'Chìa khóa' bảo vệ thương hiệu doanh nghiệp

Truy xuất nguồn gốc “chìa khóa”để bảo vệ thương hiệu của doanh nghiệp. Ảnh: Chu Khôi.

Xu hướng tất yếu

Đề cập đến vai trò của truy xuất nguồn gốc, ông Lê Quốc Phương - nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công nghiệp và thương mại (Bộ Công thương) cho biết, trước đây, yêu cầu truy xuất hàng hóa chỉ đối với một số mặt hàng như thực phẩm, dược phẩm, đồ gỗ… thì hiện nay, yêu cầu này đã mở rộng sang rất nhiều mặt hàng. Đồng thời, việc truy xuất nguồn gốc đặt ra với toàn bộ chuỗi cung ứng từ nguyên liệu đến bán thành phẩm và thành phẩm.

Mặt khác, nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) bắt buộc truy xuất nguồn gốc. Ví dụ, Hiệp định Đối tác toàn diện xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) yêu cầu sản phẩm dệt may phải dùng sợi dệt vải sản xuất ở Việt Nam hoặc các nước trong nội khối. Các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu Việt Nam phải tuân thủ quy định này mới mở rộng được thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu.

Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, DN không những phải chứng minh nguồn gốc hợp pháp mà còn phải cung cấp tọa độ khai thác gỗ, phương pháp sản xuất và chứng nhận của bên thứ ba. “Nếu không có hệ thống kiểm soát nội bộ vững chắc, chỉ một lỗi nhỏ cũng có thể khiến lô hàng bị trả về” - đại diện hiệp hội cảnh báo.

Tương tự, ông Phan Minh Thông - Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Phúc Sinh cho biết, quy định Chống phá rừng (EUDR) mới của EU tạo ra rào cản kỹ thuật lớn. Các yêu cầu của EUDR buộc DN phải thay đổi toàn diện hệ thống truy xuất nguồn gốc; nâng cấp quy trình để kiểm soát chặt đầu vào, đầu ra; phải làm việc lại với hàng ngàn nông hộ để điều chỉnh hoạt động sản xuất.

Theo thống kê, trong quý I/2025, Việt Nam đã ghi nhận 3 vụ việc bị Mỹ và EU khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế, liên quan trực tiếp đến mặt hàng gỗ, thép và giày dép. Điểm chung là các DN bị điều tra đều không đảm bảo đủ hồ sơ truy xuất nguồn gốc. Trước tình hình đó, mới đây, Bộ Công thương đã yêu cầu các hiệp hội ngành hàng, DN xuất khẩu thắt chặt kiểm soát xuất xứ hàng hóa và nguyên liệu nhằm ngăn chặn việc gian lận xuất xứ, tránh bị kiện phòng vệ thương mại tại một số thị trường lớn.

Không chỉ với mặt hàng xuất khẩu, tại thị trường nội địa, xu hướng tiêu dùng hiện đại đang chuyển mạnh từ "ngon - rẻ" sang "sạch - rõ". Người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến chất lượng mà còn quan tâm đến sản phẩm đến từ đâu, được sản xuất như thế nào, có bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm hay không. Trong bối cảnh đó, truy xuất nguồn gốc trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho quyền được biết, được lựa chọn và được bảo vệ của người tiêu dùng. Đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc chính là cách để nâng tầm giá trị sản phẩm, giúp người dân, DN sản xuất, kinh doanh hiệu quả, phát triển bền vững.

Xây dựng hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc

Đã có không ít DN gặt hái trái ngọt nhờ việc triển khai tốt công tác truy xuất nguồn gốc. Đơn cử như tại Công ty TNHH Vĩnh Hoàn, nhờ khai hệ thống truy xuất toàn diện, cho phép khách hàng và đối tác quốc tế kiểm tra thông tin chi tiết về quá trình nuôi trồng, chế biến và kiểm định sản phẩm qua mã QR, sản phẩm cá tra của Vĩnh Hoàn không chỉ chiếm lĩnh được thị trường nội địa mà còn được xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản. Hoặc như Thép Hòa Phát Dung Quất đã không bị áp thuế chống bán phá giá 12,1% từ EU nhờ khả năng chứng minh quy trình sản xuất nội địa hoàn toàn, không liên quan đến các thị trường bị điều tra.

Theo các chuyên gia, truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp DN bảo vệ thương hiệu mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa rủi ro và khủng hoảng truyền thông. Khi xảy ra sự cố về chất lượng, DN có thể nhanh chóng xác định nguyên nhân, lô hàng và phạm vi ảnh hưởng để xử lý kịp thời, giảm thiểu thiệt hại. Việc áp dụng công nghệ số như blockchain, phần mềm quản lý chuỗi cung ứng hay mã QR sẽ giúp tăng tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống truy xuất.

Tuy nhiên, việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc vẫn gặp nhiều thách thức, đặc biệt đối với các DN nhỏ và vừa. Khó khăn chủ yếu đến từ chi phí đầu tư ban đầu, thiếu kiến thức về công nghệ và sự phối hợp giữa các bên trong chuỗi cung ứng. Do đó, cần có sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức ngành nghề và DN lớn để xây dựng một hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc hiệu quả và bền vững.

Theo ông Lê Quốc Phương, để có hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa, DN phải đầu tư khá lớn cả công nghệ và các nguồn lực khác, trong khi DN còn hạn chế về vốn, chuyên môn kỹ thuật.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cho biết, trong các FTA Việt Nam tham gia, xuất xứ hàng hóa là một vấn đề quan trọng để hàng Việt xuất khẩu được hưởng thuế ưu đãi từ cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. Do đó, thời quan qua, nước ta đã liên tục hoàn thiện hành lang pháp lý về xuất xứ hàng hóa và thực hiện quy tắc xuất xứ. Chính vì vậy, thời gian tới Bộ Công thương sẽ tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, quy hoạch lại hệ thống tổ chức cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) theo hướng hiệu quả, tạo thuận lợi cho DN. Đồng thời, đẩy mạnh áp dụng hình thức chứng nhận xuất xứ điện tử ở cấp độ phù hợp với từng đối tác; tăng cường năng lực bộ máy giám sát, kiểm tra để triển khai hiệu quả các giải pháp chống gian lận xuất xứ hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu.

Theo TS Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), để thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ trong truy xuất cần phải có sự hướng dẫn và hỗ trợ DN, hợp tác xã, hộ sản xuất kinh doanh chuyển đổi số và tự xây dựng các hệ thống truy xuất nguồn gốc đối với các sản phẩm hoặc nhóm sản phẩm của họ.

Khanh Lê