Cần có các chính sách đột phá để đường sắt bứt phá

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển

Không “luật hóa” các quy định của Nghị quyết cơ chế đặc thù trong lĩnh vực đường sắt

Trình bày Tờ trình dự án Luật, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết, dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) được xây dựng trên 5 quan điểm chỉ đạo: tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về hoàn thiện thể chế, xây dựng chính sách phát triển đường sắt, phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội Khóa XV và các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật; bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, đồng bộ thống nhất của hệ thống pháp luật, tính tương thích với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế tốt.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển

Đồng thời, dự án Luật được xây dựng trên cơ sở kế thừa những quy định còn phù hợp của Luật Đường sắt năm 2017, sửa đổi, bổ sung các nội dung không phù hợp và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong hoạt động đường sắt; huy động tối đa nguồn lực phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt, trong đó ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo, thu hút mọi thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt; ứng dụng và phát triển khoa học, công nghệ hiện đại trong lĩnh vực đường sắt.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy trình bày Tờ trình dự án Luật. Ảnh: Lâm Hiển

Về đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt, dự thảo Luật bổ sung quy định để huy động tối đa nguồn lực của địa phương, các thành phần kinh tế khác tham gia đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt. Trong đó, có quy định về việc khuyến khích tất cả các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt thông qua nhiều hình thức hợp đồng (BT, BOT, BTO, BLT, BTL...). Đồng thời, bổ sung quy định địa phương được dùng ngân sách của mình để tham gia công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục thuộc kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Sửa đổi, bổ sung quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể trong việc đầu tư xây dựng công trình đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, đường sắt chuyên dùng và công trình hạ tầng kỹ thuật đầu nối với công trình đường sắt, công trình đường sắt quốc gia dùng chung với đường sắt địa phương, đường sắt dùng chung với đường bộ.

Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng, để rút ngắn, đơn giản hóa trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư, dự thảo Luật đã bổ sung một số quy định. Trong đó, có quy định được áp dụng thiết kế kỹ thuật tổng thể (thiết kế FEED) thay cho thiết kế cơ sở trong Báo cáo nghiên cứu khả thi; UBND cấp tỉnh được quyết định thực hiện ngay việc lập, thẩm định, quyết định đầu tư dự án đường sắt đô thị mà không phải thực hiện các thủ tục về chủ trương đầu tư.

Trình bày Báo cáo thẩm tra sơ bộ, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành với sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt với những lý do đã được nêu trong Tờ trình của Chính phủ.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy trình bày Báo cáo thẩm tra sơ bộ. Ảnh: Lâm Hiển

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cũng đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát, nghiên cứu thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, chính sách của Đảng, trong đó đảm bảo dự thảo Luật và các văn bản kèm theo tuân thủ đúng và đầy đủ Quy định 178-QĐ/TW của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; rà soát dự thảo Luật để đảm bảo Luật chỉ quy định những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội, không “luật hóa” các quy định của Nghị quyết cơ chế đặc thù hay Nghị định, Thông tư trong lĩnh vực đường sắt, nếu có phải đánh giá kỹ lưỡng tác động, các nội dung thật sự cần thiết, bảo đảm tính khả thi và đúng thẩm quyền của Quốc hội.

Đồng thời, đề nghị tiếp tục rà soát, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với thực tế của Việt Nam để bảo đảm tính khả thi của một số quy định liên quan đến đầu tư, quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển đường sắt, bảo đảm an ninh, an toàn tuyệt đối cho hệ thống đường sắt, đặc biệt cần có các giải pháp cụ thể, đồng bộ để giải quyết các vấn đề tồn đọng trong quá trình triển khai các dự án đường sắt hiện tại, bảo đảm nguồn lực tài chính và nhân lực cho việc thực hiện các quy định trong Luật.

Cần thiết lập cơ chế liên ngành giải quyết vướng mắc trong triển khai dự án đường sắt

Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành với việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt hiện hành; đồng thời, đề nghị tiếp tục rà soát, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với thực tế của Việt Nam, liên quan đến đầu tư, quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển đường sắt, bảo đảm an ninh, an toàn tuyệt đối cho hệ thống đường sắt, bảo đảm nguồn lực tài chính và nhân lực cho việc thực hiện các quy định trong Luật.

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tán thành với việc sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt hiện hành với các lý do được nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Đồng thời, đề nghị, cần quan tâm hoàn thiện các quy định để đẩy mạnh phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho địa phương về quản lý đường sắt; bảo đảm tính thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt là Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công để tránh trùng lặp, mâu thuẫn, bảo đảm dẫn chiếu đúng các quy định liên quan.

Bên cạnh đó, tiếp tục thực hiện nghiêm nguyên tắc không luật hóa các nghị định, thông tư, cơ chế đặc thù thí điểm trong lĩnh vực đường sắt. Nếu cần đưa vào những quy định này phải đánh giá kỹ lưỡng tác động, chỉ đưa những nội dung thật sự cần thiết, bảo đảm khả thi, đúng thẩm quyền của Quốc hội. “Dự thảo Luật gồm 8 chương, 70 điều. Các cơ quan chức năng cần tiếp tục rà soát để lược bỏ những nội dung không thuộc thẩm quyền của Quốc hội mà thuộc về của Chính phủ, Bộ Xây dựng”, Chủ tịch Quốc hội đề nghị.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng nhấn mạnh, cần bám sát vào các quy định tại Nghị quyết số 29-NQ/TW, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Kết luận số 49-KL/TW, ngày 28.2.2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, để cụ thể hóa chủ trương của Đảng, không bỏ sót quy định nào trong các nghị quyết, kết luận nêu trên.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Luật Đường sắt hiện hành đã được triển khai thực hiện trong 7 năm nhưng giao thông đường sắt của nước ta vẫn chưa phát triển. Do đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị, cần làm rõ nguyên nhân chậm phát triển của loại hình giao thông này, do nguồn kinh phí đầu tư chưa đủ, hay mới quan tâm đầu tư giao thông đường bộ, đường hàng không, chưa dành quan tâm thích đáng đầu tư cho đường sắt, giao thông đường thủy – là một loại hình giao thông nước ta có lợi thế phát triển?

Tại Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc – Nam, có tổng chiều dài tuyến khoảng 1.541 km, tốc độ thiết kế 350 km/giờ. Tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín, Quốc hội cũng đã thông qua Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Nhấn mạnh "Nhân dân, cử tri cả nước rất quan tâm đến thực hiện các dự án nêu trên”, Chủ tịch Quốc hội đề nghị, dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) cần tập trung quy định các chính sách đột phá mạnh mẽ để phát triển hạ tầng đường sắt. Dự thảo Luật không cần nhiều điều, nhiều trang, quy định gọn, tạo sức bứt phá cho hệ thống đường sắt của nước ta.

Trên tinh thần đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cân nhắc xây dựng các chương riêng quy định về đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị tại dự thảo Luật, với một cơ chế ưu tiên về nguồn lực, công nghệ và đào tạo nhân lực chuyên sâu và học hỏi kinh nghiệm quốc tế.

Thứ hai, có chính sách để tăng cường ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý vận hành đường sắt; khuyến khích doanh nghiệp hợp tác với viện nghiên cứu, trường đại học để nâng cao năng lực nội địa.

Thứ ba, thúc đẩy mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông; tạo cơ chế linh hoạt để thúc đẩy hiệu quả quỹ đất quanh ga đường sắt gắn với phát triển đô thị thông minh, bền vững.

Thứ tư, phải công khai hóa quy trình xây dựng chính sách, đặc biệt là trong lĩnh vực định giá dịch vụ, phân bổ ngân sách, hỗ trợ cho doanh nghiệp; tham vấn ý kiến rộng rãi từ cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia về các quy định kỹ thuật, tiêu chuẩn an toàn môi trường.

Thứ năm, thiết lập cơ chế liên ngành giữa Trung ương và địa phương để giải quyết các vướng mắc trong triển khai dự án đường sắt.

Quan tâm đến trách nhiệm bảo đảm an ninh trật tự an toàn trong hoạt động đường sắt, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải chỉ rõ, tại khoản 2, Điều 8 của dự thảo Luật đã quy định “cấm lấn, chiếm hành lang an toàn giao thông đường sắt, phạm vi bảo vệ công trình đường sắt”.

Tán thành với quy định trên, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu cũng cho rằng, để thực hiện mong muốn này sẽ cần có một nguồn lực lớn để di dời các hộ dân ra khỏi hành lang an toàn ở các công trình hiện hữu. Vậy có khoản kinh phí nào để xây dựng khu tái định cư cho các hộ dân có nhà ở đang nằm trong hành lang an toàn công trình đường sắt hiện hữu không?

Điều 49 của dự thảo Luật đã quy định trách nhiệm của UBND các cấp trong thực các biện pháp bảo vệ, chống lấn chiếm hành lang an toàn giao thông đường sắt và bảo đảm trật tự an toàn đường sắt; quản lý, tăng cường các điều kiện tại các lối đi, tự mở…

Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Dẫn quy định trên, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải đề nghị, phải có quy định chuyển tiếp vì nếu luật này được thi hành sẽ thấy ngay có rất nhiều các nhà ở, người dân, đường đi lối mở tự phát. Đặc biệt là đối với những khu đang kinh doanh du lịch, là những điểm đang check in rất nổi tiếng của Hà Nội nhưng đang vi phạm các điều luật này.

Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị, làm rõ hơn phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đối với đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao và đường sắt chuyên dùng; kinh doanh đường sắt, khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt.

Đề nghị bổ sung các điều khoản về đánh giá tác động môi trường, khuyến khích phát triển công nghệ xanh và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên trong quy hoạch tuyến đường sắt, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của quốc gia và cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo vệ môi trường.

Quy định dẫn chiếu đất dành cho đường sắt được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai. Khuyến khích nội địa hóa và phát triển công nghiệp trong nước, thúc đẩy sự liên kết giữa công nghiệp đường sắt và các ngành công nghiệp phụ trợ.

Tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy đã giải trình về những vấn đề được các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội quan tâm tại dự thảo Luật.

Phát biểu kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao Chính phủ, Bộ Xây dựng, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường và các cơ quan của Quốc hội đã tích cực chuẩn bị hồ sơ dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Dự án Luật có nhiều nội dung mới, chuyên ngành sâu nhưng Chính phủ, Bộ Xây dựng, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, các cơ quan của Quốc hội đã tích cực chuẩn bị hồ sơ dự án luật.

Để bảo đảm chất lượng dự thảo Luật trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Chín, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, Chính phủ nghiêm túc tiếp thu ý kiến của các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, báo cáo thẩm tra để hoàn thiện dự thảo Luật trình Quốc hội.

Trong đó, lưu ý bảo đảm thể chế hóa, cụ thể hóa toàn diện các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng; thực hiện nghiêm Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27.6.2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; tạo không gian phát triển, kêu gọi đầu tư, nhất là đầu tư của tư nhân; quán triệt sâu sắc các tư duy đổi mới pháp luật...

Thanh Hải