Chọn công chức cấp xã và chuyện bằng thạc sĩ, tiến sĩ

Cuộc cách mạng tinh giản bộ máy là một công việc hết sức hệ trọng, đòi hỏi quyết tâm rất cao và sự nỗ lực lớn của cả hệ thống chính trị để giải quyết một loạt vấn đề đặt ra mà có lẽ không có gì nan giải, khó khăn hơn là vấn đề sắp xếp cán bộ, chuyện ở, chuyện đi, chuyện về của cán bộ, công chức.

Trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp sắp tới (cấp tỉnh, cấp xã, không còn cấp huyện) cùng với việc sáp nhập còn 34 tỉnh, thành phố, từ hơn 10.000 xã xuống còn hơn 3.000 xã thì số cán bộ dôi dư là rất lớn.

Vậy tiêu chí nào để lựa chọn con người cho bộ máy mới để vừa đáp ứng được yêu cầu tinh gọn, vừa bảo đảm bộ máy đó phải mạnh, hiệu năng, hiệu suất, hiệu lực, hiệu quả bảo đảm mục tiêu cao nhất là phục vụ nhân dân?

Ảnh: Thạch Thảo

Bài toán này càng trở nên khó khăn đối với cấp xã, một cấp chính quyền trực tiếp giải quyết hầu hết các công việc liên quan đến quyền và lợi ích của người dân và doanh nghiệp. Trên diễn đàn Quốc hội gần đây, vấn đề này được thảo luận rất nhiều, thể hiện sự tâm huyết và lo lắng, nhất là xử lý, sắp xếp số lượng lớn công chức dôi dư.

Công chức thạc sĩ gần như được “phổ cập” đến tận cấp xã

Thực tế cho thấy những năm qua, do chính sách và cách sử dụng cán bộ, tuyệt đại đa số công chức đều thường xuyên được đào tạo, bồi dưỡng để có chứng chỉ và bằng cấp nhằm đáp ứng yêu cầu về chức danh nghề nghiệp.

Thống kê mới đây nhất của Bộ Nội vụ cho thấy số lượng cán bộ, công chức xã của cả nước hiện nay là khoảng 212.000 người. Theo quy định ở Nghị định 33 của Chính phủ, công chức cấp xã phải có bằng đại học trở lên, trừ một số trường hợp công chức làm việc ở các vùng khó khăn. Trên thực tế, công chức đạt trình độ đại học trở lên chiếm 92,42%.

Đây là điều rất đáng trân trọng nhưng vì chưa xác định được vị trí việc làm nên việc học hành, bằng cấp của công chức lại không tương xứng với đòi hỏi của công việc. Công chức thạc sỹ gần như được “phổ cập” đến tận cấp xã.

Sắp tới, cấp xã sẽ gần dân nhất, là nơi trực tiếp xử lý công việc, đòi hỏi người công chức phải hết sức chuyên tâm, mẫn cán và thành thạo công việc theo vị trí việc làm của mình.

Công việc của công chức ở cấp cơ sở là những thao tác trực tiếp, khác với các cơ quan cấp trên - đòi hỏi tư duy, năng lực hoạch định chính sách. Vì vậy, công chức cấp xã không nhất thiết phải giỏi lý luận, có tầm nhìn và tác phong nghiên cứu những vấn đề vĩ mô - yêu cầu nói chung của những người có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ.

Chúng ta thường nói đến việc thu hút nhân tài vào khu vực công nhưng nhìn ở góc độ khoa học và thực tiễn, cũng như ở nhiều quốc gia, nền hành chính, nơi đại diện cho công quyền trong mối quan hệ với người dân, đòi hỏi trước hết ở người công chức sự mẫn cán, ý thức chấp hành kỷ luật, kỷ cương, sự thanh liêm, trung thực và tinh thần phục vụ để hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ và gìn giữ hình ảnh, uy tín của một nền công vụ hiện đại.

Tài năng thường đi đôi với sự đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, phát hiện ra những cái mới… mà người ta thường thấy và trông đợi ở các nhà khoa học, các nghệ sĩ hay vận động viên thể thao thành tích cao và thông thường cũng chỉ có số lượng rất ít.

Đây chính là điều cần nghĩ tới khi chúng ta tìm ra tiêu chí và từ đó lựa chọn cán bộ, công chức cấp cơ sở.

Bằng cấp chỉ là một trong các tiêu chí để lựa chọn và những cán bộ, công chức được đào tạo về pháp luật, hành chính công hay các lĩnh vực quản lý nhà nước về kinh tế - xã hội sẽ phù hợp hơn với yêu cầu của công tác quản lý ở địa phương cơ sở.

Những công chức được đào tạo về các lĩnh vực kinh tế - kỹ thuật (công nghệ, xây dựng, giao thông, nông nghiệp…) ngược lại có thể dễ dàng tìm công việc thích hợp ngoài khu vực nhà nước. Điều này có thể sẽ ngày càng hiện thực hơn khi Đảng và Nhà nước có chủ trương phát triển khu vực kinh tế tư nhân, coi đó là một động lực quan trọng nhất của sự phát triển đất nước.

Có vào, có ra, có lên, có xuống để bộ máy luôn đủ sinh khí

Điều đó muốn nói lên rằng, trong khi chúng ta tìm ra tiêu chí để lựa chọn nhân sự cho khu vực công, nhất là cấp xã, cũng cần tính toán và có những chính sách phù hợp để giải quyết bài toán “đầu ra” cho số công chức rời khỏi bộ máy công quyền.

Với những người có bằng thạc sĩ, tiến sĩ nếu thực sự có năng lực chuyên môn tốt, tìm một công việc thích hợp có lẽ không phải là điều quá khó khăn trong điều kiện thị trường công việc rộng mở, kể cả trong nước và ngoài nước như hiện nay.

Đối với thế hệ trẻ, tính chủ động, năng động và sự dấn thân cùng với sự phát triển thị trường việc làm ở khu vực tư sẽ là dư địa tiềm năng cho mọi người.

Tính “ổn định” của nghề nghiệp theo cách suy nghĩ xưa nay ngay cả với khu vực công sắp tới cũng sẽ không còn nữa. Thay vào đó là sự ổn định về năng lực, trình độ, kỹ năng và khả năng thích nghi của mỗi cá nhân, điều kiện cần thiết bảo đảm cho hiệu quả công việc mà người sử dụng lao động yêu cầu, dù là khu vực công hay tư.

Trước đây, một số nơi cũng đã thực hiện chính sách thu hút lực lượng lao động trẻ, có bằng cấp nhưng theo quy định sắp tới sẽ có thể phải rời bỏ công việc trong cơ quan nhà nước.

Nhà nước cần có chế độ chính sách thỏa đáng với họ nhưng cũng qua những năm làm hợp đồng, năng lực, trình độ của mỗi người đã bộc lộ và họ hoàn toàn có thể được tiếp tục công việc khi quá trình sắp xếp bộ máy.

Sự dịch chuyển về nguồn nhân lực giữa khu vực công và tư sẽ là điều bình thường trong thời gian tới. Công chức có vào, có ra, có lên, có xuống để bộ máy công quyền luôn đủ sinh khí và trí tuệ, năng lực và phẩm chất để hoàn thành sứ mệnh phục vụ cho sự phát triển trong kỷ nguyên mới.

Tinh gọn không có nghĩa là giảm bớt số lượng một cách cơ học mà là quá trình loại bỏ những nhân tố không còn phù hợp, thu hút những người xứng đáng hơn. Đây là điều khó khăn, phức tạp nhưng hoàn toàn có thể làm được nếu những người lãnh đạo thực sự sáng suốt và công tâm.

TS Đinh Văn Minh