Chất xyanua là chất gì, nhiễm độc xyanua có nguy hiểm không?

Chất xyanua là chất gì?

Xyanua là hóa chất tác động cực mạnh, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng chỉ trong thời gian ngắn với một lượng rất nhỏ. Xyanua tồn tại dưới nhiều dạng hợp chất khác nhau nhưng đa phần đều gây hại và rất nguy hiểm.

Một số dạng xyanua phổ biến như hydro xyanua, xyanua clorua, tinh thể kali xyanua, natri xyanua,… Mùi vị của xyanua được miêu tả khá giống với vị đắng nhẹ của hạnh nhân và nếu ít, thậm chí còn không phát ra mùi, gây cản trở trong quá trình nhận biết sự tồn tại của xyanua.

Xyanua có độc không? Xyanua (cyanide) là chất cực độc, có thể lấy mạng người chỉ với một lượng nhỏ. Ảnh minh họa

Hàm lượng xyanua thấp được tìm thấy trong tự nhiên và trong một số sản phẩm. Xyanua được giải phóng từ các chất tự nhiên trong một số loại thực phẩm và thực vật, bao gồm cả hạt của một số loại trái cây thông thường. Xyanua có thể được chiết xuất từ một số vi khuẩn, nấm và tảo. Xyanua cũng được tìm thấy trong khói thuốc lá, khí thải xe cộ...

Xyanua độc hại như thế nào?

Thực tế chứng minh, chỉ với khoảng 50 - 150mg xyanua không những làm hại sức khỏe mà còn cướp đi tính mạng của 1 người khỏe mạnh. Đây là chất cực độc và tại Việt Nam đã bị cấm lưu hành, buôn bán, trao đổi, phát tán, sử dụng… dưới mọi hình thức.

Xyanua là chất độc cực mạnh và chỉ cần ăn phải 1 lượng nhỏ cũng có thể gây ra rất nhiều hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là mất mạng. Chất độc xyanua khi vào đến cơ thể có tốc độ hấp thu cực nhanh, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tiêu hóa, thần kinh, hô hấp, tuần hoàn và cuối cùng là lấy đi sinh mạng chỉ sau khoảng thời gian rất ngắn từ khi nhiễm độc.

Mức độ nguy hiểm của xyanua phụ thuộc khá nhiều vào lượng xyanua và chiết xuất xyanua mà nạn nhân nhiễm phải. Với nồng độ rất nhỏ, dưới ngưỡng 50mg xyanua có thể gây tàn phế vĩnh viễn hoặc người bệnh có vấn đề về thần kinh, tiêu hóa, tuần hoàn… không thể chữa khỏi.

Xyanua có trong thực phẩm ở nồng độ tương đối thấp nên nhiễm độc xyanua từ thực phẩm ít xảy ra. Nếu ăn thực phẩm có chứa xyanua đúng cách vẫn không ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng có thể gây khó tiêu, đầy bụng, chướng bụng, ợ hơi, choáng nhẹ… với người có cơ địa nhạy cảm.

Xyanua có độc không? Xyanua độc là do nguyên lý hoạt động của chất này khi đi vào cơ thể, chúng khiến các tế bào không sử dụng được oxy và từ đó dẫn đến ngừng hoạt động, cuối cùng nạn nhân tử vong do tim, thần kinh… ngừng hoạt động.

Ăn uống thực phẩm có chứa xyanua có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Ảnh minh họa

Xyanua được sử dụng như thế nào?

Trong lịch sử, hydro xyanua đã được sử dụng làm vũ khí hóa học. Các hợp chất chứa xyanua được sử dụng trong thuốc trừ sâu và thuốc khử trùng, nhựa, mạ điện, phát triển quang học và khai thác mỏ.

Các công ty thuốc nhuộm cũng sử dụng xyanua. Một số quy trình công nghiệp như sản xuất sắt thép, công nghiệp hóa chất và xử lý nước thải có thể tạo ra xyanua.

Con người có thể tiếp xúc với xyanua như thế nào?

Mọi người có thể tiếp xúc với lượng xyanua thấp trong cuộc sống hàng ngày từ thực phẩm, hút thuốc và các nguồn khác. Ăn hoặc uống thực phẩm có chứa xyanua có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Hít thở khí xyanua, đặc biệt là trong không gian thông gió kém có khả năng gây hại lớn nhất. Việc phơi nhiễm gây chết người với xyanua chỉ do tai nạn hoặc hành động cố ý.

Xyanua hoạt động như thế nào trong cơ thể?

Sau khi tiếp xúc, xyanua nhanh chóng đi vào máu. Cơ thể xử lý một lượng nhỏ xyanua khác với lượng lớn.

Với liều lượng nhỏ, xyanua trong cơ thể có thể được chuyển hóa thành thiocyanate, chất này ít gây hại hơn và được bài tiết qua nước tiểu. Xyanua với lượng nhỏ cũng có thể kết hợp với một hóa chất khác để tạo thành vitamin B 12, giúp duy trì tế bào thần kinh và hồng cầu khỏe mạnh.

Với liều lượng lớn, khả năng chuyển hóa xyanua thành thiocyanate của cơ thể bị hạn chế. Liều lượng lớn xyanua ngăn tế bào sử dụng oxy và cuối cùng những tế bào này sẽ chết. Tim, hệ hô hấp và hệ thần kinh trung ương dễ bị ngộ độc xyanua nhất.

Các triệu chứng thường gặp khi ngộ độc xyanua

Ảnh hưởng sức khỏe do tiếp xúc với xyanua ở mức độ cao có thể bắt đầu sau vài giây đến vài phút. Một số dấu hiệu và triệu chứng của phơi nhiễm bao gồm:

Trường hợp nạn nhân sử dụng ít xyanua và nồng độ xyanua thấp: nhận biết dấu hiệu ngộ độc xyanua và cấp cứu kịp thời.

Giai đoạn đầu: Nạn nhân có dấu hiệu kích động, thở gấp và lú lẫn, mất nhận thức.

Giai đoạn 2: Có thể cảm thấy khó thở, co giật, giảm huyết áp nhanh.

Giai đoạn 3: Hôn mê sâu, người bệnh bị trụy tim và cuối cùng là tử vong.

Với những trường hợp tiếp xúc lượng xyanua lớn: chất độc xyanua có thể xâm nhập qua thực phẩm, không khí hoặc tiếp xúc với da đều gây nguy hiểm, có thể có các triệu chứng như:

+ Mất ý thức;

+ Tụt huyết áp nhanh, đột ngột;

+ Chấn thương phổi;

+ Co giật;

+ Rối loạn nhịp tim;

+ Suy hô hấp gây tử vong;

+ Tổn thương não, tim và thần kinh kể cả khi nạn nhân sống sót.

Mức độ nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe phụ thuộc vào con đường và thời gian tiếp xúc, liều lượng và dạng xyanua.

Cách xử lý khi ngộ độc xyanua và phương hướng điều trị

Ngộ độc chất xyanua có thể dẫn đến tử vong trong thời gian ngắn nên khi phát hiện dấu hiệu của giai đoạn đầu cần nhanh chóng thực hiện sơ cứu, điều trị đúng quy trình.

Ngộ độc xyanua được điều trị bằng thuốc giải độc đặc hiệu và chăm sóc y tế hỗ trợ tại bệnh viện hoặc bởi nhân viên cấp cứu đã được đào tạo. Điều quan trọng nhất là nạn nhân phải được điều trị y tế càng sớm càng tốt. Bệnh nhân thường được thở oxy.

Thuốc giải độc cho ngộ độc xyanua hữu ích nhất nếu được dùng càng sớm càng tốt sau khi tiếp xúc. Hai loại thuốc giải độc (natri nitrit và natri thiosulfate) thường được sử dụng để ngăn chặn tác động của ngộ độc xyanua nghiêm trọng.

Những người gặp các dấu hiệu và triệu chứng nghiêm trọng cần được chăm sóc tích cực tại bệnh viện, đặc biệt là những người đã hôn mê.

Vì xyanua là chất kịch độc nên cần tránh tiếp xúc dưới mọi hình thức, trường hợp nghi ngộ độc xyanua cần gọi cấp cứu ngay để bảo vệ tính mạng nạn nhân. Bất kỳ sự chậm trễ nào cũng có thể dẫn đến tử vong.

Lê Nguyệt tổng hợp