Canada có lãnh đạo mới: Lửa thử vàng

Phát biểu tại nhà máy thép ở Hamilton, Ontario hôm 12/3, Thủ tướng đắc cử Mark Carney khẳng định sẵn sàng gặp ông Trump nhưng nhấn mạnh Mỹ cần tôn trọng chủ quyền của Canada. (Nguồn: The Canadian Press)

Ngày 9/3, chính trị gia 59 tuổi giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử Chủ tịch đảng Tự do với 85,9% số phiếu, mở đường cho ông trở thành người kế nhiệm Thủ tướng Justin Trudeau.

Trước đó, ông Trudeau tuyên bố từ chức vào ngày 6/1 sau thời gian dài chịu áp lực cả trong và ngoài đảng do chưa thể giải quyết triệt để các thách thức của đất nước. Liệu cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada có thể đáp ứng kỳ vọng của người dân?

Ngoại lệ và ngoại đạo

Nếu chỉ nhìn vào kinh nghiệm của Thủ tướng đắc cử trong ngành tài chính – ngân hàng, câu trả lời hẳn sẽ là có. Ông Carney tốt nghiệp Cử nhân Kinh tế tại Đại học Harvard (Mỹ), có bằng Tiến sĩ Kinh tế tại Đại học Oxford (Anh) và từng làm việc 13 năm trong ngành tài chính tại London, Tokyo, New York và Toronto. Trước khi bước chân vào chính trường, ông từng giữ các vị trí quan trọng tại Tập đoàn Goldman Sachs (Mỹ), sau đó đảm nhiệm vai trò Phó Thống đốc (2003) và Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada (2008-2013).

Nhờ nỗ lực giúp Canada giảm thiểu tác động từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, ông được Ngân hàng Trung ương Anh tin tưởng bổ nhiệm làm Thống đốc vào năm 2013, trở thành người nước ngoài đầu tiên lãnh đạo cơ quan này trong hơn ba thế kỷ, với gần tám năm tại nhiệm.

Là một ngoại lệ ấn tượng trong ngành tài chính – ngân hàng, nhưng trong chính trường, ông Carney vẫn bị xem là “ngoại đạo”. Một lần nữa, ông lại là người đầu tiên – nhưng lần này là Thủ tướng Canada chưa từng đảm nhiệm bất kỳ chức vụ nào trong bộ máy chính quyền. Khoảng thời gian giữ cương vị Đặc phái viên của Liên hợp quốc về Hành động khí hậu và tài chính (2019–2024) vẫn còn quá ngắn để thuyết phục những cử tri và đảng viên Tự do khó tính rằng ông có đủ bản lĩnh và kinh nghiệm để dẫn dắt Canada vượt qua hàng loạt “con sóng dữ” hiện nay.

Gian nan thử sức

Một nhiệm vụ quan trọng là củng cố đoàn kết nội bộ và khôi phục niềm tin của cử tri vào chính quyền đảng Tự do. Ngay sau chiến thắng, ông Mark Carney tuyên bố: “Chúng tôi biết đây là thời điểm then chốt đối với đất nước. Chúng tôi đang đoàn kết để phục vụ người dân Canada”.

Tuy nhiên, để làm được điều đó, ông phải vượt qua sức ép từ đảng Bảo thủ đối lập. Sau nhiều tháng bị bỏ xa với khoảng cách hai con số, đảng Tự do đang dần lấy lại sự ủng hộ trước thách thức từ Mỹ. Các thành viên đảng Tự do tin rằng ông Carney sẽ kêu gọi bầu cử sớm để giành quyền kiểm soát Hạ viện, tạo điều kiện thúc đẩy các chính sách cần thiết.

Một thách thức lớn khác của Canada hiện nay là duy trì ổn định và tăng trưởng. Theo Economist Intelligence (Anh), nền kinh tế lớn thứ 10 thế giới với GDP 2,14 nghìn tỷ USD (2024) vẫn ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp cao trong năm, chỉ cải thiện từ tháng 12, trong khi GDP bình quân đầu người giảm sáu quý liên tiếp đến quý III/2024. Tháng 1/2025, nhà kinh tế trưởng Andrew Grantham của Ngân hàng Thương mại Hoàng gia Canada nhận định nền kinh tế đang ở trạng thái trung bình, không thực sự khả quan, đặc biệt trước nguy cơ áp thuế từ Mỹ.

Nhưng đó là hai tháng trước. Giờ đây, sức ép thuế quan của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump với Canada hiện hữu hơn bao giờ hết. Ngày 12/3, lệnh áp thuế quan 25% với nhôm, thép nhập khẩu vào xứ cờ hoa chính thức có hiệu lực, tác động nghiêm trọng tới Canada, nhà xuất khẩu thép và nhôm hàng đầu tới Mỹ với lần lượt là 6,5 triệu tấn và 3 triệu m3 (2024). Sau khi Canada đáp trả mức thuế tương tự nhằm vào một số mặt hàng của Mỹ như sữa, bơ, phô mai, cùng một số biện pháp từ bang Ontario đối với điện nhập khẩu từ láng giềng, căng thẳng thương mại có thể sẽ còn gay gắt.

Dù chưa chính thức trở thành Thủ tướng, ông Mark Carney có động thái thể hiện sẵn sàng đối mặt với Mỹ, từ thuế quan 25% đến lời kêu gọi Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ. (Nguồn: Getty)

Bước đầu mạnh mẽ

Trước tình hình đó, dù chưa chính thức trở thành Thủ tướng, ông Mark Carney đã có những động thái cứng rắn. Ông sẵn sàng đối mặt với Mỹ, từ thuế quan 25% đến tuyên bố gây tranh cãi của Tổng thống Trump về việc biến Canada thành “bang thứ 51” của Mỹ.

Khẳng định lập trường kiên quyết, ông tuyên bố: “Có người đang muốn làm suy yếu nền kinh tế của chúng ta, tấn công người lao động, gia đình và doanh nghiệp Canada. Chúng ta không thể để họ thành công… Chính phủ của tôi sẽ duy trì thuế quan (với Mỹ) chừng nào họ chưa thể hiện sự tôn trọng”.

Trong quan hệ với Ấn Độ, một đối tác quan trọng khác, ông Carney tỏ ra mềm mỏng hơn: “Canada nỗ lực đa dạng hóa quan hệ thương mại với các nước cùng chí hướng và còn đó cơ hội xây dựng lại quan hệ với Ấn Độ”. Quan hệ song phương lao dốc vào tháng 9/2023 sau khi ông Trudeau cáo buộc New Delhi liên quan cái chết của Hardeep Singh Nijjar, người bị Ấn Độ xem là khủng bố. Tuy nhiên, đến nay, ông Carney chưa bày tỏ quan điểm rõ ràng về xung đột Nga-Ukraine.

Ngay từ khi tranh cử, ông Carney đã đưa ra kế hoạch thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hạ giá nhà ở, với trọng tâm là tăng chi tiêu để giải quyết vấn đề bất động sản, đẩy mạnh sử dụng năng lượng sạch và giảm phụ thuộc thương mại vào Mỹ. Đồng thời, ông cam kết giới hạn số lượng người nhập cư, đưa mức tiếp nhận trở lại xu hướng trước đại dịch - vấn đề gây nhiều tranh cãi tại Canada. Tuy nhiên, ông chưa đưa ra lộ trình cụ thể cho chính sách này. Không khó để thấy trở thành Thủ tướng Canada mới chỉ là bước khởi đầu trên một hành trình dài, đầy khó khăn của ông Mark Carney.

Trong một cuộc tranh luận hồi tháng trước, chính trị gia này từng nói: “Trong tình huống như thế này, bạn cần có kinh nghiệm về giải quyết khủng hoảng và kỹ năng đàm phán. Tôi biết cách giải quyết khủng hoảng”. Giờ là lúc để ông chứng minh phẩm chất này của mình tới đảng Tự do và hàng triệu cử tri Canada trong những tháng tới.

Phan Quân