Chống quảng cáo vi phạm trên mạng

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một điều của Luật Quảng cáo quy định nhà kinh doanh dịch vụ quảng cáo, nhà phát hành quảng cáo phải có giải pháp kiểm tra, giám sát nội dung đối với những quảng cáo chứa đường dẫn đến nội dung khác (điểm c khoản 2 Điều 23).

Quy định này phải được cắt nghĩa rất rõ ràng và rành mạch để tránh những bất cập trong quá trình thực thi sau này. Giám sát nội dung có thể mang hàm ý là giám sát chủ động (actively monitor) hoặc giám sát thụ động (passively monitor). Giám sát chủ động nghĩa là nhà kinh doanh dịch vụ quảng cáo, phát hành quảng cáo theo dõi, phân tích và can thiệp vào dữ liệu của người dùng. Trong khi đó, giám sát thụ động nghĩa là nhà kinh doanh dịch vụ quảng cáo, phát hành quảng cáo có thể thu thập, lưu trữ dữ liệu người dùng mà không can thiệp trực tiếp vào nội dung hoặc hành vi của người dùng.

Đối với quảng cáo lập trình phổ biến trên mạng hiện nay, giám sát thụ động là cơ chế thích hợp hơn cả. Các doanh nghiệp cung cấp nền tảng trung gian kết nối người dùng và phân phối nội dung quảng cáo tự động dựa trên dữ liệu lớn và thuật toán. Họ có thể xây dựng công cụ lọc, quét nội dung tự động, cơ chế báo cáo vi phạm để bảo đảm nội dung phù hợp với tiêu chuẩn cộng đồng, tiêu chuẩn ngành, quy định pháp luật hiện hành, nhưng không chủ động tìm kiếm nội dung vi phạm do người dùng tạo ra. Nói cách khác, nền tảng trung gian không chủ động giám sát nội dung người dùng, không đương nhiên chịu trách nhiệm đối với các nội dung vi phạm pháp luật do người dùng tạo ra.

Điều này xuất phát từ vai trò, đặc điểm của nền tảng trung gian. Các doanh nghiệp trung gian cung cấp các giải pháp công nghệ để kết nối nhiều người mua quảng cáo (thường là các nhãn hàng) với nhiều người bán không gian quảng cáo (thường là cơ quan báo chí, chủ sở hữu website, kênh nội dung), không tạo ra nội dung quảng cáo. Bên cạnh đó, các nền tảng trung gian cũng có giới hạn là phải tuân thủ các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư của người dùng, và chỉ có khả năng xác định một nội dung thực sự vi phạm pháp luật khi có yêu cầu từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Nếu quy định giám sát nội dung một cách chủ động, các nền tảng phải vượt qua giới hạn này - như vậy là không hợp lý.

Do đó, để làm rõ việc giám sát nội dung mang tính chất thụ động, cơ quan soạn thảo cần cụ thể hóa hơn nữa quy định: “Đối với những quảng cáo có chứa đường dẫn đến nội dung khác thì nội dung được dẫn đến phải tuân thủ quy định của pháp luật; người kinh doanh dịch vụ quảng cáo, người phát hành quảng cáo có giải pháp kiểm tra nội dung được dẫn đến, không chủ động giám sát nội dung được dẫn đến”. Ở đây, "có giải pháp kiểm tra" nội dung quảng cáo nên được hiểu là các công cụ lọc nội dung tự động phù hợp với quy định pháp luật về quảng cáo.

Quy định như vậy cũng tương thích với những điều khoản liên quan đến các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian trong Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Viễn thông và với thông lệ quốc tế. Liên minh châu Âu - một trong những khu vực đi đầu thế giới trong việc thiết lập hành lang pháp lý cho công nghệ mới, quy định các doanh nghiệp nền tảng trung gian không chủ động giám sát thông tin hay thu thập chứng cứ về hành vi vi phạm của người dùng.

Chẳng hạn, Điều 8 Đạo luật Dịch vụ số (Digital Services Act) của Liên minh châu Âu (có hiệu lực từ năm 2023) quy định: Các nhà cung cấp dịch vụ trung gian không có nghĩa vụ giám sát thông tin được truyền tải, lưu trữ trên hệ thống của mình, đồng thời không chủ động tìm kiếm bằng chứng hoặc hoàn cảnh cho thấy hành vi vi phạm pháp luật. Điều khoản này là sự tiếp nối của Điều 15 Chỉ thị số 2000/31/EC, không yêu cầu chủ thể trung gian trên internet phải thực hiện nghĩa vụ giám sát thông tin được truyền đưa, lưu trữ trên máy chủ của mình, và không có nghĩa vụ thu thập chứng chứng minh hành vi vi phạm pháp luật xảy ra trên dịch vụ mà họ cung cấp.

Việc làm rõ quy định giám sát nội dung trong dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo sẽ là một bước tiến trong quá trình hoàn thiện pháp luật liên quan đến công nghệ số ở Việt Nam, góp phần đưa các quy định của Việt Nam gần với các quy định của các quốc gia có công nghệ phát triển.

Nguyễn Lan Phương, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông