Chiến tranh với Israel đang tàn phá kinh tế Iran thế nào?

Vào ngày 13/6, Israel bất ngờ không kích các cơ sở hạt nhân của Iran với cáo buộc Tehran đang tiến gần đến việc phát triển vũ khí hạt nhân. Đáp trả liên tục giữa hai bên đã khiến tình hình vượt tầm kiểm soát. Đến ngày 21/6, Mỹ chính thức tham gia, ném bom ba cơ sở hạt nhân tại Iran, khiến căng thẳng khu vực gia tăng nghiêm trọng.

Một người phụ nữ cầm cờ Iran trong cuộc biểu tình chống Mỹ và chống Israel ở Tehran, Iran. Ảnh: EPA.

Kinh tế kiệt quệ sau 14 năm bị trừng phạt

Ông Mahdi Ghodsi - chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Vienna - cảnh báo: “Tác động của cuộc chiến sẽ vô cùng nghiêm trọng đối với nền kinh tế Iran, đặc biệt trong bối cảnh quốc gia này đã đánh mất khả năng chống chịu sau 14 năm bị trừng phạt”.

Các thành phố lớn như Tehran, Tabriz và Isfahan đang chứng kiến làn sóng người dân tháo chạy. Hoạt động kinh tế đình trệ, việc làm bị gián đoạn trên diện rộng. Trong khi đó, thị trường chứng khoán Iran vẫn đóng cửa cho thấy tình hình bất ổn sâu sắc.

Giáo sư Mohammad Farzanegan - chuyên gia Trung Đông tại Đại học Philipps, Marburg, Đức - cho biết: “Chiến tranh đã đẩy hoạt động ngoại thương - vốn đang bị trừng phạt dồn ép vào tình thế khó khăn hơn bao giờ hết”.

Lạm phát tăng vọt, tiền tệ mất giá

Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng kinh tế Iran được dự báo gần như dậm chân tại chỗ ở mức 0,3%, so với mức 3,5% dự kiến trong năm nay. Lạm phát cũng tăng từ 32,6% lên 43,3% và dự kiến tiếp tục neo cao trong những năm tới.

Đồng rial của Iran sụt giảm mạnh ngay sau đợt không kích đầu tiên của Israel. Chính phủ đã buộc phải áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn và bơm ngoại tệ ra thị trường để giữ ổn định tạm thời. Tuy nhiên, tỷ giá trên thị trường chợ đen vẫn dao động quanh mức 92.250 rial/USD vào ngày 23/6, theo trang Bonbast.com.

Vào tháng 4, đồng rial đã giảm xuống dưới ngưỡng tâm lý 1.039.000 rial/USD sau khi Mỹ tăng cường chiến dịch “gây áp lực tối đa” với một loạt lệnh trừng phạt mới.

Ông Ghodsi cảnh báo: “Dòng vốn đang rút khỏi Iran. Mỗi lần nới lỏng kiểm soát, đồng rial lại lao dốc, kéo theo bất ổn kinh tế và giá nhập khẩu tăng chóng mặt”.

Đình công, cơ sở hạ tầng bị tê liệt

Giao thông và chuỗi cung ứng cũng bị tê liệt do các cuộc đình công của tài xế và vụ nổ tại cảng Bandar Abbas. Nhiều nhà máy lọc dầu phải ngừng hoạt động vì công nhân bỏ việc, lo sợ bị tấn công.

“Nguồn cung hàng hóa khan hiếm đang đẩy giá cả lên cao, làm lạm phát thêm trầm trọng. Cơ sở hạ tầng năng lượng, điện và nước bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nguy cơ khủng hoảng nhân đạo là có thật nếu tình hình không được kiểm soát”, ông Ghodsi cho biết.

Chi tiêu quân sự sụt giảm, nguy cơ sụp đổ chế độ

Theo Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), chi tiêu quân sự của Iran đã giảm 10% trong năm ngoái, xuống còn 7,9 tỷ USD - mức thấp đáng báo động giữa lúc xung đột khu vực gia tăng. Ông Farzanegan cho rằng việc thiếu nguồn lực quân sự sẽ khiến Iran “dễ bị tổn thương trước các cuộc xâm lược bên ngoài”.

Cùng lúc đó, tầng lớp trung lưu bị bào mòn bởi lạm phát, thu nhập thực tế giảm sút, tỷ lệ nghèo đói gia tăng nhanh chóng.

Nhiều dấu hiệu thay đổi chế độ

Thủy quân lục chiến Mỹ bảo vệ Tòa nhà Liên bang Wilshire ở Los Angeles trong cuộc biểu tình phản chiến sau các cuộc không kích của Mỹ và Israel vào Iran. Ảnh: EPA.

Chuyên gia Ghodsi cho biết Iran đang xuất hiện “những dấu hiệu đầu tiên của sự thất bại nhà nước”. Ông dẫn thuyết Max Weber với bốn tiêu chí cho thấy sự sụp đổ thể chế: Mất độc quyền sử dụng vũ lực, suy giảm tính chính danh, không cung cấp được dịch vụ công cơ bản và bị cô lập trên trường quốc tế. Tất cả đều đang hiện hữu tại Iran.

“Với việc Mỹ đã can thiệp trực tiếp và các đợt trả đũa tiếp tục diễn ra, tôi tin rằng chúng ta đang chứng kiến những dấu hiệu rõ ràng của một cuộc thay đổi chế độ”, ông Ghodsi khẳng định.

Dù vậy, giáo sư Farzanegan cho rằng nếu Iran còn giữ được sự đoàn kết nội bộ, khả năng kháng cự vẫn còn. Tuy nhiên, để tránh sụp đổ hoàn toàn, chính phủ Iran sẽ buộc phải tiến hành cải cách mạnh mẽ về kinh tế, chính trị và an ninh.

“Ưu tiên hàng đầu hiện nay là bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và ngăn chặn nguy cơ nội chiến do các thế lực bên ngoài khơi mào. Một kịch bản nhà nước thất bại sẽ là thảm họa tồi tệ nhất”, ông Farzanegan nói.

Hồng Nhung

Theo The National