Chính quyền 3 cấp là tất yếu khách quan và cần làm ngay

Tại Kết luận 127-KL/TW ngày 28/2/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu các cấp ủy, tổ chức đảng nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã.

Như vậy, mô hình chính quyền 3 cấp là một định hướng rõ ràng với mục tiêu bỏ bớt cấp trung gian (cấp huyện) để bộ máy tinh, gọn, mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Trả lời phỏng vấn phóng viên VOV, PGS, TS Lê Văn Chiến - Viện trưởng Viện lãnh đạo học và Chính sách công, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, để đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, việc nghiên cứu tổ chức mô hình chính quyền 3 cấp là cần thiết, tất yếu, khách quan và cần làm ngay, chậm sẽ làm lỡ cơ hội để phát triển đất nước.

Phân định rõ việc gì cấp tỉnh làm, việc gì cấp xã làm

PV: Thưa ông, việc xây dựng chính quyền 3 cấp, bỏ cấp huyện xuất phát từ những yêu cầu thực tiễn nào trong quản lý nhà nước?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Chúng ta có thể thấy chính quyền 4 cấp đã tồn tại từ khi thành lập nước, khi đó hạ tầng thông tin liên lạc, giao thông còn lạc hậu. Đến nay, sau 40 năm đổi mới thì chúng ta thấy là tình hình phát triển của Việt Nam đã tốt hơn rất nhiều, từ đường xá giao thông, phương tiện đi lại, phương tiện liên lạc... cho phép chúng ta trao đổi, giao tiếp dễ dàng và thuận lợi hơn. Trong khi đấy chính quyền 4 cấp đã bộc lộ hạn chế mà Đảng chỉ rõ là hoạt động không hiệu quả hay nói cách khác là hiệu quả không cao. Do đó đặt ra yêu cầu chúng ta phải cải cách thay đổi và mô hình 3 cấp là hướng chúng ta xây dựng trong thời gian tới.

PGS, TS Lê Văn Chiến - Viện trưởng Viện lãnh đạo học và Chính sách công, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

Đảng đã chỉ rất rõ, mô hình của chúng ta hiện nay là cồng kềnh, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ và hoạt động hiệu quả không cao, chi ngân sách rất lớn. Chúng ta không còn nhiều dư địa tài chính để đầu tư cho phát triển nữa nên để đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới thì cải cách là vấn đề tất yếu.

Vì thế, đề án này hướng tới là xây dựng một bộ máy hành chính nhà nước tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Bộ máy phải gọn nhẹ thì mới chạy được nhanh, chi phí thấp, làm việc mới hiệu quả.

PV: Nếu bỏ cấp huyện, vai trò của chính quyền cấp tỉnh và cấp xã sẽ thay đổi ra sao, thưa ông?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Đương nhiên khi bỏ đi một cấp chính quyền thì các cấp còn lại, ở đây là tỉnh và xã đóng vai trò ngày càng quan trọng hơn. Tỉnh phải tập trung vào xây dựng định hướng, chính sách, quy hoạch để phát triển kinh tế xã hội của địa phương, trong khi xã là cấp sát với người dân, trực tiếp triển khai chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước đến với nhân nhân, đồng thời truyền tải ý chí, nguyện vọng của nhân dân tới cấp tỉnh và trung ương. Vì thế, hoạt động của chính quyền cấp xã có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm chính sách có được thực hiện thành công hay không.

Khi chúng ta bỏ đi 1 cấp thì cấp tỉnh và xã đóng vai trò quan trọng hơn, họ phải làm nhiều hơn. Điều ấy là chắc chắn. Nhưng cũng phải phân định rõ việc gì cấp tỉnh làm, việc gì cấp xã làm thì chúng ta mới hoạt động 1 cách thông suốt.

Thách thức nằm ở nhận thức, tư tưởng của đội ngũ cán bộ

PV: Việc giảm cấp trung gian trước mắt có thể xảy ra những khó khăn gì?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Khi bỏ đi một cấp thì bộ máy sẽ gọn hơn, hoạt động hiệu quả hơn. Tất nhiên nó cũng đòi hỏi bộ máy phải tinh hơn thì mới làm việc được. Khó khăn chủ yếu xảy ra trong ngắn hạn, khi chúng ta thực hiện quá trình sắp xếp. Làm sao cho bộ máy gọn nhưng phải tinh. Nghĩa là, quá trình sắp xếp lại phải giữ được người tài, người có năng lực phục vụ đất nước. Khó khăn nữa là quá trình sắp xếp không tránh khỏi tác động đến tâm tư, tình cảm của đội ngũ cán bộ công chức, viên chức, người lao động. Đội ngũ này đã quen với bộ máy cũ, cơ chế vận hành cũ, một số người phải nghỉ việc thì chưa biết làm gì, nhà nước sắp xếp như thế nào... hàng loạt cơ sở vật chất phải sắp xếp, sử dụng thế nào để không bị lãng phí. Cần huy động được các nguồn lực này cho phát triển đất nước.

PV: Những thách thức lớn nhất trong việc thực hiện chủ trương chính quyền 3 cấp là gì, thưa ông?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Thách thức nằm ở nhận thức, tư tưởng của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà nước. "Tư tưởng không thông mang bình tông cũng nặng". Như tôi đã nói, mô hình chính quyền hiện nay của Việt Nam đã tồn tại quá lâu, cơ chế vận hành bộ máy đã trở thành thói quen ăn sâu vào tư tưởng, nhận thức của đội ngũ này, vì thế thay đổi là rất khó.

Có thể coi đây là một cuộc cách mạng về tinh, gọn bộ máy mà đã là cách mạng thì không có gì là dễ dàng cả. Cách mạng là thay đổi nên không tránh khỏi có ý kiến khác nhau. Bởi con người ta có bản năng là sợ rủi ro. Cái hiện tại có thể là chưa hoàn mỹ nhưng là cái mà người ta đã biết, có thể "sờ được, nắm được", còn thay đổi thuộc về tương lai, mà tương lai thì không ai chắc chắn được nó sẽ thế nào. Dù ai cũng hiểu, thay đổi là để tốt hơn nhưng liệu cái tốt hơn đó có dành cho mình không, hay thay đổi mình có thể phải làm việc vất vả hơn, làm nhiều hơn, hoặc ngược lại là mất việc làm… Vì thế, thay đổi tư tưởng, thay đổi tư duy vẫn là thách đầu tiên cũng là thách thức lớn nhất.

Người dân và doanh nghiệp được hưởng lợi nhất

PV: Mô hình chính quyền ba cấp sẽ có tác động thế nào đến người dân và doanh nghiệp trong việc tiếp cận các dịch vụ hành chính công?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Người dân và doanh nghiệp là những người được hưởng lợi nhất từ quá trình sắp xếp bộ máy. Cùng với đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, sắp xếp lại bộ máy cũng tạo ra động lực để chuyển đổi số nhanh hơn, người dân và doanh nghiệp sẽ được tiếp cận với các loại dịch vụ hành chính công nhanh chóng hơn, thuận tiện hơn. Đương nhiên, ít cấp hơn, ít trung gian hơn thì thủ tục sẽ mất ít thời gian hơn, hiệu quả hơn.

PV: Nếu triển khai chính quyền 3 cấp, một số ý kiến cho rằng, nên giữ lại mô hình "thành phố trong thành phố" trực thuộc Trung ương. Ý kiến của ông thế nào?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Việc này phải nghiên cứu kỹ, nếu bỏ đi mà làm cho xã hội phát triển hơn thì tại sao lại không bỏ. Ngược lại, nếu giữ lại để phát triển tốt hơn thì không nhất thiết phải bỏ. Bộ chính trị cũng yêu cầu chính phủ nghiên cứu kỹ cơ sở khoa học cho việc tổ chức các địa phương, làm sao phát huy được lợi thế so sánh của từng địa phương phục vụ cho phát triển. Nên dù tổ chức thế nào phải phù hợp với đặc điểm tình hình của địa phương và đất nước mà mục tiêu cuối cùng là phải tạo ra được không gian phát triển tốt hơn, hiệu quả hơn.

PV: Ông có đề xuất hoặc kiến nghị gì để việc xây dựng chính quyền 3 cấp?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Để đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với những điều kiện hiện tại của Việt Nam cũng như sự phát triển khoa học công nghệ của thế giới thì việc nghiên cứu tổ chức mô hình chính quyền 3 cấp là cần thiết, tất yếu, khách quan và cần làm ngay, chậm sẽ làm lỡ cơ hội để phát triển đất nước. Tất nhiên, việc tổ chức thế nào cũng cần có căn cứ khoa học chắc chắn, luận giải thuyết phục.

PV: Triển khai chính quyền ba cấp, kinh nghiệm nào của quốc tế chúng ta có thể học hỏi, thưa ông?

PGS, TS Lê Văn Chiến: Mỗi 1 quốc gia có lịch sử phát triển khác nhau, có 1 trình độ kinh tế xã hội phát triển khác nhau, đặc biệt là có văn hóa khác nhau cho nên nói là học hỏi, copy từ mô hình nào đấy thì rất khó.

Chúng ta cần nghiên cứu kỹ mô hình của nhiều nước để chắt lọc, học hỏi những điểm mạnh của các nước đồng thời khắc phục các mặt hạn chế của họ. Tuy nhiên, nếu để chỉ ra một quốc gia cụ thể nào đáng để tập trung nghiên cứu, học hỏi nhất thì tôi cho rằng đó là Nhật Bản. Nhật Bản cũng đi theo mô hình chính quyền 3 cấp và họ hoạt động tỏ ra rất hiệu quả. Nhật Bản cũng là quốc gia phát triển hàng đầu châu Á, có nhiều nét tương đồng về văn hóa với Việt Nam nên kinh nghiệm của Nhật Bản có thể là bài học tốt cho Việt Nam.

Quỳnh Trang/VOV.VN