Cấp bách giải 'bài toán' tăng mức sinh

Cần duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc. Ảnh: H.N

Những động thái đầu tiên: Cần nhưng chưa đủ?

Bộ Y tế vừa có đề xuất lao động nữ sinh con thứ hai được nghỉ thai sản 7 tháng; các cặp vợ chồng được quyền quyết định số con, thời gian sinh con; lao động nữ sinh đủ hai con ở khu công nghiệp, chế xuất và tỉnh, thành có mức sinh thấp được hỗ trợ thuê, mua nhà ở xã hội…

Đề xuất này nhằm khuyến khích việc sinh nhiều con, trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang giảm nhanh và dưới mức sinh thay thế.

Cụ thể, theo Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) Lê Thanh Dũng, mức sinh của Việt Nam giảm từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống 1,96 con/phụ nữ (năm 2023) và năm 2024 là 1,91 con/phụ nữ, mức thấp nhất trong lịch sử và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.

Theo đó, mỗi năm, số lượng trẻ em sinh ra không đủ để duy trì dân số ở mức ổn định. Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ "dân số vàng" vào năm 2039, quy mô dân số trong độ tuổi lao động sẽ đạt đỉnh vào năm 2042 và sau năm 2054, dân số sẽ bắt đầu suy giảm.

Ông Lê Thanh Dũng lo ngại mức sinh thấp gây áp lực đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Thứ nhất là sự thay đổi trong cơ cấu lao động. Khi dân số trẻ giảm, lực lượng lao động sẽ ngày càng thiếu hụt, đặc biệt là ở các ngành công nghiệp và dịch vụ, có thể dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực, ảnh hưởng đến năng suất lao động và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước.

Cùng với mức sinh giảm, tỷ lệ người già trong dân số tăng lên. Số người từ 60 tuổi trở lên hiện chiếm 12% dân số nước ta. Con số này được dự báo vượt 20% vào năm 2035. Sự thay đổi nhanh chóng này tạo ra gánh nặng cho hệ thống an sinh xã hội và nguồn lực chăm sóc sức khỏe.

Một nền kinh tế già hóa cũng có thể khiến tiêu dùng giảm, khi người cao tuổi có xu hướng chi tiêu ít hơn so với nhóm tuổi lao động, ảnh hưởng tiêu cực đến các ngành sản xuất, tiêu dùng và dịch vụ.

Các chuyên gia đánh giá, những đề xuất trên của Bộ Y tế là những động thái đầu tiên, cần thiết để khuyến sinh nhưng chưa đủ. "Cần chính sách tổng thể trong tất cả lĩnh vực để thay đổi mức sinh, bởi yếu tố tác động đến mức sinh bao gồm điều kiện kinh tế, xã hội, văn hóa truyền thống" - GS.TS Giang Thanh Long, giảng viên cao cấp Trường Kinh tế và Quản lý công, Đại học Kinh tế quốc dân, cho hay.

Cần chính sách hỗ trợ tổng thể

Phân tích kỹ hơn về nguyên nhân mức sinh giảm, GS.TS Giang Thanh Long cho biết, điều tiên quyết để các cặp vợ chồng quyết định sinh thêm con hay không là kinh tế. Nếu thu nhập ổn định, họ sẽ cân nhắc sinh thêm con và ngược lại.

Không hạn chế sinh con để chống già hóa dân số, nhưng nhà ở chỉ có 10m2, 12m2... thì làm sao sinh ba được?”.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu tại Hội nghị trực tuyến về phát triển nhà ở xã hội ngày 6/3/2025

Bất ổn thị trường lao động, đặc biệt là khủng hoảng kinh tế, đại dịch... khiến việc làm dần bấp bênh, thu nhập không ổn định cùng với áp lực chi phí nhà ở, giáo dục, y tế, chăm sóc con cái khiến nhiều cặp vợ chồng không sinh thêm con hoặc sinh chậm hơn dự kiến.

"Năm 2024, mức sinh tại thành thị là 1,67 con/phụ nữ và ở nông thôn là 2,08 con/phụ nữ. Số liệu này cho thấy, sự đắt đỏ của thành thị khiến nhiều gia đình chỉ dám sinh một con, thậm chí những cặp vợ chồng trẻ chưa ổn định nhà cửa, thu nhập sẽ chưa dám nghĩ tới sinh con. Điều đó dẫn tới tỷ lệ sinh ở các thành phố lớn ngày càng giảm".

Ngoài ra, tình trạng hiếm muộn gia tăng do nhiều yếu tố. Do đó, ngoài tăng thời gian nghỉ thai sản, cần nâng mức trợ cấp nghỉ thai sản cho lao động nữ và mở rộng quyền lợi cho nam giới. Hỗ trợ để gia đình lao động di cư mua hoặc thuê nhà với giá hợp lý cũng là chính sách cấp thiết.

Còn theo GS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện dân số và các vấn đề xã hội, Đại học Kinh tế quốc dân, những đề xuất mới của Bộ Y tế là bước đi quan trọng nhằm đạt mục tiêu duy trì mức sinh thay thế và giảm mất cân bằng giới tính khi sinh.

Những đề xuất này gợi ý rằng, chính sách dân số cần được thay đổi theo hướng linh hoạt, phù hợp với thực tế và không bị ràng buộc bởi những quy định không còn phù hợp.

Tuy nhiên, tăng mức sinh không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế mà cần sự vào cuộc của cả cộng đồng. Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ giữa các chính sách về giáo dục, y tế, an sinh xã hội và phát triển kinh tế.

"Giải pháp số một hiện nay là truyền thông thay đổi tư duy chính sách dân số. Bởi chính sách dân số từ năm 1956 đến nay đều truyền thông giảm sinh, mỗi cặp vợ chồng chỉ có hai con. Lúc này, chính sách dân số Việt Nam cần một bước ngoặt để duy trì mức sinh thay thế 2,01 con/phụ nữ bằng cách sửa chính sách giảm sinh như trước đây sao cho phù hợp với hiện nay", GS Nguyễn Đình Cử nói.

Tiếp theo là cải thiện các dịch vụ hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm, quy định bảo hiểm cho việc điều trị hiếm muộn và tăng cường khả năng tiếp cận các dịch vụ này. Điều kiện làm việc, chế độ thai sản, chế độ lương và cơ hội thăng tiến ở doanh nghiệp phải khuyến khích người lao động lập gia đình và sinh con, không tạo ra xung đột giữa công việc với việc kết hôn và có con.

Bên cạnh đó, để giảm tác động của việc mức sinh giảm, Việt Nam cần chú trọng việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Các chương trình đào tạo nghề và giáo dục cần được cải thiện để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động trong tương lai.

Việc đào tạo kỹ năng cho người lao động sẽ giúp họ có thể thích ứng với các ngành nghề mới, nhất là khi các ngành công nghiệp có sự thay đổi nhanh chóng do sự phát triển của công nghệ và tự động hóa.

Hoàng Nguyên