Cao Bằng tự hào góp phần xứng đáng cùng cả nước làm nên kỳ tích mùa xuân 1975 - Bài 4

Khi Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện, tình hình diễn biến mau lẹ và thời cơ đã đến, đúng đêm 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc ra lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Tỉnh ủy và Ủy ban nhân dân lâm thời Cao Bằng đã khẩn trương thành lập Ủy ban Khởi nghĩa của tỉnh do đồng chí Hoàng Đình Giong làm trưởng ban.

Ngay sau khi ra đời, Ủy ban Khởi nghĩa của tỉnh đã nhanh chóng ra lệnh cho giải phóng quân, lực lượng vũ trang ở các châu, các đội du kích, tự vệ địa phương và toàn thể nhân dân các dân tộc trong tỉnh nhất tề nổi dậy đánh chiếm đồn bốt Nhật, tiêu diệt các đội bảo an, tay sai phản động; ngăn chặn đường rút lui của địch, cướp lấy vũ khí để trang bị cho ta, chớp thời cơ giành chính quyền.

Châu Hà Quảng, từ ngày 17 - 20/8/1945, các lực lượng vũ trang và nhân dân đã tiến công đồn Nhật tại Sóc Giang, giương cao cờ đỏ sao vàng, kêu gọi địch đầu hàng. Sáng 21/8/1945, toàn bộ đồn và châu lỵ đã thuộc về ta, chính quyền cách mạng được thành lập chính thức ra mắt nhân dân.

Châu Hòa An, phối hợp với lực lượng vũ trang của tỉnh, các lực lượng vũ trang của huyện đã vây ép đồn Nước Hai, cắt đứt đường dây liên lạc của địch và cắm cờ đỏ sao vàng trên các đồi cao lân cận nhằm uy hiếp tinh thần địch. Ngày 19 -20/8/1945, ta chặn đánh và tiêu hao sinh lực địch khi một toán bảo an từ đồn nống ra và một đại đội quân Nhật định rút về Thị xã. Sáng 22/8/1945 Ủy ban nhân dân lâm thời ra mắt nhân dân, Hòa An hoàn toàn giải phóng.

Châu Nguyên Bình, trước sức mạnh của phong trào cách mạng quần chúng, quân địch ở các đồn Nguyên Bình và Tĩnh Túc hoang mang tháo chạy qua đèo Lê A về Bắc Kạn. Các lực lượng vũ trang địa phương chặn đánh, truy kích địch tiêu diệt nhiều tên, thu một số vũ khí, buộc chúng phải đầu hàng. Ngày 22/8/1945, châu Nguyên Bình tổ chức mít tinh hân hoan mừng chính quyền cách mạng ra đời.

Châu Trùng Khánh, quân Nhật hoang mang, rút chạy từ đêm 18/8/1945 trước sức mạnh của lực lượng vũ trang và quần chúng nhân dân. Lực lượng cách mạng đã làm chủ châu lỵ và truy quyét bọn phản cách mạng. Ngày 26/8/1945, Ủy ban nhân dân lâm thời châu ra đời.

Châu Quảng Uyên, nghe tin quân Nhật thất thủ ở Trùng Khánh, ngày 19/8/1945 quân nhật ở đồn Quảng Uyên hoảng hốt rút chạy về Thị xã, bị các lực lượng vũ trang của ta chặn đánh, truy kích và đánh chiếm ngay châu lỵ, đồn địch. Sáng 20/8/1945, Ủy ban nhân dân lâm thời của châu được thành lập trước cuộc mít tinh rầm rộ của nhân dân tại thị trấn Quảng Uyên.

Châu Thạch An, Ủy ban lâm thời châu đã được thành lập từ tháng 7/1945 tại Bản Lủng (xã Danh Sĩ). Ngày 19/8/1945, quân Nhật xin rút khỏi đồn Đông Khê về Lạng Sơn, chúng giao nộp toàn bộ kho vũ khí do Pháp để lại và 20 lính bảo an. Ban Việt Minh châu đã đồng ý cho quân Nhật rút lui an toàn. Ngày 26/8/1945, trong cuộc mít tinh lớn với hơn 1.000 người ở châu lỵ, Ủy ban nhân dân lâm thời chính thức ra mắt nhân dân.

Chùa Phố Cũ, nơi UBND lâm thời tỉnh và Thị xã tổ chức cuộc mít tinh, tuần hành biểu dương lực lượng của quần chúng sau khi Tổng khởi nghĩa Tháng Tám giành thắng lợi ngày 22/8/1945. Ảnh: T.L

Thị xã Cao Bằng, tình hình phức tạp hơn, tàn quân Nhật các nơi chạy về co cụm tại đây, hơn nữa, hàng vạn quân Tưởng mang danh nghĩa quân đồng minh vào tước vũ khí quân Nhật đang tràn qua biên giới với âm mưu tiêu diệt cộng sản, dựng lên chính quyền tay sai thân Tưởng. Trước tình thế cấp bách đó, ngày 20/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa của tỉnh ra lệnh: phải giành lấy Thị xã trước khi quân đồng minh kéo vào giải giáp vũ khí quân Nhật. Chính quyền cách mạng sớm có được chủ quyền, với tư cách là chủ thể để giao tiếp với quân đồng minh. Không khí khởi nghĩa sục sôi, quân giải phóng do đồng chí Hoàng Đình Giong trực tiếp chỉ huy đã ào ạt vượt Sông Hiến đánh thẳng vào sào huyệt cuối cùng của quân Nhật tại trung tâm Thị xã. Trước sức mạnh của quân cách mạng, theo yêu cầu của Ủy ban Khởi nghĩa, trưa 21/8/1945, quan quân Nhật và lũ tay sai đã phải chấp nhận đầu hàng vô điều kiện, giao nộp cho Việt Minh Pháo đài và kho vũ khí của Pháp mà chúng chiếm được. Đêm hôm đó, chúng lặng lẽ rút lui theo Quốc lộ 3 về Bắc Kạn. Sáng 22/8/1945, dưới sự chỉ đạo của Ủy ban nhân dân lâm thời tỉnh, Thị xã đã tổ chức cuộc tuần hành biểu dương lực lượng và mít tinh tại chùa Phố Cũ tuyên bố xóa bỏ chính quyền Nhật và bọn tay sai. Ủy ban nhân dân lâm thời Thị xã được thành lập và ra mắt trước đông đảo quần chúng nhân dân. Đó là sự kiện lịch sử quan trọng, quân phát xít Nhật thảm bại, phải rút chạy khỏi Cao Bằng, cách mạng toàn thắng.

Tính từ ngày 23/8/1945 trở đi, trong hào khí chung của tổng khởi nghĩa tháng Tám thắng lợi, hầu hết các châu và Thị xã, Ủy ban nhân dân lâm thời đã được thành lập, ra mắt nhân dân, nhưng tại thời điểm này một số địa phương của tỉnh, bọn thổ phỉ và các phần tử phản động địa phương vẫn ngoan cố chiếm giữ đất đai, chống phá cách mạng. Giữa lúc đó, quân và dân Cao Bằng còn phải đương đầu với những nguy cơ thách thức mới, đó là: quân Tưởng núp dưới chiêu bài "Đồng minh vào tước vũ khí Nhật" đã đến tỉnh ta; chúng âm mưu cấu kết với bọn phản động địa phương nhằm bóp nghẹt chính quyền cách mạng còn non trẻ và đàn áp, bắn giết cán bộ, quần chúng trung kiên theo chính sách “tam quang”. Đồng thời, thành lập các tổ chức phản động phá hoại cách mạng, ngấm ngầm dựng lên chính quyền bù nhìn thân Tưởng. Bọn thổ phỉ và tay sai thân Nhật, Pháp thừa cơ ngoi lên quấy nhiễu dân lành, làm mật thám chỉ điểm, sát hại cán bộ cách mạng. Trước tình hình đó, Tỉnh ủy và Ủy ban nhân dân lâm thời tỉnh đã đề ra hai nhiệm vụ trọng tâm, trước mắt là, củng cố chính quyền cách mạng, tiễu trừ bọn phỉ, truy quét bọn phản động địa phương còn sót lại và phát triển lực lượng cách mạng về mọi mặt, đẩy mạnh công tác tuyển quân, tăng cường luyện tập quân sự để chi viện cho các tỉnh trung du và đồng bằng. Thực hiện nhiệm vụ đó, lực lượng vũ trang của tỉnh đã được điều động đến phối hợp cùng các lực lượng vũ trang địa phương tiễu trừ, truy quét địch. Cuối năm 1945, chúng đã bị đánh bại, Ủy ban nhân dân lâm thời các châu: Hạ Lang, Trà Lĩnh, Bảo Lạc được thành lập và lãnh đạo nhân dân đấu tranh, xây dựng cuộc sống mới. Nhiều đội giải phóng quân đã được thành lập tiến về Nam và tiểu đoàn quân giải phóng Cao Bằng theo hướng Đông tiến về Tân Trào đã kịp thời chi viện cho các tỉnh bạn kháng Nhật, lập nhiều chiến công oanh liệt trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám.

Thời điểm đó, nhân dân các dân tộc Cao Bằng chào đón ngày Quốc khánh 2/9/1945 với cả tấm lòng thành, hân hoan vui mừng khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập giữa rừng cờ sao Ba Đình trong ngày hội lớn của thủ đô Hà Nội và toàn dân tộc Việt Nam. Kể từ khi thành lập, 15 tuổi Đảng ta đã làm nên cuộc cách mạng tháng Tám thành công, lập nên nhà nước dân chủ công nông đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á. Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của Cao Bằng, ngay từ đầu với tư cách là Ban Tỉnh ủy lâm thời cũng vừa tròn 15 tuổi đã lãnh đạo nhân dân các dân tộc cùng cả nước viết nên trang sử oanh liệt, hào hùng. Quân và dân Cao Bằng phấn khởi, tự hào xứng đáng là cội nguồn quê hương cách mạng của cả nước đã góp phần quan trọng vào sự thành công trong Tổng khởi nghĩa cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9/1945, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, mở ra kỷ nguyên mới độc lập, tự do với tinh thần: nêu cao cảnh giác, sẵn sàng đập tan âm mưu phá hoại của địch, kiên quyết giành và giữ vững chính quyền nhân dân, củng cố phát triển lực lượng, bảo toàn thành quả cách mạng.

Lê Chí Thanh