Châu Âu đang ở 'bước ngoặt lịch sử'

Cuộc họp về quốc phòng châu Âu

Các nhà lãnh đạo EU họp tại Brussels, Bỉ vào ngày 6/3 để thảo luận đặc biệt về quốc phòng. Một ngày trước đó, trong bài phát biểu toàn quốc, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cảnh báo châu lục đang ở “bước ngoặt lịch sử”.

Ông Macron nói thêm Pháp sẵn sàng thảo luận về việc gia tăng phạm vi bảo vệ hạt nhân cho các đối tác châu Âu. Bên cạnh việc tái vũ trang, các nhà lãnh đạo EU dự kiến sẽ bàn về cách thức cơ quan này có thể tiếp tục hỗ trợ Kyiv, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố đình chỉ viện trợ cho Ukraine.

Tổng thống Ukraine Zelensky cũng được mời tham dự hội nghị này. Căng thẳng ngày càng gia tăng khắp châu Âu kể từ màn tranh cãi giữa ông Trump và ông Zelensky tại Nhà Trắng vào tuần trước.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cảnh báo châu lục này đang ở “bước ngoặt lịch sử”.

Sau ba năm từ khi cuộc chiến Nga-Ukraine bắt đầu, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đưa ra một số đề xuất và hành động nhằm giải quyết xung đột, trong đó có các động thái liên quan đến Tổng thống Nga Vladimir Putin. Điều này đã khiến nhiều người ở châu Âu lo ngại rằng châu lục này sẽ không thể dựa vào sự hỗ trợ của Mỹ để đảm bảo an ninh nữa.

Cuộc họp của các nhà lãnh đạo EU tại Brussels trong bối cảnh châu Âu đối mặt với một loạt thách thức địa chính trị, đặc biệt là chiến tranh Ukraine, quan hệ với Nga và sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời Donald Trump.

“Bước ngoặt lịch sử” của châu Âu: Vì sao?

Phát biểu của Tổng thống Macron cho thấy châu Âu đang đứng trước những lựa chọn mang tính chiến lược lớn về quốc phòng và an ninh, chủ yếu do các yếu tố sau:

Dưới thời chính quyền Tổng thống Biden, Mỹ vẫn duy trì cam kết mạnh mẽ với NATO và tiếp tục viện trợ Ukraine. Tuy nhiên, với việc ông Donald Trump quay lại Nhà Trắng, tình hình có thể thay đổi đáng kể.

Trump từng nhiều lần chỉ trích NATO, yêu cầu châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng và thậm chí từng tuyên bố rằng Mỹ có thể không bảo vệ những nước thành viên NATO không đóng góp đủ ngân sách quốc phòng.

Gần đây, ông Trump tuyên bố đình chỉ viện trợ cho Ukraine, điều này làm dấy lên lo ngại về sự suy giảm ảnh hưởng của Mỹ trong việc đảm bảo an ninh châu Âu. Điều này cũng cho thấy rõ hơn việc EU không thể phụ thuộc hoàn toàn vào Mỹ như trước và cần tự chủ hơn về quốc phòng.

Ba năm sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine, tình hình vẫn rất phức tạp. Ukraine đang gặp nhiều khó khăn về quân sự và kinh tế, nhất là khi viện trợ từ Mỹ có nguy cơ bị cắt giảm. Nếu phương Tây không tiếp tục hỗ trợ Ukraine, Nga có thể giành ưu thế trên chiến trường, điều này sẽ đặt ra mối đe dọa lớn hơn đối với Đông Âu và thậm chí cả Tây Âu.

Một số nước như Ba Lan, các quốc gia vùng Baltic (Lithuania, Latvia, Estonia) lo ngại nếu Ukraine thất bại, Nga có thể mở rộng tham vọng quân sự sang các nước NATO. Vì thế, EU cần thảo luận về cách thức tiếp tục hỗ trợ Ukraine, dù có hay không có sự hậu thuẫn từ Mỹ.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen khẳng định, an ninh của châu Âu đang ở thời điểm bước ngoặt, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu tăng cường khẩn cấp các nỗ lực quốc phòng chung.

Châu Âu có thể hành động thế nào?

Macron và nhiều lãnh đạo châu Âu khác nhấn mạnh rằng EU cần tự chủ hơn về quốc phòng. Điều này bao gồm việc gia tăng chi tiêu quân sự, sản xuất vũ khí nội khối và xây dựng một cơ chế phòng thủ chung mạnh mẽ hơn.

Pháp, với tư cách là cường quốc hạt nhân duy nhất của EU sau Brexit, có thể sẽ mở rộng vai trò răn đe hạt nhân của mình, điều mà Macron đã nhắc đến trong bài phát biểu.

Đức, quốc gia từng dè dặt trong việc gia tăng chi tiêu quân sự, giờ đây cũng đang thúc đẩy các chính sách quốc phòng mạnh mẽ hơn.

Nếu châu Âu thực sự hướng đến một nền quốc phòng tự chủ, đây sẽ là một thay đổi chiến lược quan trọng, phá vỡ sự phụ thuộc lâu dài vào Mỹ.

-Dưới sức ép của tình hình địa chính trị, EU có một số lựa chọn: Tăng cường hỗ trợ Ukraine, ngay cả khi không có Mỹ: EU có thể tạo ra các quỹ riêng biệt để viện trợ Ukraine, thay vì dựa vào Mỹ. Một số nước như Pháp, Đức có thể tăng cường sản xuất vũ khí và cung cấp cho Ukraine theo hình thức song phương.

-Khả năng Ukraine gia nhập EU cũng có thể được đẩy nhanh như một cách để đảm bảo sự bảo vệ lâu dài. Tuy nhiên, nhiều nước EU vẫn e ngại đối đầu trực tiếp với Nga và chịu tổn thất kinh tế từ việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine.

-Thúc đẩy một “NATO châu Âu” độc lập hơn: Hiện tại, NATO vẫn là liên minh quân sự chủ chốt, nhưng một số nước EU đã bàn về khả năng thành lập một hệ thống phòng thủ riêng của châu Âu mà không phụ thuộc vào Mỹ.

Điều này có thể bao gồm việc hợp nhất các lực lượng quân sự EU, tăng cường hợp tác giữa các quốc gia trong khối về tình báo, vũ khí và chiến lược quân sự. Tuy nhiên một số nước Đông Âu, đặc biệt là Ba Lan, vẫn coi Mỹ là đối tác an ninh quan trọng nhất và không muốn thay đổi mô hình hiện tại.

Đối thoại với Nga: Một lựa chọn có thể xảy ra?

Nếu Trump rút dần sự hỗ trợ từ Ukraine, một số nước EU có thể tìm cách đàm phán với Nga để tránh xung đột mở rộng.

Macron từng nhấn mạnh rằng châu Âu phải sẵn sàng đối thoại với mọi bên, dù quan điểm này không được tất cả các nước EU đồng tình. Với việc Nga vẫn tiếp tục các động thái quân sự tại Ukraine, đối thoại có thể không mang lại kết quả thực tế trong ngắn hạn.

Tóm lại, Châu Âu đang thực sự ở một bước ngoặt lịch sử, khi họ buộc phải quyết định có nên tiếp tục phụ thuộc vào Mỹ hay tự chủ về an ninh. Cuộc chiến Ukraine đã thay đổi cán cân quyền lực tại châu Âu, khiến các quốc gia phải cân nhắc lại chính sách quốc phòng và chiến lược đối ngoại.

Câu hỏi lớn đặt ra là liệu EU có thể hành động thống nhất và đủ mạnh mẽ để đảm bảo an ninh cho khu vực mà không cần Mỹ hay không? Đây sẽ là bài toán quyết định tương lai của châu lục này.

Lê Thọ Bình

Lê Thọ Bình