Chế độ ăn cho người mắc hội chứng ngủ rũ

Hội chứng ngủ rũ là một rối loạn thần kinh mạn tính ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh chu kỳ thức - ngủ của não bộ.

Nguyên nhân chính xác của chứng ngủ rũ vẫn chưa được hiểu đầy đủ nhưng nó thường liên quan đến sự thiếu hụt hypocretin (còn gọi là orexin), một chất hóa học trong não giúp điều chỉnh sự tỉnh táo và chu kỳ ngủ - thức. Ở những người mắc chứng ngủ rũ type 1 (có cataplexy), thường có sự mất mát các tế bào thần kinh sản xuất hypocretin.

Các yếu tố khác có thể đóng vai trò bao gồm di truyền, các vấn đề tự miễn dịch và chấn thương não. Với phương pháp điều trị phù hợp và chế độ ăn hợp lý, nhiều người mắc chứng ngủ rũ vẫn có thể sống một cuộc sống năng động và trọn vẹn.

1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người mắc hội chứng ngủ rũ

Chế độ ăn có thể hỗ trợ tình trạng buồn ngủ ban ngày và các vấn đề liên quan đến giấc ngủ.

Mặc dù chế độ ăn uống không phải là phương pháp điều trị cốt lõi cho hội chứng ngủ rũ nhưng nó đóng một vai trò quan trọng trong hỗ trợ quản lý các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Ổn định mức năng lượng:

Tránh các biến động đường huyết: Việc tiêu thụ các bữa ăn nhỏ, thường xuyên và ưu tiên carbohydrate phức tạp giúp duy trì mức đường huyết ổn định hơn. Điều này có thể giúp ngăn ngừa những "cơn buồn ngủ sau ăn" (postprandial somnolence) thường gặp sau các bữa ăn lớn hoặc giàu carbohydrate đơn giản, từ đó giúp người bệnh tỉnh táo hơn trong ngày.

Hỗ trợ sự tỉnh táo:

Protein và sự tỉnh táo: Thực phẩm giàu protein có thể giúp tăng cường sự tỉnh táo và duy trì năng lượng lâu dài hơn. Việc kết hợp protein vào các bữa ăn có thể giúp người bệnh cảm thấy tỉnh táo hơn trong các hoạt động hàng ngày.

Giảm thiểu tác động của các yếu tố kích thích:

Quản lý caffeine và rượu: Chế độ ăn uống giúp người bệnh nhận thức rõ hơn về tác động của các chất kích thích như caffeine (với liều lượng và thời điểm sử dụng) và rượu (cần hạn chế hoặc tránh), từ đó điều chỉnh việc tiêu thụ để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ và sự tỉnh táo.

Duy trì cân nặng hợp lý:

Ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe liên quan: Một chế độ ăn uống cân bằng giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý đi kèm như béo phì, đái tháo đường, tim mạch, vốn có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của hội chứng ngủ rũ hoặc ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

Hỗ trợ giấc ngủ ban đêm:

Tránh các yếu tố gây rối loạn giấc ngủ: Việc tránh các bữa ăn lớn và nặng, cũng như các chất kích thích gần giờ đi ngủ, có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ ban đêm, dù giấc ngủ này thường bị gián đoạn ở người mắc hội chứng ngủ rũ. Một giấc ngủ ban đêm tốt hơn có thể phần nào giảm bớt tình trạng buồn ngủ quá mức vào ban ngày.

Tăng cường sức khỏe tổng thể:

Cung cấp đủ dưỡng chất: Một chế độ ăn uống cân bằng đảm bảo cung cấp đủ vitamin, khoáng chất và các dưỡng chất thiết yếu khác, giúp tăng cường sức khỏe tổng thể và hệ miễn dịch, từ đó giúp cơ thể đối phó tốt hơn với các triệu chứng của bệnh.

2. Các dưỡng chất cần thiết cho người mắc hội chứng ngủ rũ

Đối với người mắc hội chứng ngủ rũ, việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và cung cấp đủ các dưỡng chất thiết yếu có thể giúp hỗ trợ việc quản lý các triệu chứng, đặc biệt là tình trạng buồn ngủ ban ngày và các vấn đề liên quan đến giấc ngủ.

Protein: Giúp tăng cường sự tỉnh táo và duy trì năng lượng lâu dài hơn so với carbohydrate đơn giản. Các acid amin trong protein tham gia vào quá trình sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến sự tỉnh táo.

Carbohydrate phức tạp: Cung cấp nguồn năng lượng ổn định cho cơ thể. Chúng được tiêu hóa chậm hơn carbohydrate tinh chế, giúp tránh tình trạng tăng vọt và giảm nhanh chóng lượng đường trong máu, có thể gây mệt mỏi.

Chất béo lành mạnh: Cần thiết cho chức năng não bộ và cung cấp năng lượng. Chất béo không bão hòa (đơn và đa) có lợi cho sức khỏe tim mạch và có thể hỗ trợ chức năng nhận thức.

Vitamin và khoáng chất: Mặc dù không có vitamin hoặc khoáng chất cụ thể nào được chứng minh là điều trị trực tiếp hội chứng ngủ rũ, việc đảm bảo đủ các vi chất dinh dưỡng là quan trọng cho sức khỏe tổng thể và chức năng thần kinh.

Vitamin D: Một số nghiên cứu gợi ý mối liên hệ giữa thiếu vitamin D và các rối loạn giấc ngủ.
Vitamin B12: Thiếu vitamin B12 có thể gây mệt mỏi và các vấn đề thần kinh.
Sắt: Thiếu sắt có thể dẫn đến mệt mỏi và suy giảm chức năng nhận thức.
Magie: Tham gia vào nhiều quá trình sinh hóa trong cơ thể, bao gồm cả việc điều chỉnh giấc ngủ.

Nước: Duy trì đủ nước là rất quan trọng để tránh tình trạng mất nước, có thể gây mệt mỏi và ảnh hưởng đến sự tỉnh táo. Nên uống đủ nước trong suốt cả ngày.

3. Thực phẩm nên ăn và nên tránh cho người mắc hội chứng ngủ rũ

3.1. Thực phẩm nên ăn

Đối với những người mắc chứng ngủ rũ nên tập trung vào chế độ ăn tốt cho tim với protein nạc, chất béo lành mạnh và thực phẩm giàu chất xơ.

Chế độ ăn tốt cho tim:

Trái cây và rau: Ưu tiên trái cây, rau củ nhiều màu sắc để bổ sung vitamin và chất chống oxy hóa.
Protein nạc: Bao gồm thịt gà nạc, cá và các nguồn protein khác.
Các loại hạt và đậu: Kết hợp các loại hạt và đậu như đậu đen, đậu phộng để bổ sung chất béo, chất xơ lành mạnh.
Ngũ cốc nguyên hạt: Chọn ngũ cốc nguyên hạt thay vì ngũ cốc tinh chế để duy trì năng lượng.
Chất béo lành mạnh: Chọn chất béo không bão hòa có trong quả bơ, dầu ô liu và các loại hạt (hạnh nhân, óc chó).

Thực phẩm có thể giúp tỉnh táo:

Quả mọng: Quả mọng là nguồn chất chống oxy hóa tốt và có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Thực phẩm lên men: Hãy cân nhắc các loại thực phẩm lên men như kim chi, dưa cải bắp và kombucha, có chứa lactate, một chất sinh hóa được hệ thống hypocretin sử dụng.
Thực phẩm giàu acid béo omega-3: Cá hồi và các loại thực phẩm khác giàu acid béo omega-3 có thể có lợi.

Thực phẩm có thể giúp kiểm soát cân nặng:

Chế độ ăn ít carbohydrate: Một số người mắc chứng ngủ rũ thấy rằng chế độ ăn ít carbohydrate giúp họ kiểm soát các triệu chứng và cân nặng.
Chế độ ăn ketogenic: Cho đến nay, chế độ ăn kiêng có bằng chứng khoa học hỗ trợ việc sử dụng chế độ ăn này trong chứng ngủ rũ là chế độ ăn keto nhưng các nghiên cứu vẫn chưa thống nhất.

Các chất dinh dưỡng đa lượng tạo nên chế độ ăn keto thường chia thành các tỷ lệ gần đúng sau:

Chất béo: 55% đến 60%.
Chất đạm: 30% đến 35%.
Carbohydrate: 5% đến 10%.

Cụ thể, trong chế độ ăn 2.000 calo mỗi ngày, carbohydrate chiếm từ 20 đến 50 g mỗi ngày. Ngoài ra, phạm vi chất béo thay đổi tùy theo chế độ ăn keto và có thể lên tới 90%.

Để so sánh, chế độ ăn ít carbohydrate thông thường không nghiêm ngặt như vậy. Thông thường, chế độ ăn ít carbohydrate không sinh keto bao gồm việc ăn ít hơn 130 g carbohydrate mỗi ngày.

Tuy nhiên khi ăn chế độ ăn keto, người mắc hội chứng ngủ rũ cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có thể đảm bảo nhận được đủ chất dinh dưỡng cần thiết.

3.2. Thực phẩm nên tránh

Ăn thực phẩm có chứa caffeine vào cuối ngày, chẳng hạn như cà phê hoặc sô cô la, có thể khiến khó ngủ hơn. Caffeine có thể giúp tỉnh táo tạm thời nhưng có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ ban đêm.

Ngoài ra, những người mắc chứng ngủ rũ cần hạn chế hoặc tránh uống rượu. Mặc dù rượu có thể khiến cảm thấy buồn ngủ tạm thời nhưng nó sẽ làm gián đoạn giấc ngủ nói chung.

Người mắc hội chứng ngủ rũ cần hạn chế lượng carbohydrate tiêu thụ hàng ngày không quá 50 g. Để duy trì trong giới hạn này, thường cần tránh:

Thực phẩm nhiều đường, chẳng hạn như kẹo và bánh.
Ngũ cốc như bánh mì trắng và mì ống.
Rau củ giàu tinh bột, chẳng hạn như khoai tây, khoai lang và bí.
Các loại đậu, chẳng hạn như đậu và yến mạch.
Các loại trái cây như chuối và nho...

BS. Nguyễn Hoàng Khoa