Chợ trâu bò độc nhất vô nhị, mua bán dùng 'mật ngữ'

Độc đáo

Chợ Nhe ở xã Khánh Vĩnh Yên (huyện Can Lộc, Hà Tĩnh) – cái tên quen thuộc với lái buôn, người mua trâu, bò quanh khu vực Nghệ Tĩnh ngày trước đến tận bây giờ.

Không ai biết chắc chắn Chợ Nhe có từ bao giờ nhưng theo lái buôn ở đây, chợ có từ những năm 1960 về trước, vào thời kháng chiến chống Pháp, Mỹ. Thế nhưng ai cũng xác nhận, đây là chợ mua bán trâu, bò “độc nhất, vô nhị” ở Hà Tĩnh và nổi danh cả khu vực miền Trung khi có giới buôn, người tứ xứ tìm đến.

Chợ Nhe là chợ buôn bán trâu bò duy nhất ở Hà Tĩnh.

Mỗi tháng, Chợ Nhe họp vào các ngày chẵn là mùng 2, 12, 22 và những ngày lẻ mùng 7, 17, 27 Âm lịch trong tháng. Mỗi phiên kéo dài từ sáng sớm đến khoảng 10h là tan chợ.

4h sáng ngày 27 Âm lịch tháng Chạp năm nay, tiết trời Hà Tĩnh lạnh căm, mưa phùn do ảnh hưởng từ đợt không khí lạnh. Dù trời còn tối mực, chưa tỏ mặt người nhưng con đường đến Chợ Nhe đã tấp nập, thấp thoáng ánh đèn pin và tiếng còi xe máy. Vượt quãng đường hơn 20km, ông Hồ Phúc Mậu (45 tuổi, trú xã Ích Hậu, huyện Thạch Hà) cùng con trai kéo xe chở theo 4 con bê len lỏi tìm vị trí trong chợ để “đặt hàng”. Hàng chục năm qua, dù mùa đông hay mùa hè, nắng hay mưa, bố con ông Mậu vẫn đều đặn đến Chợ Nhe để kiếm lời từ việc buôn bán gia súc.

Bình minh ló rạng, từng đoàn phương tiện khác, trong đó có không ít ô tô mang biển số ngoại tỉnh cũng nối đuôi nhau đổ về chợ. Khi cánh cửa xe tải, xe kéo mở ra, những con gia súc với đủ độ tuổi, kêu rống lên từng hồi. Tiếng bàn tán râm ran, những cú ngã giá cũng bắt đầu, tạo nên bầu không khí huyên náo tại bãi đất rộng cả nghìn mét vuông giữa chợ.

Ông Mậu hàng chục năm buôn bán trâu bò tại chợ.

“Chợ Nhe lâu lắm rồi. Khi chưa đến 20 tuổi tôi đã theo cha làm nghề buôn bán trâu, bò ở chợ này. Đến giờ, con tôi cũng theo cha đến chợ để buôn bán trâu, bò kiếm lời”, ông Mậu cho hay.

Theo người đàn ông này, con vật được đưa đến chợ Nhe sẽ dễ bán hơn là chờ khách đến nhà. Bởi nơi đây nhiều người có nhu cầu, việc mua bán lại diễn ra nhanh, không thách giá cao, được sẽ bán, không thì mang về chờ phiên chợ sau.

“Mật ngữ” đặc biệt

Những người đến Chợ Nhe để mua bán trâu, bò thường truyền nhau kinh nghiệm dân gian rằng, tránh những con "Đầu tang, xoáy tóc, hàm sà/Trong ba thứ ấy cửa nhà ra đi" và nhắm chọn những con "Mồm gầu dai, tai lá mít, đít lồng bàn". Và cũng tùy thuộc vào mục đích mua con vật về làm thịt hay nuôi, mỗi người sẽ có cách lựa chọn khác nhau.

Việc mua bán trâu, bò tại chợ này diễn ra đơn giản, song cũng rất độc lạ. Theo quan sát, quá trình mua bán, giá cả sẽ được hai bên thỏa thuận với nhau bằng thứ tiếng lóng như "mật ngữ" và những cái đập tay nhằm giữ kín với nhau.

“Mật ngữ” mua bán và cách chốt giá độc đáo tại chợ.

Về điều này, ông Hồ Phúc Mậu giải thích, số 1 đến 10 sẽ được thống nhất bằng các từ lần lượt: Chách, lái, thâm, chớ, kèo, mục, tháp, bét, khươm, nạp. Còn 500.000 đồng được gọi là "kẹo", 20 triệu đồng là "bị chục"… Ví dụ lái buôn muốn bán một con bò giá 15 triệu đồng thì họ sẽ ra giá là “nạp kèo” hoặc 17 triệu là “nạp tháp”. Khi bên mua đồng ý mức giá, người bán sẽ đập tay. Sau khi giao đủ tiền, con vật sẽ được đưa lên xe chủ mới ra về.

Đến với Chợ Nhe, nhiều người cho rằng dễ lựa chọn trâu bò nhất bởi có hàng trăm con trâu, bò to, nhỏ khác nhau được đưa về đây để chọn; mua về nuôi cũng thỏa sức chọn, mua về mổ bán thịt cũng vậy.

Hơn 40 năm mua bán gia súc tại chợ, ông Nguyễn Văn Kiệm (64 tuổi, huyện Can Lộc) cho biết, tại chợ ngoài việc mua bán trâu, bò còn nổi danh bởi câu chuyện “xem tướng” con vật. Đây cũng là nghề hái ra tiền bởi người mua thường tìm chọn các con vật hiền lành, ăn tạp, dễ nuôi, chóng lớn, tránh mua nhầm những con kén ăn, máu nóng hay húc người, phản chủ...

“Người mua khi cần mua con trâu, bò về nuôi sẽ lại nhờ "thầy tướng”. Khi thầy phán đã chọn được con vật ưng ý, nên mua thì người mua sẽ trả công cho “thầy” từ 100.000 -150.000 đồng/lượt, nếu gặp khách "sộp" có khi được trả thù lao từ 200.000-300.000 đồng/lượt. Ngoài ra, người có kinh nghiệm còn giúp người mua xác định giá trị trâu, bò chính xác hơn, tránh bị người bán nói thách rồi mua đắt”, ông Kiệm chia sẻ.

Lãnh đạo UBND xã Khánh Vĩnh Yên cho biết, Chợ Nhe đã tồn tại gần 100 năm nay. Chợ Nhe hiện nay mỗi tháng tổ chức 12 phiên vào các ngày âm lịch, trong đó có 6 phiên chính bán trâu, bò vào các ngày 2, 7,12,17, 22 và 27, còn lại bán lợn, gà, hàng hóa nông sản địa phương.

Phiên chợ thu hút đông đảo kẻ bán, người mua.

“Đây có lẽ là chợ duy nhất ở Hà Tĩnh mua bán trâu, bò đến thời điểm này. Với nhiều người, đến chợ Nhe không chỉ buôn bán trâu, bò. Họ đến đây còn để tham khảo giá cả thị trường, trao đổi kinh nghiệm chăm sóc, vỗ béo con vật hay chọn giống. Cũng có người đi chợ là một thói quen, thú vui để xem trâu, bò và chứng kiến cảnh thương lái trao đổi rôm rả, đập tay chốt giá. Tất cả những điều đó góp phần duy trì, gìn giữ nét văn hóa họp chợ phiên bán buôn trâu, bò độc đáo nơi miền quê của Hà Tĩnh”, vị lãnh đạo địa phương thông tin.

Để kiểm soát, phòng dịch bệnh cho trâu, bò, địa phương đã yêu cầu lái buôn từ tỉnh khác về khi mang gia súc đến chợ phải có giấy tờ xác nhận đầy đủ khi đi qua các trạm kiểm dịch. Còn ở địa phương, giữa xã và huyện này với xã và huyện kia, cơ quan chức năng tổ chức tiêm phòng dịch một năm 2 lần cho trâu, bò và cấp cho chủ nuôi giấy tờ liên quan.

Ban quản lý chợ sẽ căn cứ vào các giấy tờ này để kiểm soát, ai không chấp hành sẽ xử phạt. Nhưng dù trải qua nhiều thăng trầm, đến nay phiên chợ trâu bò Chợ Nhe vẫn tồn tại và là nét văn hóa đặc sắc của địa phương.

Phiên chợ trâu, bò độc nhất Hà Tĩnh. Video: Phạm Trường.

Phạm Trường