Chưa thể có lệnh ngừng bắn toàn diện ở Ukraine

Thông điệp từ cuộc điện đàm Mỹ - Nga

Cuộc điện đàm kéo dài hơn hai giờ giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 18/3 đã đem lại những kết quả đáng chú ý, trong nỗ lực hòa bình cho cuộc xung đột Ukraine. Cuộc trao đổi được cả Nhà Trắng và Điện Kremlin mô tả là "tốt và hiệu quả", đánh dấu bước khởi đầu cho tiến trình tìm kiếm giải pháp chấm dứt cuộc xung đột kéo dài hơn ba năm qua ở Ukraine.

Trong cuộc điện đàm kéo dài hơn hai giờ, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã thảo luận về nhu cầu hòa bình và ngừng bắn trong cuộc chiến tranh ở Ukraine. Cả hai nhà lãnh đạo đều đồng ý rằng, cuộc xung đột này cần phải kết thúc bằng một nền hòa bình lâu dài.

Điểm nhấn quan trọng nhất trong cuộc điện đàm là việc hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga thống nhất tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine trong 30 ngày. Thông báo từ Điện Kremlin nêu rõ, ông Trump đưa ra đề xuất cho các bên trong cuộc xung đột nhằm cùng nhau kiềm chế các cuộc tấn công vào các cơ sở hạ tầng năng lượng, Tổng thống Putin phản ứng tích cực với sáng kiến này.

Trong khi đó, thông báo của Nhà Trắng cũng xác nhận, các nhà lãnh đạo nhất trí tiến trình hướng tới hòa bình sẽ bắt đầu bằng lệnh ngừng bắn về năng lượng và cơ sở hạ tầng, cũng như các cuộc đàm phán kỹ thuật về việc thực hiện lệnh ngừng bắn trên biển ở Biển Đen. Mặc dù đây không phải là lệnh ngừng bắn toàn diện mà Tổng thống Trump đã vận động và Ukraine đã đồng ý, nhưng được xem là bước đi đầu tiên hướng tới giải pháp hòa bình lâu dài.

Trong dòng trạng thái đăng trên mạng xã hội Truth Social sau cuộc điện đàm, Tổng thống Trump đánh giá cuộc điện đàm là tốt và hiệu quả, đồng thời cho biết hai bên đã đạt được thỏa thuận làm việc nhanh chóng hướng tới lệnh ngừng bắn hoàn toàn.

Một kết quả đáng chú ý khác từ cuộc điện đàm là hai thông báo về việc trao đổi tù binh giữa Nga và Ukraine, theo công thức 175 người đổi 175 người, cùng với 23 quân nhân Ukraine bị thương nặng khác như một cử chỉ thiện chí.

Hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga cũng nhấn mạnh đến nhu cầu cải thiện quan hệ song phương. Bằng cách đồng ý ngừng bắn về cơ sở hạ tầng năng lượng, ông Putin đã trao cho ông Trump đủ quyền để đảm bảo mối quan hệ gần gũi hơn giữa Washington và Moscow.

Mặc dù có những dấu hiệu tích cực, nhưng vẫn còn những khác biệt đáng kể tồn tại giữa các bên qua thông báo từ cả phía Nga và Mỹ. Theo Điện Kremlin, Nga coi việc loại bỏ các nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng, đáp ứng các lợi ích chính đáng của Nga trong lĩnh vực an ninh, cũng như chấm dứt hoàn toàn viện trợ quân sự từ nước ngoài và việc cung cấp thông tin tình báo cho Kiev là những yếu tố chính cần thiết để ngăn chặn leo thang xung đột. Tuy nhiên, Nhà Trắng không đề cập đến yêu cầu này trong tuyên bố của mình.

Trả lời phỏng vấn chương trình “The Ingraham Angle” của hãng tin Fox News, Tổng thống Trump cho biết, hai bên đã không thảo luận vấn đề viện trợ cho Ukraine trong cuộc điện đàm.

"Chúng tôi không nói về viện trợ. Chúng tôi nói về rất nhiều thứ nhưng viện trợ chưa bao giờ được thảo luận".

Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Ngoài ra, cả Nhà Trắng lẫn Điện Kremlin đều không đề cập đến các nhượng bộ về lãnh thổ trong các thông báo chính thức, mặc dù trước cuộc điện đàm, Tổng thống Trump từng đề cập rằng các nhà đàm phán Mỹ đã thảo luận về phân chia một số tài sản.

Ngoài vấn đề Ukraine, Tổng thống Trump và Tổng thống Putin cũng thảo luận về Trung Đông, coi đây là một khu vực tiềm năng để hợp tác nhằm ngăn chặn các xung đột trong tương lai. Hai nhà lãnh đạo nhấn mạnh sự cần thiết của việc ngăn chặn phổ biến vũ khí chiến lược và khẳng định sẽ phối hợp với các bên liên quan để đảm bảo việc thực thi rộng rãi nhất có thể.

Bất chấp sự lạc quan công khai của cả Washington và Moscow sau cuộc điện đàm, vẫn chưa có ngày cụ thể nào được ấn định cho cuộc gặp giữa hai Tổng thống, không có tuyên bố nào về các nguyên tắc chung để chấm dứt chiến tranh. Tuy nhiên, mặc dù chưa thể ngay lập tức mang lại giải pháp toàn diện cho cuộc xung đột kéo dài ba năm ở Ukraine, nhưng cuộc điện đàm Mỹ - Nga được xem là những bước đi tích cực đầu tiên trong một quá trình đàm phán có thể còn kéo dài và phức tạp.

Quốc tế phản ứng tích cực về điện đàm Mỹ - Nga

Trong phát biểu trên mạng xã hội X ngay sau cuộc điện đàm, ông Kirill Dmitriev, đặc phái viên của Tổng thống Nga phụ trách hợp tác kinh tế và đầu tư với nước ngoài, đã ca ngợi cuộc điện đàm thượng đỉnh lần thứ hai giữa hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ là thời khắc “lịch sử” và cho rằng, “thế giới đã trở nên an toàn hơn”. Tổng thống Ukraine và các nhà lãnh đạo châu Âu cũng đã có những phản hồi tích cực sau sự kiện thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế này.

Ngay sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết, ông ủng hộ đề xuất của Mỹ về việc các bên tham chiến cùng nhau ngừng tấn công các cơ sở năng lượng trong 30 ngày.

"Hai bên, Ukraine và Nga, có thể không tấn công cơ sở năng lượng của nhau. Phía chúng tôi ủng hộ điều này".

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

Tổng thống Zelensky cũng đồng thời nhấn mạnh rằng, Ukraine sẽ ủng hộ bất kỳ đề xuất nào dẫn đến một nền hòa bình ổn định và công bằng. Tuy nhiên nhà lãnh đạo Ukraine cho biết cần thêm chi tiết từ phía Washington và hy vọng sẽ có cuộc trao đổi với Tổng thống Donald Trump về cuộc điện đàm Mỹ - Nga vừa qua.

Về phía các nhà lãnh đạo châu Âu, Thủ tướng Đức Olaf Scholz gọi đề xuất ngừng tấn công các cơ sở năng lượng trong 30 ngày mà Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đạt được là “bước đầu tiên quan trọng”. Tuy nhiên, ông Scholz cũng nhấn mạnh bước tiếp theo phải là một lệnh ngừng bắn hoàn toàn cho xung đột Nga - Ukraine.

"Lệnh ngừng bắn được công bố liên quan đến các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng, có thể là bước đi quan trọng đầu tiên trên con đường hướng tới hòa bình. Điều tương tự cũng áp dụng cho việc bắt đầu các cuộc đàm phán kỹ thuật về lệnh ngừng bắn trên biển. Bước tiếp theo phải là lệnh ngừng bắn hoàn toàn đối với Ukraine và càng nhanh càng tốt. Tất nhiên, điều này rất rõ ràng và cả hai chúng tôi đều đồng ý về điều này, rằng không được đưa ra quyết định nào mà không có Ukraine và trên đầu người Ukraine".

Thủ tướng Đức Olaf Scholz.

Trong khi đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron khẳng định rằng, cuộc điện đàm Mỹ - Nga đang đi đúng hướng. Ông Macron cũng đồng thời cho rằng, phải luôn giữ nguyên mục tiêu - đó là đạt được một thỏa thuận ngừng bắn rõ ràng, với mức độ cam kết cao và kèm theo những đảm bảo đi kèm: "Những bước đầu tiên đang được thực hiện nhưng mục tiêu phải vẫn như vậy. Một lệnh ngừng bắn có thể đo lường và xác minh được, được tôn trọng hoàn toàn, mở ra các cuộc thảo luận hòa bình chi tiết và đầy đủ sẽ cho phép một nền hòa bình vững chắc và lâu dài cùng với các đảm bảo đi kèm. Đó là mục tiêu của chúng tôi. Và tất nhiên, điều đó không thể hình dung được nếu không có người Ukraine ngồi trên bàn đàm phán, và đó là lập trường mà chúng tôi luôn duy trì".

Từ nước Anh, thông báo từ Văn phòng Thủ tướng Keir Starmer cho biết, London hoan nghênh “bước tiến triển” mà ông Trump đã đạt được nhằm hướng tới thỏa thuận ngừng bắn ở Ukraine. Ngoài ra, Văn phòng Thủ tướng Anh nêu rõ các cuộc đàm phán phải hướng đến một “nền hòa bình lâu dài và công bằng”.

Bước khởi đầu quan trọng nhưng tiềm ẩn rủi ro

Ở thời điểm Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo về cuộc điện đàm đầu tiên với người đồng cấp Nga Vladimir Putin vào hôm 12/2, người ta mới chỉ thấy ánh sáng le lói cuối đường hầm cho tiến trình giải quyết xung đột ở Ukraine. Thế nhưng, kết quả cuộc điện đàm thứ hai vào hôm 18/3 đã đánh dấu bước khởi đầu quan trọng cho những nỗ lực ngoại giao để chấm dứt cuộc chiến, dù quá trình này có thể sẽ kéo dài.

Thông báo của Nhà Trắng sau cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Putin có đoạn: “Cuộc xung đột này không bao giờ nên bắt đầu và đáng lẽ phải kết thúc từ lâu bằng những nỗ lực hòa bình chân thành và thiện chí”. Tổng thống Trump đã nêu quan điểm này nhiều lần.

Tuy nhiên, Nga và Ukraine tới nay vẫn bất đồng về việc ai là người bắt đầu cuộc chiến. Mặc dù hầu hết các nhà quan sát phương Tây đều đổ lỗi cho Nga về cuộc chiến này, song ở chiều ngược lại, Moscow cho rằng tham vọng gia nhập Tổ chức Bắc Đại Tây Dương (NATO) của Kiev chính là nguyên nhân châm ngòi cuộc chiến.

Tới nay, sau hơn ba năm xung đột, không có cuộc đàm phán hòa bình nghiêm túc nào kể từ hai tháng đầu tiên của cuộc chiến, cũng không bên nào trong số các bên tham chiến sẵn sàng đàm phán vì có rất ít sự trùng hợp trong các lập trường đã nêu của họ. Mục tiêu tối giản của Nga bao gồm kiểm soát hoàn toàn các khu vực của Ukraine mà nước này đã sáp nhập và một Ukraine phi quân sự hóa. Trong khi đó, Ukraine muốn lấy lại toàn bộ lãnh thổ của mình, đảm bảo an ninh từ NATO và có thể là các khoản bồi thường.

Tại cuộc điện đàm vừa qua, các nhà lãnh đạo Mỹ - Nga đã nhất trí rằng, quá trình hướng tới hòa bình sẽ bắt đầu bằng lệnh ngừng bắn về năng lượng và cơ sở hạ tầng, cũng như các cuộc đàm phán kỹ thuật về việc thực hiện lệnh ngừng bắn trên biển ở Biển Đen, rồi tiến tới lệnh ngừng bắn hoàn toàn và hòa bình vĩnh viễn. Các cuộc đàm phán này sẽ bắt đầu ngay lập tức ở Trung Đông. Lệnh ngừng bắn một phần này, nếu được thực hiện một cách có ý thức, sẽ làm giảm thương vong dân sự nhưng ít ảnh hưởng đến thương vong quân sự.

Một lệnh ngừng bắn đối với các mục tiêu năng lượng không chỉ có lợi cho Ukraine, quốc gia đã phải vật lộn trong nhiều năm với các cuộc tấn công liên tục của Nga vào mạng lưới năng lượng của mình, mà có thể còn là một "sự nhẹ nhõm" đối với Điện Kremlin. Trong thời gian qua, Ukraine đã tiến hành các cuộc tấn công rộng rãi vào các cơ sở dầu khí sâu trong lòng đất nước Nga, gây nguy hiểm cho nguồn thu nhập nhà nước quan trọng nhất của Moscow. Các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng của Nga cho đến nay vẫn là một trong những chiến thuật thành công nhất của Ukraine. Ngoài ra, trong bối cảnh mùa hè sắp kết thúc và nhu cầu sưởi ấm của người dân Ukraine không còn quá cấp thiết, việc Moscow ngừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng không phải là một sự nhượng bộ.

Tuy nhiên, lệnh ngừng bắn tạm thời trên sẽ không thể ngăn cản các cuộc tấn công sâu vào các mục tiêu quân sự và không dẫn tới thay đổi ở tiền tuyến.

"Điều đáng khích lệ là các nhà lãnh đạo đã thảo luận và có vẻ như đó là một cuộc trò chuyện hiệu quả trong một thời gian dài. Tuy nhiên, phần đáng thất vọng là không có lệnh ngừng bắn hoàn toàn kéo dài 30 ngày. Đó là những gì đã được đưa ra thảo luận trước đó và Ukraine đã chấp thuận. Nghĩa là, việc nổ súng ở tiền tuyến có thể sẽ vẫn tiếp tục".

Ông Mark Cancian - Trung tâm nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Mỹ.

Đáng chú ý, một lệnh ngừng bắn cơ sở hạ tầng năng lượng tương tự đã được thảo luận vào tháng 8/2024 dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden, điều này một lần nữa cho thấy sự thận trọng khi diễn giải thành tựu này là một bước đột phá triệt để của cuộc điện đàm.

Kết quả điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ cho thấy, Điện Kremlin dường như đưa ra rất ít thỏa hiệp về các mục tiêu chính trong chiến dịch quân sự. Những gì Washington nhận được sau một tuần chờ đợi căng thẳng, là lời hứa của Nga về một cuộc trao đổi tù nhân có quy mô tương đối nhỏ, các trận đấu khúc côn cầu, nhiều cuộc đàm phán hơn và tạm dừng tấn công vào "cơ sở hạ tầng năng lượng". Tuy nhiên, sau ba năm xung đột bế tắc, những gì các bên đạt được kể từ khi Tổng thống Trump lên nắm quyền vẫn làm dấy lên hy vọng về một tương lai khả quan hơn cho cuộc khủng hoảng ở Ukraine.

Cuộc trò chuyện lần thứ hai giữa hai nguyên thủ kể từ khi ông Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ thứ hai, dường như vẫn chưa thuyết phục được Tổng thống Putin ký vào lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày mà Mỹ đề xuất trước đó và được Ukraine đồng ý tại cuộc đàm hòa bình tại Ả Rập Xê Út ngày 11/3. Thế nhưng, không thể phủ nhận rằng kết quả của cuộc điện đàm là hết sức quan trọng. Cuộc chiến Ukraine không chỉ làm rung chuyển trật tự an ninh châu Âu mà còn trở thành phép thử khắc nghiệt đối với sự đoàn kết của Liên minh châu Âu cũng như mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Khi những mâu thuẫn về chiến lược đối phó với Nga ngày càng sâu sắc, các quốc gia phương Tây đang dần bộc lộ lợi ích riêng khiến quan hệ rơi vào tình trạng rạn nứt nghiêm trọng. Chính vì vậy, nền móng của bất kỳ thành công nào cũng phải được xây dựng từng bước, cũng như việc đạt được bất kỳ khoảnh khắc hòa bình quý giá nào cũng cần phải đi từ việc xây dựng lòng tin tới những nhượng bộ trên bàn đàm phán.

Châu Anh