Cảnh báo sự mất cân đối trong phát triển ngành hàng sầu riêng

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy phát biểu tại hội nghị.

Đây là tín hiệu cảnh báo về sự mất cân đối giữa tăng trưởng sản xuất và năng lực tổ chức sản xuất, giữa yêu cầu ngày càng cao của thị trường nhập khẩu với khả năng đáp ứng của sản xuất trong nước, nhất là về chất lượng", Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cảnh báo tại “Hội nghị phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững”, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức theo hình thức trực tiếp và trực tuyến ngày 24/5, tại thành phố Buôn Ma Thuột.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh, nếu không kịp thời có những giải pháp quản lý căn cơ, bài bản, đồng bộ, chúng ta sẽ phải đối mặt với vòng xoáy tiêu cực: dư thừa sản lượng - giá sụt giảm - mất thị trường, nghiêm trọng hơn là suy giảm niềm tin của khách hàng và uy tín của nông sản Việt trên thị trường quốc tế, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành trái cây xuất khẩu.

Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, trong vòng chưa đầy một thập kỷ, ngành hàng sầu riêng của Việt Nam đã có sự tăng trưởng vượt bậc cả về quy mô diện tích và sản lượng, đưa sầu riêng trở thành một trong những ngành hàng trái cây phát triển nhanh nhất cả nước. Bên cạnh đó, sầu riêng đã trở thành mặt hàng nông sản xuất khẩu chiến lược, mang lại lợi ích thiết thực cho nông dân và doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất, chế biến, xuất khẩu sầu riêng. Tuy nhiên, sự phát triển và tăng trưởng “nóng” tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu thiếu định hướng và công cụ quản lý đồng bộ.

Do đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đề nghị, đại biểu dự hội nghị tập trung thảo luận các nội dung trọng tâm như: phân tích, đánh giá thực trạng tăng trưởng "nóng" về sản xuất và xuất khẩu của ngành hàng sầu riêng; tìm giải pháp nâng cao năng lực kiểm nghiệm, truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch và kiểm soát chất lượng, đặc biệt là đối với vùng trồng và cơ sở đóng gói để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các thị trường nhập khẩu, trọng tâm là thị trường Trung Quốc.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng đề nghị, đại biểu đề xuất phương án tổ chức liên kết chuỗi giá trị trong sản xuất sầu riêng theo hướng minh bạch, có ràng buộc trách nhiệm giữa các bên, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư trở lại vùng nguyên liệu; đồng thời chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là các mô hình đã thành công của Thái Lan, Malaysia trong quản lý vùng trồng, kiểm soát chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm; thảo luận, tìm kiếm những giải pháp dài hạn cho chiến lược phát triển thị trường, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu quốc gia, nâng cao khả năng cạnh tranh cũng như tạo vị thế cho sầu riêng Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới…

Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Thiên Văn phát biểu tại hội nghị.

Thời gian qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với chính quyền các địa phương đã triển khai hàng loạt biện pháp nhằm tổ chức lại sản xuất, tăng cường quản lý, kiểm soát chất lượng sản phẩm sầu riêng theo chuỗi, từ khâu sản xuất, đến sơ chế, đóng gói, xuất khẩu; đồng thời chủ động làm việc với cơ quan chức năng của nước nhập khẩu để tháo gỡ khó khăn, khơi thông dòng chảy xuất khẩu sầu riêng, qua đó đạt được những kết quả tích cực bước đầu. Mặc dù vậy, ngành hàng sầu riêng vẫn đang đối mặt với những khó khăn, thách thức rất lớn, đòi hỏi phải có ngay những biện pháp ứng phó kịp thời, cũng như định hình lại toàn bộ ngành hàng sầu riêng, từ khâu tổ chức sản xuất, quản lý vùng trồng, kiểm soát chất lượng, phát triển thị trường đến cơ cấu sản phẩm và phân khúc tiêu dùng theo hướng bền vững.

Tại hội nghị, đại biểu đã được thông tin về tổng quan tình hình sản xuất và mở cửa thị trường đối với sầu riêng Việt Nam; tình hình tiêu thụ và hệ thống phòng kiểm nghiệm an toàn thực phẩm đối với sầu riêng xuất khẩu. Các doanh nghiệp, địa phương đã thảo luận các vấn đề bất cập, đề xuất, kiến nghị xung quanh tình hình xuất khẩu sầu riêng hiện nay; thảo luận, góp ý kiến vào dự thảo Thông tư Hướng dẫn quản lý mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói để Bộ sớm hoàn thiện, ban hành.

Báo cáo tại hội nghị, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết, sầu riêng đang tăng rất nóng cả về sản lượng lẫn diện tích, bất chấp nhiều khuyến cáo từ cơ quan chuyên môn, dự đoán sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới. Diện tích sầu riêng tăng từ 32.000 ha (năm 2015) lên hơn 178.000 ha (năm 2024), trung bình tăng 16.300 ha/năm. Tốc độ tăng sản lượng sầu riêng khoảng 126.000 tấn/năm. Sản lượng sầu riêng năm 2024 đạt trên 1,5 triệu tấn. Đến nay, Tổng cục Hải Quan Trung Quốc đã phê duyệt 1.527 mã số vùng trồng và 299 mã cơ sở đóng gói sầu riêng của Việt Nam.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt thông tin về tình hình sản xuất và mở cửa thị trường đối với sầu riêng Việt Nam.

Năm 2022, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt hơn 277 triệu USD. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt hơn 3 tỷ USD. Thị trường xuất khẩu sầu riêng chính của Việt Nam là Trung Quốc (năm 2024 chiếm 97,2%), do đó kim ngạch xuất khẩu sầu riêng sẽ bị ảnh hưởng khi có bất kỳ sự biến động nào từ thị trường tỷ dân này. Năm 2025, Việt Nam vẫn là nhà cung cấp sầu riêng lớn thứ hai cho Trung Quốc, nhưng có sự sụt giảm nghiêm trọng tới 71,3% về lượng và 74% về kim ngạch. Thị phần sầu riêng của Việt Nam tại Trung Quốc giảm từ 42,1% (năm 2024) xuống còn 28,2%.

Thực tiễn cho thấy, ngành hàng sầu riêng Việt Nam đang đối diện với những thách thức như tình trạng tăng trưởng nóng về sản lượng, diện tích và quy mô xuất khẩu; yêu cầu kỹ thuật của các nước nhập khẩu ngày càng nghiêm ngặt; quản lý chất lượng sầu riêng chưa hiệu quả; nhận thức và trách nhiệm của vùng trồng, doanh nghiệp còn hạn chế; công nghệ bảo quản, chế biến còn đơn giản, chưa đồng bộ, phụ thuộc chủ yếu vào xuất tươi. Bên cạnh đó, sự vào cuộc của các địa phương chưa rõ nét; chưa hoàn thiện cơ sở pháp lý, kỹ thuật và quy trình kiểm soát toàn chuỗi sản xuất - xuất khẩu. Ngoài ra, sầu riêng Việt còn phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc và sự cạnh tranh quyết liệt của các quốc gia sản xuất sầu riêng khác.

Bà Ngô Tường Vy, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu cho rằng, nhìn một cách sòng phẳng, diện tích, sản lượng, chất lượng sầu riêng của Việt Nam không thua kém Thái Lan. Năng lực cạnh tranh của thương hiệu sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế có nhiều lợi thế so với Thái Lan về thổ nhưỡng, địa lý, đặc biệt là tay nghề của người nông dân đến tay nghề của những người thợ gõ, phân loại sản phẩm.

Tuy nhiên, ở nhiều khâu khác, đặc biệt là khâu kiểm nghiệm chất lượng sầu riêng của Việt Nam đang rất hạn chế. Đối với vùng nguyên liệu, hiện chưa có một chế tài nào cho nông dân. Nông dân canh tác chủ yếu manh mún, nhỏ lẻ. Do đó, vai trò của địa phương sẽ phải sâu sát hơn, đặc biệt phải rà soát lại tình hình sản xuất và sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật; rà soát các cơ sở phân phối thuốc bảo vệ thực vật, đưa ra cơ chế quản lý chặt chẽ hơn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần nghiên cứu các giải pháp bảo quản trái sầu riêng sau thu hoạch, điều này cực kỳ cấp thiết.

Ông Nguyễn Thiên Văn, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk cho biết, diện tích sầu riêng của tỉnh hiện đạt 38.800 ha, dẫn đầu diện tích sầu riêng cả nước (chiếm 21,7%). Đến nay, tỉnh có 39 mã cơ sở đóng gói, 268 mã số vùng trồng sầu riêng với diện tích khoảng 7.500 ha.

Quang cảnh hội nghị.

Thông qua hội nghị, UBND tỉnh Đắk Lắk kiến nghị Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường quan tâm, xem xét chỉ đạo cơ quan chuyên môn nghiên cứu ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu nguyên liệu, chất tạo màu, làm chín đều, bảo quản sầu riêng trong thời gian sớm nhất; đồng thời bố trí thành lập các Trung tâm Kiểm nghiệm an toàn thực phẩm, Trung tâm Kiểm dịch thực vật và Cơ sở chiếu xạ tại Đắk Lắk để thuận tiện cho việc giám sát, kiểm soát dư lượng các hoạt chất, đối tượng kiểm dịch ngay tại địa phương. Bên cạnh đó, UBND tỉnh kiến nghị Bộ nghiên cứu, xây dựng Đề án phát triển sầu riêng chất lượng cao gắn với việc xây dựng thương hiệu quốc gia đối với sản phẩm sầu riêng Việt Nam, trong đó tỉnh Đắk Lắk là địa phương làm điểm để nhân rộng mô hình.

Trong khuôn khổ chương trình, ngày 24 - 25/5, Đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Môi trường do Bộ trưởng Đỗ Đức Duy làm trưởng đoàn đi thăm vùng trồng tại huyện Krông Pắc và thăm cơ sở đóng gói tại thành phố Buôn Ma Thuột.

Bài và ảnh: Hoài Thu (TTXVN)