'Chặn đà' giảm giá lúa gạo, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh

2 tháng đầu năm 2025 khối lượng xuất khẩu gạo đạt khoảng 1,1 triệu tấn, tăng 5,9% so với cùng kỳ năm trước. Ảnh tư liệu

Nguồn cung dồi dào tạo áp lực giảm giá

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) Trần Thanh Nam, thị trường lúa gạo đầu năm 2025 đối mặt nhiều thách thức trong bối cảnh thương mại gạo toàn cầu có nhiều biến động. Nguồn cung thế giới tăng mạnh, trong khi nhu cầu nhập khẩu tại các thị trường lớn vẫn thận trọng khiến giá gạo giảm.

Báo cáo của Bộ NN&MT cho thấy, 2 tháng đầu năm 2025 khối lượng xuất khẩu gạo đạt khoảng 1,1 triệu tấn, tăng 5,9% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu chỉ đạt 613 triệu USD, giảm 13,6%. Giá gạo xuất khẩu trung bình giảm sâu xuống còn 553,6 USD/tấn, thấp hơn 18,3% so với cùng kỳ năm 2024.

Theo số liệu mới nhất từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), giá gạo 5% tấm của Việt Nam chỉ còn ở mức 389 USD/tấn, xuống thấp hơn gạo của nhiều nước trong khu vực (Thái Lan: 412 USD/tấn; Ấn Độ: 405 USD/tấn; Pakistan: 378 USD/tấn). Tương tự, giá gạo 25% tấm và 100% tấm cũng giảm sâu, lần lượt đạt 364 USD/tấn và 307 USD/tấn.

Giá gạo giảm sâu do nhiều nguyên nhân. Trước tiên do nguồn cung thế giới tăng cao, nhu cầu nhập khẩu suy giảm và đặc biệt là việc Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo, đẩy một lượng lớn gạo ra thị trường quốc tế.

VFA nhận định, giá gạo xuất khẩu "lao dốc không phanh" trong thời gian dài làm ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường lúa của trong nước. Từ đầu năm đến nay, ngành lúa gạo gặp khó khăn tới mức từng có thời điểm lúa chín, nông dân cũng không vội gặt vì không bán được. Thương lái chấp nhận mất trắng tiền cọc cho nông dân vì không thể thu mua lúa tại ruộng. Các kho sau khi xay xát liền bán tống, bán tháo, xả gạo giá rẻ cho người dân vì không có doanh nghiệp lớn thu mua để xuất khẩu. Các doanh nghiệp cố đẩy hàng đi xuất khẩu được thì cũng chỉ thu về số tiền thấp hơn nhiều so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong nước, vụ Đông Xuân trúng mùa, nguồn cung dồi dào càng tạo áp lực giảm giá. So với cùng kỳ năm 2024, giá lúa gạo tại Đồng bằng sông Cửu Long giảm đáng kể. Đầu tháng 3/2025, giá lúa IR50404 tươi dao động từ 5.500 - 5.700 đồng/kg, tăng nhẹ 2,8% so với tháng trước nhưng vẫn thấp hơn cùng kỳ năm ngoái. Ngược lại, lúa OM18 tươi giảm mạnh khoảng 10%, chỉ còn 6.300 - 6.600 đồng/kg.

Siết chặt thanh tra, kiểm tra, tránh tình trạng ép giá nông dân

Để giải quyết vấn đề giá gạo chùng xuống thời gian vừa qua, Bộ trưởng Bộ NN&MT Đỗ Đức Duy cho rằng, cần có những giải pháp ngắn hạn cũng như dài hạn để đối phó với khó khăn trước mắt, đồng thời duy trì phát triển bền vững ngành lúa gạo trong tương lai.

Về lâu dài, Bộ NN&MT tập trung vào 5 giải pháp. Thứ nhất, cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng sản phẩm. Theo đó, chuyển mạnh hơn nữa sang các sản phẩm lúa gạo chất lượng cao. Đặc biệt, đối với diện tích mở rộng và tăng vụ, cần ưu tiên phát triển các giống lúa có chất lượng cao. Bộ sẽ tiếp tục triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, nghiên cứu giống lúa chịu hạn, chịu mặn, kháng sâu bệnh để đối phó với biến đổi khí hậu.

Thứ hai, tăng cường chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm, chuyển đổi từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm chế biến sâu. Đây là hướng đi quan trọng để gia tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm lúa gạo. Thứ ba, đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng và logistics, qua đó, cải thiện hệ thống kho bãi, bảo quản, giao thông và logistics để giảm chi phí vận chuyển, tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Thứ tư, xây dựng thương hiệu gạo bền vững và thân thiện môi trường; chú trọng phát triển các thị trường khó tính nhưng tiềm năng như Nhật Bản, châu Âu và Mỹ.

Thứ năm, mở rộng và đa dạng hóa thị trường bằng cách tăng cường xuất khẩu sang các thị trường mới như Trung Đông, châu Phi và các thị trường chất lượng cao; đẩy mạnh đàm phán các hiệp định thương mại tự do với các thị trường này và xây dựng thỏa thuận hợp tác cấp Chính phủ để tận dụng cơ hội xuất khẩu.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh, Bộ NN&MT sẽ phối hợp với các bộ, ngành liên quan, thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành nhằm đánh giá tình hình triển khai sản xuất, thu mua, và xuất khẩu gạo. Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp và bảo vệ các doanh nghiệp lớn có khả năng liên kết chặt chẽ với nông dân và chính quyền địa phương. Cùng với đó, đảm bảo tín dụng hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp; các thủ tục tín dụng cần được đơn giản hóa để doanh nghiệp và bà con nông dân có thể dễ dàng tiếp cận và sử dụng nguồn vốn phục vụ sản xuất.

Liên quan vấn đề giá cả, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho rằng, đây là sự điều chỉnh thông thường nên cần tuyên truyền để người dân tiếp tục sản xuất, không tự động chuyển đổi cây trồng. Đặc biệt, các địa phương phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của các thương lái và doanh nghiệp đầu mối. “Việc này là cần thiết để tránh tình trạng ép giá nông dân trong thời điểm khó khăn” - ông Đỗ Đức Duy nhấn mạnh.

Ở góc độ chuyên gia, ông Đặng Kim Sơn - nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn cho biết, để xử lý dài hạn, cần có nhiều biện pháp căn cơ hơn, đó là phải đảm bảo dòng chảy của chuỗi lúa gạo. Trong đó, quan trọng nhất là gắn kết giữa các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu lúa gạo với nông dân và các địa phương chuyên canh lúa gạo để các bên có thể chia sẻ với nhau cả về lợi nhuận và rủi ro.

Nguyên Phương