Cần mở rộng vai trò giám sát, phản biện của mặt trận sang những lĩnh vực 'nóng'

Hội thảo khoa học “Phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” vừa được Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam tổ chức vào sáng nay tại Hà Nội.

Toàn cảnh hội thảo dưới sự chủ trì của bà Hà Thị Nga, Phó chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và ông Vũ Văn Tiến, Trưởng Ban Tuyên giáo Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam. Ảnh: Hoài Nam

TS. Nguyễn Văn Pha, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội thẳng thắn nhìn nhận một số hạn chế, khó khăn trong hoạt động của hệ thống mặt trận thời gian qua.

Cụ thể, hoạt động giám sát, phản biện ở nhiều nơi còn hình thức; chưa đi vào trọng tâm; chưa mạnh dạn nêu ý kiến phản biện thẳng thắn. Ở nhiều địa phương, sự phối hợp giữa MTTQ với chính quyền và các tổ chức thành viên chưa chặt chẽ, dẫn tới kiến nghị của nhân dân chậm được xử lý, làm giảm niềm tin trong nhân dân.

TS. Nguyễn Văn Pha khuyến nghị, phạm vi giám sát, phản biện xã hội của mặt trận cần được mở rộng hơn. Không chỉ tập trung vào các chương trình, dự án, mà mặt trận cần mở rộng sang những lĩnh vực “nóng”, trực tiếp ảnh hưởng đến đời sống nhân dân như quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên, môi trường... Đặc biệt, cần tập trung giám sát các chính sách có nguy cơ gây ra khiếu kiện, bức xúc xã hội nếu thực hiện không minh bạch.

"Cần huy động trí tuệ của các nhà khoa học, chuyên gia để tăng chất lượng phản biện. Khuyến khích thành lập các nhóm nghiên cứu chuyên đề trực thuộc MTTQ để theo dõi, phân tích sâu từng lĩnh vực “nóng”", ông Pha lưu ý.

Cùng với đó, bổ sung quy định rõ hơn về phạm vi, đối tượng, trách nhiệm tiếp thu của cơ quan Nhà nước đối với ý kiến phản biện của mặt trận. Cơ quan Nhà nước khi nhận được kiến nghị qua giám sát, phản biện của mặt trận phải trả lời trong thời hạn nhất định; tạo điều kiện để mặt trận có thể giám sát các lĩnh vực gắn trực tiếp quyền lợi dân sinh như đất đai, môi trường, chính sách an sinh, phòng chống tham nhũng...

Cũng theo TS. Nguyễn Văn Pha, cần tăng cường phối hợp ngay từ khâu xây dựng chính sách giữa chính quyền và mặt trận. Quy định rõ trước khi HĐND quyết nghị các vấn đề quan trọng (ngân sách, quy hoạch, chính sách an sinh xã hội…), UBND phải phối hợp lấy ý kiến phản biện của mặt trận. Thiết lập cơ chế để mặt trận có thể tham gia ngay từ giai đoạn soạn thảo thay vì chỉ đến khi trình ra HĐND xem xét thông qua như hiện nay.

Mặt khác cũng phải tăng hiệu quả phối hợp trong giám sát và thực thi chính sách. UBND cần cung cấp đầy đủ thông tin, số liệu cho Mặt trận khi Mặt trận thực hiện giám sát. HĐND và MTTQ tích cực phối hợp giám sát chuyên đề, trong đó HĐND giám sát theo thẩm quyền, MTTQ giám sát theo quyền đại diện nhân dân để hoạt động giám sát bổ trợ nhau, không trùng lặp.

"Hệ thống mặt trận nên từng bước ứng dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo để xây dựng cơ chế tiếp nhận, phân loại và xử lý thông tin phản ánh từ cơ sở, nhất là các thông tin, phản ánh về đất đai, môi trường, an sinh xã hội, hạ tầng... từ đó phát hiện sớm các vấn đề bức xúc xã hội để kiến nghị, đề xuất giải pháp kịp thời cho chính quyền", ông Pha khuyến nghị thêm.

Đề xuất loạt sáng kiến nhằm đảm bảo dân chủ thực chất, không để khoảng trống đại diện ở cơ sở

Sau ngày 1/7/2025, cả nước đã chính thức vận hành theo mô hình bộ máy mới: 34 tỉnh/thành phố, bỏ cấp huyện, chính quyền địa phương 2 cấp, cấp xã còn 3.321 đơn vị. Đây là sự thay đổi cấu trúc hành chính sâu rộng nhất từ trước đến nay, tác động trực tiếp đến đời sống, tâm tư, quyền và lợi ích của nhân dân.

Theo TS. Tạ Văn Sỹ, nguyên Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và nghiên cứu khoa học mặt trận, trong bối cảnh này, MTTQ Việt Nam có trách nhiệm đặc biệt trong việc bảo đảm dân chủ thực chất, củng cố đồng thuận xã hội, không để khoảng trống đại diện ở cơ sở.

TS. Tạ Văn Sỹ đề xuất một loạt sáng kiến nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện sứ mệnh lịch sử của mặt trận trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Thứ nhất, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 và Nghị định 59/2023/NĐ-CP quy định khá rõ những gì người dân phải được biết, được bàn, tham gia, giám sát tại thôn/tổ dân phố/cấp xã. Mặt trận cần biến các quy định này thành bảng cam kết thực thi với mốc thời gian, danh mục và chỉ số đánh giá.

Trong đó, nên xây dựng sổ tay “dân thụ hưởng”. Mọi công trình/chính sách sau khi hoàn thành phải có mục tiêu thụ hưởng, tiêu chí đo lường và khảo sát hài lòng độc lập do MTTQ chủ trì.

Thứ hai, đổi mới hoạt động giám sát, phản biện xã hội theo hướng dựa trên dữ liệu cụ thể. Lập “Trung tâm phân tích dữ liệu của mặt trận” ở cấp tỉnh/thành. Kết quả giám sát, tỷ lệ khuyến nghị được cơ quan nhà nước tiếp thu cần công khai trên môi trường số. Thí điểm đấu nối API giữa “cổng góp ý của Mặt trận” với “cổng tham vấn văn bản quy phạm pháp luật”, để “dân nói - mặt trận tổng hợp - Nhà nước lắng nghe” theo một chuẩn dữ liệu thống nhất.

Thứ ba, gắn dân chủ, đồng thuận xã hội với đổi mới thể chế, tinh gọn bộ máy. Nên hình thành các “Tổ Mặt trận liên khu” (liên tổ dân phố, liên thôn), không để người dân cảm thấy xa rời khi quy mô xã, phường, thị trấn được mở rộng.

Mặt trận ở cấp tỉnh và cấp xã cần thiết lập “Trung tâm điều phối đồng thuận xã hội” với hệ thống đường dây nóng, cổng thông tin phản ánh trực tuyến để tiếp nhận kịp thời băn khoăn, kiến nghị của nhân dân về các vấn đề sau sắp xếp (địa giới, đất đai, thủ tục hành chính, học tập, y tế, việc làm, an sinh…). Các kiến nghị được phân loại và phối hợp chính quyền giải quyết theo chế độ “phản hồi trong ngày”, tạo niềm tin trực tiếp cho nhân dân.

Mặt trận cũng nên chủ trì tổ chức các diễn đàn “Nhân dân bàn việc xã” định kỳ hàng quý để nhân dân tham gia góp ý xây dựng chính quyền mới, giải tỏa tâm tư, kiến nghị trực tiếp với lãnh đạo địa phương. Các diễn đàn cần được số hóa, công khai biên bản để tăng tính minh bạch.

Ngoài ra, nhằm tăng cường vai trò hòa giải, giải quyết mâu thuẫn ở cơ sở, Mặt trận nên xây dựng và vận hành “cơ sở dữ liệu mâu thuẫn cộng đồng” để dự báo, can thiệp sớm, giảm khiếu kiện vượt cấp. Đây là phương thức góp phần ổn định xã hội, củng cố niềm tin và sự đồng thuận của nhân dân.

Bình Minh