Chiêm ngưỡng thành cổ đầu tiên ở Việt Nam xây dựng theo hình lục giác

Thành cổ Bắc Ninh được xây dựng năm 1805 thời vua Gia Long, triều Nguyễn, trên địa phận các làng Ðỗ Xá, huyện Võ Giàng (nay thuộc phường Tiền Ninh Vệ); làng Hòa Ðình, huyện Tiên Du (nay thuộc phường Võ Cường) và làng Yên Xá, huyện Yên Phong (nay thuộc phường Tiên Ninh Vệ, TP Bắc Ninh).

Theo Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Văn Ninh, tác giả sách “Thành cổ Việt Nam”, thành cổ Bắc Ninh là ngôi thành cổ đầu tiên của Việt Nam được xây dựng theo đồ án hình lục giác. Về kiến trúc, thành Bắc Ninh là một trong bốn tòa thành đẹp nhất vùng Bắc Kỳ lúc bấy giờ.

Thành có diện tích 545.000 m², tường cao 9 thước, chu vi dài hơn 532 trượng, xung quanh có hào nước sâu bao bọc.

Thành có 4 cổng, mỗi cổng đều có cầu đi qua hào. Cổng chính của thành gọi là Cổng Tiền, cổng phụ gọi là Cổng Hậu.

Thành được bao bọc bởi hệ thống hào rộng và sâu.

Theo lịch sử, thời nhà Nguyễn, thành cổ Bắc Ninh là trung tâm bộ máy cai quản hành chính hai tỉnh Bắc Ninh - Thái Nguyên. Thời Pháp thuộc, xác định rõ vị trí tầm quan trọng của tòa thành này, ngày 16/5/1925, toàn quyền Đông Dương ký quyết định xếp hạng di tích thành Bắc Ninh là công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu. Tháng 8/1945, nhân dân Bắc Ninh bao vây quân Nhật trong thành, thực hiện cuộc khởi nghĩa giành chính quyền, ép Nhật phải trả lại thành.

Trong lịch sử đấu tranh của dân tộc, thành cổ Bắc Ninh từng là vị trí quân sự đặc biệt quan trọng, nằm trong tuyến phòng thủ phía Bắc, bảo vệ Thủ đô, ngăn chặn các đạo quân xâm lược trước cửa ngõ Kinh thành Thăng Long. Đây cũng là trung tâm chính trị, quân sự, là lỵ sở của trấn Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh). Nơi đây cũng ghi dấu những sự kiện gắn với quá trình phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh.

Với những giá trị đặc biệt độc đáo về nghệ thuật kiến trúc, thành cổ Bắc Ninh được UBND tỉnh Hà Bắc (cũ) xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu theo Quy định số 144 ngày 15/3/1980.

Hiện nay, toàn bộ khuôn viên thành cổ Bắc Ninh do Trường Sĩ quan chính trị (trực thuộc Bộ Quốc phòng) quản lý, sử dụng.

Do ảnh hưởng của chiến tranh và thời gian, di tích này đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Hiện nay, dấu vết còn lại của thành cổ Bắc Ninh gồm 3 cổng thành, một phần bờ thành, dãy hào sâu, cùng hai khẩu súng thần công, trong đó có cổng tiền với đài gác vọng và cột cờ cao khoảng 20m.

Tuy không còn giữ được diện mạo xưa nhưng thành cổ Bắc Ninh vẫn là một di tích lịch sử có giá trị về kiến trúc, văn hóa, chính trị và quân sự.