Cần giới hạn trường sư phạm chỉ 1-2 cơ sở thực hành, mở tràn lan sẽ làm phá vỡ quy hoạch chung

Khoản 3, Điều 74, Luật Giáo dục 2019 quy định: "Trường sư phạm do Nhà nước thành lập để đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục được ưu tiên trong việc tuyển dụng nhà giáo, bố trí cán bộ quản lý giáo dục, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, ký túc xá và bảo đảm kinh phí đào tạo. Trường sư phạm có trường thực hành hoặc cơ sở thực hành".

Trước đó, tại Khoản 2, Điều 2, Chương I, Thông tư số 16/2014/TT-BGDĐT ban hành quy chế hoạt động của trường thực hành sư phạm nêu rõ: “Trường thực hành sư phạm là trường mầm non, trường phổ thông trực thuộc cơ sở đào tạo giáo viên (do cơ sở đào tạo giáo viên đề xuất thành lập) hoặc trực thuộc cơ quan quản lý giáo dục địa phương (gọi là trường thuộc địa phương). Cơ sở đào tạo giáo viên chủ trì, phối hợp với cơ quan quản lý giáo dục địa phương lựa chọn, phê duyệt danh sách các trường mầm non, trường phổ thông có đủ các điều kiện được giao nhiệm vụ trường thực hành sư phạm trong từng giai đoạn”.

Việc thành lập cơ sở thực hành tại các trường sư phạm là cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên và tạo môi trường gắn kết giữa lý thuyết với thực tiễn. Tuy nhiên, nếu một cơ sở giáo dục đại học thành lập nhiều trường thực hành sư phạm sẽ ảnh hưởng đến quy hoạch mạng lưới giáo dục đại học.

Cần tập trung vào chất lượng thay vì chạy theo số lượng

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Đại biểuQuốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng chia sẻ: "Theo tôi, mỗi trường sư phạm chỉ nên thành lập từ 1-2 cơ sở thực hành, tùy thuộc vào quy mô đào tạo và nhu cầu thực tế. Việc này nhằm đảm bảo chất lượng quản lý cũng như nâng cao hiệu quả gắn kết giữa lý thuyết với thực tiễn.

Theo Thông tư số 16/2014/TT-BGDĐT về quy chế hoạt động của trường thực hành sư phạm, trường thực hành sư phạm phải đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt về đội ngũ giáo viên như có ít nhất 5 năm kinh nghiệm, xếp loại khá trở lên theo chuẩn nghề nghiệp; cơ sở vật chất phải đảm bảo đủ phòng học, thiết bị phục vụ thực hành sư phạm; và phải được phê duyệt danh sách trong từng giai đoạn bởi cơ sở đào tạo giáo viên phối hợp với cơ quan quản lý địa phương.

Nếu mở quá nhiều cơ sở thực hành sẽ dẫn đến phân tán nguồn lực, khó kiểm soát chất lượng và không phù hợp với sứ mệnh cốt lõi của trường thực hành là như một "phòng thí nghiệm" cho đổi mới giáo dục. Việc giới hạn số lượng giúp tập trung nguồn lực vào nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên sư phạm, tránh lãng phí và đảm bảo tính bền vững".

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: NVCC.

Theo Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh, khi số lượng cơ sở thực hành tại trường đại học mở ra quá nhiều, đặc biệt sử dụng diện tích đất vốn là quy hoạch cho giáo dục đại học để mở các cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục chung, dẫn đến sự lệch lạc trong phân bổ nguồn lực và mất cân đối giữa các cấp học.

Cụ thể, theo Quyết định số 452/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, mạng lưới cơ sở giáo dục phải phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, các cơ sở công lập chiếm khoảng 70% quy mô đào tạo, tập trung vào việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao.

Việc mở rộng cơ sở thực hành một cách tràn lan sẽ chiếm dụng đất đai và ngân sách dành cho giáo dục đại học, gây chồng chéo với mạng lưới trường phổ thông địa phương, dẫn đến dư thừa cơ sở giáo dục ở một số khu vực và thiếu hụt ở nơi khác.

Hơn nữa, điều này có thể làm suy giảm hiệu quả sử dụng đất công, vi phạm nguyên tắc quy hoạch phân cấp quản lý theo Luật Giáo dục 2019. Đồng thời, khiến công tác dự báo nhu cầu giáo viên thêm phức tạp, ảnh hưởng đến sự đồng bộ trong phát triển giáo dục quốc gia.

Thậm chí, việc thành lập quá nhiều cơ sở thực hành tại trường đào tạo sư phạm (công lập) có thể tạo ra sự cạnh tranh không công bằng với các trường tư thục, vì các trường công lập thường nhận được hỗ trợ lớn từ nhà nước về đất đai, ngân sách và chính sách phát triển, trong khi trường tư thục phải tự đầu tư từ A đến Z.

Theo Thông tư 16/2014/TT-BGDĐT và các quy định liên quan, trường thực hành sư phạm trực thuộc cơ sở đào tạo giáo viên công lập được ưu tiên về cơ sở vật chất và đội ngũ, giúp họ dễ dàng mở rộng mà không chịu áp lực tài chính lớn, dẫn đến tình trạng trường công lập chiếm lĩnh thị phần giáo dục phổ thông, làm giảm cơ hội phát triển của trường tư thục. Điều này vi phạm nguyên tắc xã hội hóa giáo dục theo Luật Giáo dục 2019, vốn khuyến khích sự tham gia của tư nhân để đa dạng hóa nguồn lực. Thực tế cho thấy, trường tư thục phải đối mặt với chi phí cao hơn cho cơ sở vật chất và tuyển sinh so với trường công lập.

Vì vậy, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn, đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh và hỗ trợ bình đẳng cho tất cả các loại hình trường học, tránh tình trạng mở tràn lan dẫn đến hệ lụy về kinh tế - xã hội.

Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Phạm Kim Thư - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế (phường Hoàng Văn Thụ, Hà Nội) nêu quan điểm: "Theo tôi, một trường sư phạm nên thành lập tối đa từ 1-2 cơ sở thực hành là phù hợp. Mục tiêu chính của cơ sở thực hành là để sinh viên sư phạm rèn nghề, gắn kết giữa lý thuyết với thực tiễn. Nếu mỗi trường đều mở quá nhiều cơ sở sẽ dễ dẫn đến tình trạng dàn trải, thiếu tập trung, làm giảm hiệu quả. Vì vậy việc có 1-2 cơ sở thực hành, nhưng được đầu tư bài bản, đồng bộ, gắn bó chặt chẽ với chương trình đào tạo, sẽ đem lại hiệu quả thiết thực hơn.

Bên cạnh đó, khi các trường đại học mở quá nhiều cơ sở thực hành, đặc biệt là mở trường trung học cơ sở, trung học phổ thông trên quỹ đất vốn dành cho giáo dục đại học, sẽ phá vỡ quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục chung.

Quy hoạch quốc gia và tỉnh/thành phố đều tính toán trên cơ sở cân đối số lượng trường ở từng cấp học, từng khu vực dân cư. Nếu mở thêm nhiều trường ngoài kế hoạch, sẽ dẫn đến tình trạng thừa - thiếu cục bộ, gây áp lực lên hạ tầng, giao thông, thậm chí, làm mất cân đối trong việc phân chia chỉ tiêu tuyển sinh của trường thực hành với các trường phổ thông trên địa bàn".

Tiến sĩ Phạm Kim Thư - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế (Hà Nội). Ảnh: NVCC.

Theo thầy Thư, hiện nay, các trường sư phạm được Nhà nước hỗ trợ về đất đai, nhân lực nên khi mở thêm trường thực hành, họ sẽ có lợi thế lớn hơn so với trường tư thục vốn phải tự lo từ cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên đến tài chính. Điều này dễ dẫn đến "méo mó" thị trường, khiến trường tư thục gặp khó khăn trong tuyển sinh và duy trì hoạt động. Trong khi đó, mục tiêu của cơ sở thực hành chỉ là phục vụ đào tạo giáo viên, không phải cạnh tranh thị phần với giáo dục phổ thông.

Ngoài ra, một số đơn vị không đào tạo y dược, sư phạm cũng mở cơ sở thực hành là không hợp lý. Cơ sở thực hành gắn liền với chức năng đào tạo nghề y dược, sư phạm. Nếu một trường đại học ngoài y dược, sư phạm mở thêm trường phổ thông dưới danh nghĩa “thực hành” thì không có nhiều ý nghĩa chuyên môn. Khi đó, mục đích có thể bị thiên về kinh doanh giáo dục hơn là phục vụ đào tạo giáo viên, dễ gây lẫn lộn chức năng, nhiệm vụ.

Trường đại học mở tràn lan cơ sở thực hành có thể làm rối loạn quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục. Ảnh minh họa: Nhật Lệ

Giới hạn số lượng cơ sở thực hành phù hợp với quy mô đào tạo

Cơ sở thực hành giữ vai trò cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn trong đào tạo sư phạm. Tuy nhiên, nếu bị đặt nặng mục tiêu tài chính thay vì phục vụ sinh viên, việc thành lập cơ sở này có thể gây lo ngại về sự cạnh tranh không công bằng với hệ thống giáo dục tư thục và làm lệch sứ mệnh đào tạo.

Về vấn đề này, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho rằng, hiện nay, công tác đào tạo giáo viên ngày càng được Nhà nước quan tâm, chú trọng, tạo điều kiện về chính sách và nguồn lực cho trường sư phạm. Đây là cơ hội để các trường đầu tư xây dựng cơ sở thực hành, phục vụ trực tiếp cho hoạt động giảng dạy và học tập.

Thực tế cho thấy, đào tạo giáo viên không thể tách rời môi trường thực hành. Cơ sở thực hành giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp ngay tại trường, thay vì phải đi thực tập ở những cơ sở xa xôi, vừa tốn kém, vừa hạn chế cơ hội tiếp cận thường xuyên với hoạt động dạy học hàng ngày. Chính vì vậy, việc phát triển hệ thống cơ sở thực hành có ý nghĩa thiết thực trong nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên.

Tuy nhiên, không ít cơ sở thực hành được mở ra với mục đích tăng thêm nguồn thu cho nhà trường. Đây là động cơ không tích cực, dễ làm sai lệch sứ mệnh ban đầu. Việc xây dựng cơ sở thực hành cần được định hướng đúng đắn để đảm bảo phục vụ mục tiêu đào tạo cũng như phù hợp với quy mô đào tạo của từng trường. Đây phải là môi trường giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp và có thể thực tập ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Bên cạnh đó, cơ sở thực hành còn là nơi để giảng viên nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng những phương pháp giảng dạy mới, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo). Ảnh: Mộc Trà.

Theo Tiến sĩ Lê Viết Khuyến, việc thành lập quá nhiều cơ sở thực hành có thể dẫn tới lo ngại về sự cạnh tranh không công bằng với các trường tư thục. Điều này thường xảy ra khi cơ sở thực hành không giữ đúng chức năng ban đầu mà chủ yếu tập trung vào việc thu hút học sinh phổ thông để tăng thêm nguồn tài chính cho nhà trường.

Trong bối cảnh các trường công lập vốn có ưu thế về cơ sở vật chất, đội ngũ và uy tín, nếu cơ sở thực hành vận hành theo hướng này thì có thể tạo ra áp lực không nhỏ cho các trường tư thục. Khi đó, mục tiêu hỗ trợ sinh viên sư phạm rèn luyện, thử nghiệm phương pháp giảng dạy mới hay gắn kết đào tạo với thực tiễn sẽ bị mờ nhạt đi.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cần quản lý chặt chẽ việc xây dựng và vận hành cơ sở thực hành, ban hành quy định rõ ràng cùng chế tài nghiêm minh đối với những trường hợp vi phạm. Khi được quản lý đúng hướng, cơ sở thực hành sẽ thực hiện đúng mục tiêu và sứ mệnh, trở thành môi trường để sinh viên rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp, đồng thời là nơi giảng viên thử nghiệm phương pháp giảng dạy mới, qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên.

Trong khi đó, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh đánh giá, một số đơn vị không phải trường sư phạm nhưng cũng mở cơ sở thực hành là không hợp lý. Theo quy định tại Thông tư 16/2014/TT-BGDĐT, trường thực hành sư phạm chỉ dành cho các cơ sở đào tạo giáo viên, bao gồm trường đại học sư phạm hoặc các trường có khoa sư phạm, nhằm phục vụ trực tiếp cho hoạt động thực hành, thực tập sư phạm và nghiên cứu khoa học giáo dục.

Các đơn vị khác, như trường đại học không chuyên đào tạo sư phạm hoặc cơ sở giáo dục đại học không có sứ mệnh chính là đào tạo giáo viên, nếu mở cơ sở thực hành sẽ làm lệch mục đích cốt lõi, dẫn đến thiếu chuyên môn trong hướng dẫn thực hành và không đảm bảo chất lượng theo các tiêu chuẩn.

Để cơ sở thực hành vừa đảm bảo nhu cầu đào tạo vừa tránh tình trạng thành lập tràn lan, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh đề xuất một số giải pháp cụ thể.

Thứ nhất, cần bổ sung vào các văn bản quy phạm pháp luật như Thông tư 16/2014/TT-BGDĐT quy định giới hạn số lượng cơ sở thực hành cho mỗi trường sư phạm ở mức 1-2 trường, dựa trên quy mô đào tạo và đánh giá định kỳ hàng năm bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với địa phương, nhằm phù hợp với quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm giai đoạn 2021-2030.

Thứ hai, tăng cường kiểm tra, giám sát điều kiện thành lập, bao gồm yêu cầu báo cáo chi tiết về đội ngũ, cơ sở vật chất và kế hoạch hoạt động, đồng thời áp dụng cơ chế thanh tra định kỳ để loại bỏ các cơ sở không đạt chuẩn, tránh phân tán nguồn lực.

Thứ ba, khuyến khích hợp tác giữa các trường sư phạm với trường phổ thông địa phương thay vì mở mới, như phê duyệt danh sách trường thực hành theo giai đoạn để tận dụng mạng lưới hiện có, giảm chi phí và đảm bảo tính thực tiễn.

Thứ tư, xây dựng chính sách hỗ trợ bình đẳng cho trường tư thục tham gia vào hệ thống thực hành sư phạm, chẳng hạn qua hợp đồng liên kết với trường công lập, để thúc đẩy xã hội hóa giáo dục, cạnh tranh lành mạnh.

Thứ năm, cần tích hợp nội dung này vào chiến lược phát triển giáo dục quốc gia, với sự tham gia của Quốc hội trong việc sửa đổi luật để dự báo chính xác nhu cầu giáo viên, tránh mất cân đối và nâng cao chất lượng đào tạo tổng thể.

Đồng quan điểm, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế cho rằng, trường sư phạm phải đặt mục tiêu đào tạo giáo viên lên hàng đầu thay vì chạy theo mục tiêu thương mại.

Song song với đó, việc thành lập trường thực hành mới phải gắn với quy hoạch mạng lưới trường học, có thẩm định từ cơ quan quản lý nhà nước về nhu cầu thực tiễn. Đặc biệt, có thể khuyến khích mô hình “liên kết thực hành”, thay vì mở thêm trường.

Chẳng hạn, trường sư phạm có thể ký kết hợp tác với trường phổ thông để đưa sinh viên đi thực tập. Như vậy vừa tiết kiệm nguồn lực, vừa đảm bảo công bằng cho các cơ sở giáo dục khác trên địa bàn.

Khánh Hòa