Chuyện gì sẽ xảy ra khi Mỹ đóng cửa USAID?

Elon Musk tuyên bố gây sốc: USAID là một tổ chức tội phạm

Ngày 3/2, tỷ phú Elon Musk đã thông báo những diễn tiến trong nỗ lực cắt giảm chi phí chính phủ dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm thu hẹp quy mô chính quyền liên bang. Cụ thể, trong một bài đăng trên mạng xã hội X, ông Musk cho biết sẽ đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ(USAID) - một trong những tổ chức tài trợ lớn nhất thế giới.

"USAID là một tổ chức tội phạm. Đã đến lúc nó phải chết" - Musk tuyên bố gây sốc trong một bài đăng hôm Chủ nhật mà không cung cấp bằng chứng nào.

Theo TTXVN, ông Musk - với tư cách là người đứng đầu cơ quan quản lý hiệu quả Chính phủ Mỹ (DOGE), nhấn mạnh USAID “không thể sửa chữa được nữa” và cần phải giải thể. Bên cạnh đó, ông Musk cho biết Tổng thống Trump cũng đồng tình với quyết định này. Động thái này diễn ra một ngày sau khi hai quan chức an ninh cấp cao của USAID bị cách chức, khi ngăn cản nhân viên của DOGE tiếp cận các tài liệu mật trong quá trình kiểm tra sổ sách của chính phủ.

Trước đó cùng ngày, hai nguồn thạo tin cho biết chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang xem xét đưa USAID nằm dưới sự kiểm soát của Bộ Ngoại giao Mỹ. Chính quyền của Tổng thống Trump tuyên bố đang đánh giá để đảm bảo khoản viện trợ nước ngoài, trị giá hàng chục tỷ USD của Mỹ trên toàn cầu phù hợp với chính sách "Nước Mỹ trước tiên" và không lãng phí tiền thuế của người dân. Giới chức USAID chưa bình luận về phát biểu trên. Website và tài khoản X của cơ quan này đã ngừng hoạt động.

Tỷ phú Elon Musk nói Tổng thống Mỹ Donald Trump ủng hộ ông trong việc đóng cửa USAID. Ảnh: Reuters.

Theo AP, việc Tổng thống Donald Trump đồng ý với đề xuất của Elon Musk xóa bỏ cơ quan chuyên cung cấp viện trợ quan trọng cho các hoạt động giáo dục, chống nạn đói và dịch bệnh trên toàn cầu, dẫn đến một cuộc đối đầu căng thẳng với các nghị sĩ Đảng Dân chủ, những người lên án động thái này là bất hợp pháp và cam kết sẽ đưa vụ việc ra tòa.

Trong những nỗ lực mạnh mẽ nhằm ngăn chặn kế hoạch cắt giảm và tái cấu trúc chính quyền liên bang của Tổng thống Donald Trump, một số nghị sĩ Đảng Dân chủ đã tìm cách vào trụ sở của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) vào hôm thứ Hai. Tuy nhiên, họ đã bị lực lượng an ninh chặn ngay từ sảnh vào. Trong khi đó, Ngoại trưởng Marco Rubio tuyên bố ông đang là người quản lý cơ quan này, bất chấp việc USAID đã hoạt động độc lập trong suốt sáu thập kỷ qua.

Trong ba tuần đầu tiên của nhiệm kỳ mới, Tổng thống Trump đã thực hiện hàng loạt thay đổi lớn đối với chính quyền liên bang. Tuy nhiên, diễn biến nhanh chóng tại USAID trở thành một điểm nóng gây tranh cãi đặc biệt, khi các nghị sĩ Đảng Dân chủ cho rằng đây là minh chứng cho quyền lực to lớn mà Musk đang nắm giữ tại Washington. Thực tế, chỉ trong vài tuần, phần lớn hoạt động của cơ quan này đã bị vô hiệu - các hoạt động và khoản chi tiêu bị đình chỉ, lãnh đạo và nhân sự bị cắt giảm thông qua việc sa thải, tạm nghỉ hoặc đình chỉ công tác, trong khi trang web chính thức của USAID không thể truy cập được. Một số nghị sĩ còn cho biết các máy chủ của cơ quan này đã bị mang đi.

Phát biểu với báo giới hôm thứ Hai, Tổng thống Donald Trump tuyên bố rằng việc đóng cửa USAID "lẽ ra phải được thực hiện từ lâu". Khi được hỏi liệu ông có cần sự chấp thuận của Quốc hội cho quyết định này hay không, ông Trump trả lời rằng ông không nghĩ vậy.

Biểu tình bên ngoài trụ sở của USAID tại Washington, D.C. ngày 3/2.

Các nghị sĩ Đảng Dân chủ, được hàng trăm người ủng hộ cổ vũ, đã cam kết hành động bên ngoài trụ sở USAID, nơi các nhân viên liên bang và dây chắn màu vàng đã phong tỏa hiện trường sau khi Musk tuyên bố: "Chúng tôi sẽ đóng cửa nó".

"Đây là một cuộc khủng hoảng hiến pháp mà chúng ta đang đối mặt," Thượng nghị sĩ Dân chủ Chris Murphy nói. Nghị sĩ Jamie Raskin của bang Maryland bổ sung: "Chúng ta không có một nhánh quyền lực thứ tư mang tên Elon Musk. Và điều đó sẽ sớm trở nên rõ ràng".

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng trong nhiệm kỳ 2, Tổng thống Donald Trump đã “đóng băng” phần lớn viện trợ nước ngoài, như một phần của chính sách "Nước Mỹ trên hết". Điều này đã dấy lên mối lo ngại toàn cầu về nguy cơ xóa bỏ nhiều chương trình viện trợ quốc tế, chẳng hạn như việc tài trợ cho bệnh viện dã chiến ở các trại tị nạn Thái Lan, rà phá bom mìn ở các vùng chiến sự, hay cung cấp thuốc cho hàng triệu người mắc HIV.

Về phần mình, tỷ phú Musk tuyên bố có thể giúp giảm 1.000 tỷ USD thâm hụt ngân sách của Mỹ trong năm tới. Ông chỉ ra hành vi gian lận của "các đường dây lừa đảo nước ngoài chuyên nghiệp" mạo danh công dân Mỹ nhằm đánh cắp số tiền lớn.

Vì sao Mỹ đóng cửa USAID?

Tỷ phú Mỹ Elon Musk vừa trở thành "nhân viên chính phủ đặc biệt" của Hoa Kỳ với vai trò là người phụ trách Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE - Department of Government Efficiency) - một sáng kiến mới của chính quyền Mỹ với mục tiêu thu hẹp quy mô chính phủ, loại bỏ các cơ quan bị cho là dư thừa và tiết kiệm hàng trăm tỷ USD ngân sách liên bang.

Quyết định đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) được công bố trong bối cảnh chính quyền Mỹ đang đẩy mạnh nỗ lực tái cấu trúc chính quyền liên bang. Elon Musk, tuyên bố rằng USAID là một trong những cơ quan lãng phí nhiều ngân sách nhất và cần được loại bỏ để cải thiện hiệu quả hoạt động của chính phủ. Ông cho rằng Mỹ cần một phương thức viện trợ minh bạch hơn hoặc chuyển trọng tâm vào đầu tư trực tiếp thay vì thông qua các cơ quan chính phủ như USAID.

Tỷ phú Mỹ Elon Musk. Ảnh: PAP.

Musk cáo buộc USAID là một cơ quan lãng phí hàng tỷ USD từ ngân sách liên bang mà không mang lại hiệu quả thực sự. Ông cho rằng phần lớn số tiền viện trợ không đến tay những người cần giúp đỡ mà rơi vào tay các tổ chức trung gian hoặc các dự án không minh bạch.

Tỷ phú này từng chỉ trích USAID vì có liên quan đến việc can thiệp vào chính trị nội bộ của nhiều quốc gia, tài trợ cho các tổ chức đối lập hoặc gián tiếp thúc đẩy xung đột. Theo Musk, USAID không chỉ là một cơ quan viện trợ mà còn là một công cụ để Mỹ tác động đến chính quyền các nước khác theo hướng có lợi cho Washington.

Musk tuyên bố rằng việc đóng cửa USAID có thể giúp Mỹ tiết kiệm hàng trăm tỷ USD, số tiền này có thể được sử dụng cho các dự án trong nước, như phát triển công nghệ, nâng cấp cơ sở hạ tầng hoặc giảm gánh nặng thuế cho người dân.

Musk vốn ủng hộ quan điểm chính phủ nên giảm can thiệp vào nền kinh tế và để các tổ chức tư nhân hoặc mô hình từ thiện phi chính phủ đảm nhận vai trò hỗ trợ nhân đạo. Ông tin rằng thay vì sử dụng ngân sách Nhà nước để tài trợ cho USAID, Mỹ nên khuyến khích các tập đoàn lớn và tỷ phú đóng góp vào các hoạt động nhân đạo theo cách hiệu quả hơn.

Một trong những cáo buộc gây tranh cãi nhất là Musk cho rằng USAID có thể đã tài trợ cho các nghiên cứu vũ khí sinh học, bao gồm cả các nghiên cứu về Covid-19. Mặc dù không có bằng chứng cụ thể, nhưng những tuyên bố này từng dấy lên làn sóng tranh cãi trong dư luận.

Musk, vốn nổi tiếng với việc tối ưu hóa chi phí tại Tesla và SpaceX, đã được Trump giao nhiệm vụ lãnh đạo DOGE như một phần của kế hoạch tái cấu trúc chính phủ. Việc đóng cửa USAID có thể chỉ là bước đầu tiên trong hàng loạt thay đổi lớn nhằm định hình lại cách chính phủ Mỹ hoạt động trong thời gian tới.

Chuyện gì sẽ xảy ra khi Mỹ đóng cửa USAID?

USAID là một trong những cơ quan quan trọng nhất trong chính sách đối ngoại của Mỹ, chuyên cung cấp viện trợ nhân đạo, hỗ trợ phát triển kinh tế, y tế, giáo dục và bình đẳng giới tại nhiều quốc gia. Với ngân sách hàng chục tỷ USD mỗi năm, cơ quan này đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì ảnh hưởng của Mỹ tại các khu vực chiến lược như châu Phi, Đông Nam Á, Mỹ Latinh và Đông Âu.

Trong năm 2023, USAID đã phân bổ 72 tỷ USD viện trợ trên toàn cầu nhằm hỗ trợ các chương trình trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe phụ nữ, nước sạch, điều trị HIV/AIDS và chống tham nhũng. Ngoài ra, Mỹ cũng đã cung cấp 42% tổng số viện trợ nhân đạo được Liên hợp quốc theo dõi vào năm 2024.

Việc đóng cửa USAID sẽ tạo ra những tác động đáng kể cả trong và ngoài nước Mỹ. Trước hết, hàng nghìn nhân viên USAID sẽ mất việc làm, kéo theo sự sụp đổ của nhiều chương trình viện trợ vốn phụ thuộc vào cơ quan này. Một số nhận viện trợ có thể bị ảnh hưởng khi mất đi nguồn hỗ trợ từ Mỹ trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục và phát triển hạ tầng.

Bên cạnh đó, các tổ chức phi chính phủ (NGO) và các cơ quan quốc tế từng hợp tác với USAID có thể gặp khó khăn trong việc tiếp tục các dự án đang triển khai. Điều này có thể khiến các nước nhận viện trợ phải tìm kiếm nguồn hỗ trợ từ các quốc gia khác là những đối thủ địa chính trị hàng đầu của Mỹ.

Một lô hàng viện trợ của USAID. Ảnh: AFP.

USAID không chỉ là một tổ chức viện trợ, mà còn là một công cụ quyền lực mềm của Mỹ, giúp Washington duy trì ảnh hưởng trên toàn cầu. Việc đóng cửa USAID có thể khiến Mỹ mất đi một phần khả năng chi phối các quốc gia đang phát triển, nơi viện trợ từ USAID từng là một đòn bẩy quan trọng trong quan hệ đối ngoại.

Khi Mỹ rút lui, các đối thủ của Mỹ tại các khu vực địa chính trị chiến lược có thể nhanh chóng lấp đầy khoảng trống này bằng các khoản đầu tư và viện trợ hoặc các sáng kiến toàn cầu hóa của riêng mình. Các đối thủ địa chính trị của Mỹ cũng có thể tận dụng cơ hội này để mở rộng tầm ảnh hưởng thông qua các chương trình hợp tác quân sự và kinh tế khác. Rất có thể, khi thực hiện quyết định này, Elon Musk đã tính toán tới các giải pháp khác cho việc duy trì ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu theo một cách tối ưu như những chính sách quản trị mà tỷ phú này từng áp dụng. Tuy nhiên, nếu không có một cơ chế thay thế hiệu quả, quyết định này có thể khiến Mỹ dần đánh mất nhiều giá trị từng được tạo dựng trong nhiều năm thông qua các chương trình viện trợ khổng lồ nhằm gây ảnh hưởng địa chính trị.

Quyết định này nếu được thực hiện sẽ tạo ra một trong những thay đổi lớn nhất trong chính sách đối ngoại của Mỹ trong nhiều thập kỷ. Nó không chỉ tác động đến hàng triệu người trên thế giới mà còn có thể làm thay đổi cán cân quyền lực tại nhiều quốc gia, khu vực có vị trí chiến lược mà các siêu cường đang cố gắng gây ảnh hưởng. Liệu đây có phải là bước đi thông minh và hiệu quả của người Mỹ trong các nỗ lực thay đổi chính sách quản trị quốc gia hay sẽ là một sai lầm lịch sử khiến Mỹ mất đi vị thế toàn cầu? Câu trả lời vẫn còn để ngỏ.

USAID là một cơ quan độc lập được thành lập theo luật của Quốc hội Mỹ, hiện đang quản lý ngân sách lên tới hàng tỷ USD cho các hoạt động viện trợ nhân đạo và phát triển toàn cầu.

Vào ngày 28/1, hàng loạt nhân viên của USAID đã nhận được thông báo nghỉ việc mà không được giải thích lý do. Mới đây, theo thông tin từ truyền thông phương Tây, hai quan chức an ninh cấp cao của USAID đã bị cách chức sau khi họ ngăn cản các nhân viên của DOGE do tỷ phú Elon Musk quản lý tiếp cận tài liệu mật trong quá trình kiểm tra các báo cáo tài chính của chính phủ. Elon Musk cũng cáo buộc USAID là tổ chức tội phạm tuy nhiên ông chưa cung cấp bằng chứng cụ thể.

Hiện tại, tài khoản X của USAID đã bị vô hiệu hóa và trang web của cơ quan này vẫn chưa được khôi phục.

Dương Minh