'Chìa khóa' nào giúp duy trì lợi thế cho nông sản Việt trước biến động thị trường?

Theo dự kiến cuối tuần này (ngày 7/3) Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) sẽ quy tụ các doanh nghiệp (DN) thành viên để triển khai công tác thu mua điều niên vụ 2025. Bên cạnh đó, các nhà chế biến và xuất khẩu (XK) hạt điều sẽ trao đổi sâu về các xu hướng và chiến lược phát triển mới trước bối cảnh có nhiều biến động như hiện nay.

Bước đi hợp lý để tạo thế cạnh tranh lâu dài

Trong năm 2025, mục tiêu mà ngành điều Việt Nam đặt ra là có thể đạt sản lượng XK là 770.000 tấn (tương đương năm 2024) với kim ngạch 4,7 tỷ USD. Để đạt mục tiêu như vậy không phải là điều dễ dàng nếu ngành này không duy trì được khả năng cạnh tranh tốt.

Các DN ngành hàng nông sản cần duy trì lợi thế cạnh tranh để “giữ nhiệt” xuất khẩu giữa biến động khó lường của thị trường quốc tế.

Chẳng hạn như ở một số quốc gia châu Phi mà Việt Nam thường nhập khẩu điều thô đang có khuynh hướng thực hiện chính sách ưu tiên phát triển chế biến trong nước, tăng giá XK tối thiểu, tăng thuế và phí với điều thô XK. Như thế làm cho việc nhập khẩu điều thô từ châu Phi về Việt Nam trở nên khó khăn hơn, chi phí cao hơn...Điều này có thể ảnh hưởng đến XK và làm giảm hiệu quả hoạt động của DN Việt.

Hoặc như một số nước châu Phi đang tập trung phát triển chế biến và có những bước phát triển đáng kể. Họ có thế mạnh về nguyên liệu tại chỗ, được nhà nước cho nhiều ưu đãi, sản phẩm dễ truy xuất nguồn gốc, chi phí và thời gian vận chuyển hàng thấp hơn...Từ đó giúp cho sản phẩm hạt điều của họ có lợi thế cạnh tranh hơn Việt Nam.

Trước một số thách thức như vậy, muốn có được sức cạnh tranh tốt đang cần các nhà chế biến và XK hạt điều Việt Nam phải tập trung đầu tư cho chế biến những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đáp ứng nhu cầu đa dạng của các thị trường khác nhau trên thế giới và trong nước.

Và theo Vinacas, đây là hướng đi mang tính chiến lược, không chỉ là sự phát triển tất yếu của DN mà còn đáp ứng đòi hỏi cấp bách của việc chuyển đổi vị thế của ngành điều Việt Nam trong chuỗi giá trị điều toàn cầu.

Không riêng gì ngành điều, việc tìm “chìa khóa” để duy trì lợi thế cạnh tranh là điều rất cần thiết với ngành nông sản Việt nói chung trong bối cảnh có những biến động về thị trường.

Đơn cử với XK thủy sản, tuy trong 2 tháng đầu năm 2025 đã có những tín hiệu tích cực (với tổng kim ngạch đạt 1,423 tỷ USD, tăng trưởng 18,2% so với cùng kỳ năm 2024), thế nhưng giữa biến động thị trường đang cần lĩnh vực này có những bước đi hợp lý hơn để tạo thế cạnh tranh lâu dài.

Như nhận định của bà Lê Hằng, Giám đốc truyền thông của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (Vasep), thị trường cá tra đối mặt với không ít thách thức. Giá nguyên liệu tăng do chi phí đầu vào (thức ăn, nhân công) leo thang và sự bất ổn từ chính sách thuế quan của Mỹ, với mức thuế bổ sung 10% áp lên thủy sản chế biến từ Trung Quốc, gián tiếp ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại toàn cầu. Nhu cầu tại Mỹ vẫn ảm đạm, trong khi tồn kho lớn có thể kìm hãm đà tăng giá.

Chính vì vậy, bà Hằng cho rằng người nuôi cá tra cần thận trọng tránh mở rộng sản xuất tự phát, bởi giá cả hiện tại có thể mang tính “ảo” và dễ lao dốc nếu cung vượt cầu. Việc liên kết với DN, áp dụng công nghệ nuôi hiện đại và tập trung vào sản phẩm giá trị gia tăng sẽ là “chìa khóa” để duy trì lợi thế cạnh tranh.

Còn với XK tôm, như chia sẻ của bà Hằng, cạnh tranh ngày càng gay gắt từ Ecuador và Ấn Độ đòi hỏi Việt Nam phải tập trung vào các sản phẩm giá trị gia tăng và đa dạng hóa thị trường để duy trì lợi thế.

Không thể thiếu vai trò “mở đường”

Hay như với XK gạo trong thời điểm giá gạo và kim ngạch có xu hướng suy giảm thì việc tìm hướng đi phù hợp để duy trì, cải thiện sức cạnh tranh là rất quan trọng. Chính vì vậy, trong công điện hôm 4/3 về điều hành đảm bảo cân đối cung cầu lúa gạo, vấn đề mà Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh ngoài việc theo dõi sát các biến động thì cần thực hiện đồng bộ các giải pháp.

Trong đó, đáng chú ý như việc Ngân hàng Nhà nước được Thủ tướng yêu cầu tính toán mở rộng hạn ngạch, thời hạn cho vay đối với các DN có năng lực, có hệ thống kho chứa để mua gạo tạm trữ trong giai đoạn thị trường có biến động và giá mua thấp. Còn Bộ Tài chính có trách nhiệm tạo điều kiện hoàn thuế XK sớm để tạo điều kiện cho DN kinh doanh, XK gạo và tạo cơ chế thông quan nhanh gọn, thuận lợi cho doanh nghiệp XK.

Hay như Bộ Công Thương được Thủ tướng yêu cầu thúc đẩy XK gạo tại các thị trường lớn, thị trường tiềm năng, còn nhiều dư địa với các phân khúc sản phẩm của Việt Nam, như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc (gạo chất lượng cao, gạo thơm đặc sản giá trị cao như ST24, ST25), Trung Đông, Châu Phi, ASEAN (gạo trắng) thông qua các hiệp định thương mại tự do hoặc các thỏa thuận song phương đã ký kết nhằm đa dạng hóa thị trường, giảm dần phụ thuộc vào các quốc gia nhập khẩu truyền thống.

Nói chung, những hành động cụ thể để duy trì lợi thế cạnh tranh cho XK nông sản giữa biến động thị trường là rất quan trọng vào thời điểm này. Trong đó, ngoài sự chủ động của bản thân DN thì không thể thiếu vai trò tiếp sức hay “mở đường” của các cơ quan chức năng.

Điều này có thể thấy rõ từ vai trò hỗ trợ của cơ quan thương vụ ở nước ngoài. Điển hình như đề nghị mới đưa ra hôm 5/3 từ Thương vụ Việt Nam tại Australia, đó là các DN Việt Nam nên tập trung đẩy mạnh XK nông thủy sản, trái cây sang Australia ngay từ các tháng đầu năm 2025. Nhất là khi những tháng gần đây, giá cả nông sản tại quốc gia này đang có giá tốt.

Chẳng hạn như cua Mud tại Australia (gần giống của Cà Mau) có giá rất cao và chất lượng không đặc trưng, nhiều gạch như cua Cà Mau, do vậy nếu DN nào ở Việt Nam có thể chế biến, đóng gói theo quy định của Australia sẽ là một mặt hàng có nhiều tiềm năng.

Song song đó, khi kết nối giao thương, phía Thương vụ có lời khuyên cho các DN Việt nên để người có khả năng quyết định liên hệ để tránh đối tác Australia có phản hồi gần đây không làm việc trực tiếp với người ra quyết định, nhiều email người nhập khẩu Australia liên hệ về các DN Việt Nam không được hồi đáp.

Tựu trung, trước căng thẳng thương mại được dự báo “leo thang” cùng những biến động khó lường của thị trường quốc tế, để vượt qua khó khăn thách thức đang cần ngành hàng nông sản Việt phải tìm được “chìa khóa” duy trì lợi thế cạnh tranh. Điều quan trọng là sự phối hợp đồng điệu giữa Chính phủ và DN để thực thi các giải pháp một cách đồng bộ, xây dựng chuỗi cung ứng có tính bền vững, có như vậy sẽ giúp “giữ nhiệt” tăng trưởng XK nông sản trong thời gian tới.

Thế Vinh