Cần thúc đẩy giám sát việc công khai ngân sách huyện và ngân sách ngành giáo dục

Đây là phát hiện và đề xuất chính từ nghiên cứu được chia sẻ tại Tọa đàm chuyên đề “Rà soát việc công khai ngân sách huyện năm 2023 và nghiên cứu trường hợp công khai ngân sách tại các cơ sở giáo dục công lập trên địa bàn hai tỉnh Lạng Sơn và Bà Rịa - Vũng Tàu” do Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS), Doanh nghiệp Xã hội Trung tâm Phát triển và Hội Nhập (CDISE) và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam thực hiện, với sự hỗ trợ của Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT), Đại sứ quán Ai-len tại Chương trình nghiên cứu Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) của UNDP.

Nghiên cứu đánh giá việc áp dụng công khai ngân sách huyện trên cổng/trang TTĐT của 705 UBND cấp huyện tại Việt Nam, đồng thời cung cấp những thực tiễn tốt trong công khai ngân sách giáo dục qua nghiên cứu trường hợp tại hai tỉnh Lạng Sơn và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Bà Đỗ Thanh Huyền, Chuyên gia phân tích chính sách công, UNDP tại Việt Nam cho biết việc tuân thủ quy định về công khai ngân sách huyện còn nhiều hạn chế, chưa tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia đóng góp ý kiến vào các tiến trình ngân sách.

Phát biểu tại tọa đàm, bà Đỗ Thanh Huyền, Chuyên gia phân tích chính sách công, UNDP tại Việt Nam chia sẻ: “Kết quả khảo sát PAPI thường niên cho thấy tỉ lệ người dân biết đến hoặc nhận được thông tin về thu, chi ngân sách nhà nước ở địa phương rất thấp. Để tìm hiểu lý do tại sao, chúng tôi thực hiện rà soát việc chính quyền cấp huyện đã chủ động tập hợp và niêm yết công khai kế hoạch và kết quả thu, chi ngân sách huyện/quận và xã/phường trên cổng/trang thông tin điện tử của chính quyền cấp huyện hay chưa. Với hơn 90% số người dân có điện thoại thông minh kết nối internet, chính quyền địa phương có điều kiện thuận lợi để chủ động công khai thông tin ngân sách nhanh chóng, đúng hạn theo quy định của pháp luật”.

Kết quả rà soát việc thực hiện công khai ngân sách huyện năm 2023 trên các cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện trên cả nước cho thấy, việc tuân thủ quy định về công khai ngân sách huyện còn nhiều hạn chế, chưa tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia đóng góp ý kiến vào các tiến trình ngân sách. Điểm số công khai ngân sách huyện bình quân năm 2023 của cả nước là 21,93 điểm trên thang điểm từ 0 đến 100 điểm, tương ứng với mức độ công khai ‘Thấp’. Trong số 705 huyện trên cả nước, chỉ có 12 đơn vị (tương ứng với 1,7%) được đánh giá công khai “Tốt” các tài liệu ngân sách (trong khoảng điểm từ 75 đến 100 điểm). Trong khi đó, có tới 272 đơn vị (38,6%) có mức độ công khai thấp (đạt dưới 25 điểm), và đặc biệt có 168 đơn vị (23,8%) không công khai bất kỳ một tài liệu ngân sách nào.

Bên cạnh đó, các tài liệu ngân sách được công khai chưa đạt chuẩn, từ tính sẵn có, kịp thời, đầy đủ, thuận tiện đến tính liên tục. Chỉ có 13,6% số huyện công khai kịp thời một tài liệu quan trọng là Dự thảo dự toán ngân sách huyện năm 2024, không đảm bảo đủ thời gian cho người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội khác nghiên cứu và tham gia đóng góp ý kiến. Mặc dù, có 516 đơn vị (73,2%) có thư mục công khai ngân sách hoặc các thư mục khác tương đương trên, nhưng chỉ 26,4% số huyện có thư mục ngân sách và được phân chia theo loại tài liệu hoặc theo năm. Tỉ lệ các huyện (dưới 20%) công khai các tài liệu ngân sách có định dạng thuận tiện cho người sử dụng (Word hay Excel) rất thấp.

Báo cáo cũng cho thấy sự tham gia của công dân và trách nhiệm giải trình của chính quyền còn thiếu và yếu. Kết quả rà soát thư mục Hỏi đáp trên cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện cho thấy, 73,3% trong tổng số 705 huyện trên cả nước đã có thư mục hỏi đáp trên cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện. Tuy nhiên, chỉ có 34,5% thư mục hỏi đáp của các huyện là có lịch sử hoạt động, tức là có người dân đặt câu hỏi và có các cơ quan quản lý nhà nước phản hồi. Trong 534 huyện (75,7%) có địa chỉ email và có thể gửi được từ phía nhóm nghiên cứu; 87 huyện (12,3%) có địa chỉ email nhưng email báo lỗi không thể gửi được; và 84 huyện (12%) không niêm yết công khai email liên hệ trên cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện.

Ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành CDISE chia sẻ: “Tôi cho rằng, để thúc đẩy các đơn vị sử dụng ngân sách tại Việt Nam thực hiện đúng quy định pháp luật về công khai ngân sách thì cần đẩy mạnh hơn nữa việc giám sát, đánh giá, kiểm toán việc tuân thủ các quy định công khai ngân sách. Đồng thời, cần ban hành các quy định cụ thể nhằm ghi nhận, biểu dương các đơn vị thực hiện tốt và có chế tài xử lý đối với các đơn vị không thực hiện các quy định pháp luật về công khai ngân sách”.

Khảo sát tại tỉnh Lạng Sơn và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cho thấy các cơ sở giáo dục công lập được khảo sát đã tuân thủ tương đối tốt các quy định về công khai ngân sách, trong khi Sở GD&ĐT hai tỉnh và Phòng GD&ĐT hai thành phố Lạng Sơn và Vũng Tàu công khai chưa tốt.

Sở GD&ĐT hai tỉnh, Phòng GD&ĐT hai thành phố Lạng Sơn và Vũng Tàu cũng như các cơ sở giáo dục được khảo sát thiếu các thư mục dành riêng cho việc công khai ngân sách trên trang TTĐT. Đáng kể hơn, các Sở GD&ĐT ở cả hai tỉnh đều chưa công bố đầy đủ các tài liệu cần thiết trực tuyến theo quy định. Mặc dù chưa công khai trên trang TTĐT nhưng các cơ sở giáo dục công lập được khảo sát cho biết đã công khai đầy đủ nội dung, đúng thời điểm các tài liệu về ngân sách theo đúng quy định qua công bố tại các cuộc họp, thông qua hệ thống tin nhắn (ví dụ: qua Zalo) hoặc hệ thống văn bản điện tử nội bộ iOffice. Một thực hành tốt đáng đề cập là, khi niêm yết công khai tại trụ sở (bảng tin của trường), các đơn vị này đều có các biên bản thực hiện việc niêm yết công khai và biên bản kết thúc việc niêm yết công khai tài liệu ngân sách.

Từ các phát hiện nghiên cứu, báo cáo cũng đưa ra nhiều đề xuất mang hàm ý chính sách và thực tiễn để các cấp, các ngành có liên quan xem xét nhằm tăng cường tính công khai trong quản lý ngân sách nhà nước, đảm bảo tuân thủ các yêu cầu về minh bạch ngân sách và thực hiện tốt quyền giám sát ngân sách của công dân.

Trong đó, với Bộ Tài chính Báo cáo đề xuất cần sửa đổi quy định cụ thể về thời điểm công khai tài liệu Dự thảo dự toán trình HĐND cấp huyện. Cụ thể sửa đổi, bổ sung Điểm c, Khoản 1, Điều 15 Luật Ngân sách nhà nước như sau: "c) Báo cáo dự toán ngân sách nhà nước Chính phủ trình Quốc hội, UBND các cấp trình HĐND cùng cấp phải được công khai chậm nhất là 05 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp Quốc hội, HĐND các cấp”. • Bộ Tài chính cần có hướng dẫn quy trình thực hiện việc niêm yết các nội dung công khai được quy định tại Điểm a, Khoản 1, Điều 15 Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 tại trụ sở làm việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị.

UBND tỉnh/thành phố và các Sở Tài chính cần chỉ đạo và kiểm tra sâu sát hơn việc tuân thủ quy định về công khai ngân sách của của các đơn vị dự toán, đơn vị sử dụng ngân sách và các đơn vị được ngân sách nhà nước hỗ trợ trên địa bàn tỉnh, thành phố. Việc kiểm tra không chỉ dừng lại ở việc kiểm đếm các văn bản hay tài liệu được gửi qua hệ thống iOffice, mà cần kiểm tra xem các tài liệu ngân sách có được công khai trên trang/cổng thông tin điện tử của các đơn vị hay không.

UBND của 705 đơn vị huyện phải tuân thủ quy định về công khai ngân sách. Các đơn vị phải công khai đầy đủ các nội dung, công khai đúng thời điểm các tài liệu ngân sách trên cổng/trang TTĐT của các đơn vị theo như quy định. Việc công khai các tài liệu ngân sách cần tạo điều kiện thuận lợi cho người dân dễ dàng tiếp cận. Trên cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện cần có thư mục riêng về công khai ngân sách và cần được sắp xếp theo năm và theo loại tài liệu. Các tài liệu cũng cần được công khai dưới định dạng word đối với các báo cáo thuyết minh và excel đối với các biểu mẫu ngân sách. Hạn chế và ngừng việc công khai các tài liệu dưới định dạng pdf và hình ảnh.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp huyện cần thực hiện vai trò giám sát của mình đối với ngân sách nhà nước theo quy định, đặc biệt đối với nội dung công khai ngân sách. Cần đưa nội dung giám sát công khai ngân sách vào báo cáo của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam gửi tới các đại biểu HĐND cấp huyện trước mỗi kỳ họp để có thể kịp thời có các chỉ đạo và điều chỉnh việc tuân thủ quy định pháp luật về công khai ngân sách. Việc rà soát công khai ngân sách huyện cần tiếp tục được thực hiện trong các năm tiếp theo, tiến tới việc xây dựng Chỉ số công khai ngân sách huyện (gọi tắt theo tên tiếng Anh là DOBI - District Open Budget Index). Việc xây dựng Chỉ số công khai ngân sách huyên (chỉ số DOBI) sẽ góp phần thúc đẩy việc công khai, minh bạch các tài liệu ngân sách huyện, đảm bảo tuân thủ Hiến pháp và các quy định của pháp luật Việt Nam về công khai ngân sách của các cấp chính quyền.

Hoa Hạ