Cần chính sách đột phá, dài hạn thu hút SV giỏi theo đuổi ngành khoa học cơ bản

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được Bộ Chính trị ban hành là văn kiện có ý nghĩa chiến lược, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của đất nước. Và để có những đột phát về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo thì khoa học cơ bản cần có những sự phát triển vững mạnh, tạo nền tảng vững chắc.

Ngành khoa học cơ bản đóng vai trò quan trọng trong kỷ nguyên mới

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Tính - Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ cho rằng, ngành khoa học cơ bản không chỉ đóng vai trò nền tảng cho nhiều lĩnh vực nghiên cứu, ứng dụng thực tiễn, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển bền vững và đổi mới sáng tạo trong kỷ nguyên mới.

“Trong bối cảnh đất nước vươn mình mạnh mẽ, các ngành khoa học cơ bản giữ vị trí cốt lõi, là nền tảng thiết yếu cho sự phát triển toàn diện của khoa học, công nghệ và kinh tế, xã hội. Điều này đòi hỏi nguồn nhân lực khoa học cơ bản phải phát triển tương xứng, có chất lượng cao để tạo cơ sở vững chắc cho khoa học ứng dụng.

Do đó, để đạt được mục tiêu trên, cần tập trung đầu tư vào việc phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học cơ bản. Đây chính là yếu tố quyết định để tạo nền móng vững chắc cho khoa học ứng dụng; đồng thời, đáp ứng kịp thời các nhu cầu phát triển của đất nước. Việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành khoa học cơ bản là nhiệm vụ cấp bách và mang tính chiến lược”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Tính bày tỏ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Tính - Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ. Ảnh: website trường.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Tính, trong năm 2024, công tác đào tạo của Trường Đại học Cần Thơ về khoa học cơ bản đã đạt được một số dấu ấn quan trọng. Trong đó, để nâng cao và phát triển các ngành khoa học cơ bản, nhà trường tiếp tục cải thiện chất lượng giảng dạy thông qua việc điều chỉnh chương trình đào tạo để phù hợp với thực tiễn, chú trọng cải tiến phương pháp giảng dạy và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy các môn khoa học cơ bản.

Cùng với đó, nhà trường cũng đẩy mạnh tuyển sinh và tổ chức các hội thảo, tọa đàm khoa học, nhằm tạo cơ hội cho giảng viên và sinh viên giao lưu, học hỏi kiến thức, kinh nghiệm từ các chuyên gia trong và ngoài nước.

Cũng theo thầy Tính, mặc dù nhà trường đã đạt được thành tựu đối với khoa học cơ bản, đồng thời, các dự án về khoa học đều được nhà trường đầu tư và dành một phần kinh phí lớn để đào tạo, bồi dưỡng chuyên gia, nhà khoa học. Tuy nhiên, việc duy trì đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong thu hút và giữ chân các chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại trường vẫn là thách thức lớn.

“Do nằm tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long - một khu vực kinh tế chưa phát triển mạnh về khoa học, công nghệ, nên trường còn gặp nhiều khó khăn trong phát triển khoa học nói chung và khoa học cơ bản nói riêng.

Trong đó, nguồn ngân sách của nhà trường chưa đáp ứng đủ nhu cầu đầu tư cơ sở vật chất hiện đại nhằm phục vụ nghiên cứu chuyên sâu, nhưng yêu cầu phát triển chuyên môn của các ngành khoa học ngày càng tăng cao. Điều này dẫn đến sự cạnh tranh từ những đơn vị khác, nơi có điều kiện giáo dục và đào tạo tối ưu hơn, khiến nhà trường khó giữ chân được đội ngũ nhân lực về khoa học.

Vì vậy, để xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên, nhà nghiên cứu các ngành khoa học cơ bản, các trường đại học nói chung và nhà trường nói riêng đều cần phải xây dựng kế hoạch cụ thể, sử dụng hợp lý nguồn kinh phí để giữ chân đội ngũ này”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Tính bày tỏ.

Đồng quan điểm trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Đăng - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên) cho rằng, các ngành khoa học cơ bản giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là con đường chiến lược giúp đất nước ta củng cố, nâng cao tiềm lực và vị thế trên thế giới.

Tuy nhiên, hiện nay, nhiều trường đại học chưa đánh giá đúng vai trò của công tác nghiên cứu khoa học nói chung và nghiên cứu trong khoa học cơ bản nói riêng, dẫn đến sự phát triển ngành khoa học cơ bản còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt về vấn đề nguồn nhân lực.

Do đó, để khắc phục tình trạng này, các trường học cần xây dựng và triển khai các giải pháp cụ thể, mang tính đột phá. Những giải pháp này cần tập trung vào việc cải thiện chế độ đãi ngộ, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng đội ngũ các nhà khoa học, nhà quản lý có đủ năng lực để phát triển nghiên cứu khoa học cơ bản và ứng dụng vào thực tiễn.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Đăng - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên). Ảnh: NVCC.

Cần những chính sách đột phá, dài hạn để phát triển ngành khoa học cơ bản

Theo thầy Đăng, việc nhận thức được tầm quan trọng của công tác đào tạo, bồi dưỡng, giữ chân đội ngũ giảng viên trình độ cao nhằm phát triển việc đào tạo ngành khoa học cơ bản là điều các trường đại học cần chú trọng trong kỷ nguyên mới.

Vị hiệu trưởng này cho hay, tại Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên), việc ban hành, thực hiện chính sách nhằm khuyến khích và tạo điều kiện tối đa để các giảng viên trẻ được học tập, nâng cao trình độ và có thể phát huy hết khả năng của mình trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học đã được nhà trường triển khai trong nhiều năm qua.

“Nhà trường đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng môi trường làm việc và nghiên cứu cho giảng viên, nhằm thu hút và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao. Trước hết, nhà trường tập trung vào việc xây dựng mối đoàn kết trong tập thể lãnh đạo, thiết lập cơ chế chính sách công bằng, minh bạch và mạnh dạn sử dụng giảng viên trẻ có năng lực.

Bên cạnh đó, nhà trường luôn quan tâm, đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại và tạo điều kiện để giảng viên tiếp cận thông tin khoa học, đặc biệt với các ngành khoa học cơ bản.

Ngoài ra, nhà trường đã xây dựng cơ chế tuyển dụng minh bạch nhằm thu hút nhân tài trong bối cảnh các ngành khoa học cơ bản rơi vào tình trạng khó tuyển sinh.

Đặc biệt, các chính sách thi đua khen thưởng linh hoạt như: Quy đổi giờ nghiên cứu khoa học sang giờ giảng dạy, khen thưởng kịp thời các cá nhân và tập thể có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu khoa học cũng được chú trọng nhằm khuyến khích và tạo động lực phát triển chuyên môn cho đội ngũ giảng viên nhà trường”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Đăng chia sẻ.

Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) cũng cho rằng, việc đào tạo đội ngũ phục vụ cho ngành khoa học cơ bản là vấn đề cấp bách trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong đó, việc triển khai Đề án 89 (Quyết định số 89/QĐ-TTg ngày 18/1/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019-2030) đã mang lại nhiều tác động tích cực, giúp đội ngũ giảng viên tại nhà trường hưởng lợi từ đề án này.

Theo thầy Minh, Đề án 89 mang ý nghĩa chiến lược trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học, trong đó có các ngành khoa học cơ bản.

“Qua Đề án 89, đội ngũ giảng viên trẻ có cơ hội tiếp cận các nguồn hỗ trợ tài chính, giúp giảm bớt những khó khăn trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, sau khi hoàn thành các chương trình đào tạo, các giảng viên được tham gia vào mạng lưới học thuật quốc tế, qua đó, tăng cường kết nối, hợp tác và đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nhà trường.

Tuy nhiên, để phát triển ngành khoa học cơ bản trong tương lai, vẫn cần thực hiện thêm nhiều giải pháp thiết thực đối với các cơ sở giáo dục đại học.

Trước hết, cần tháo gỡ các khó khăn về tài chính và cải tiến quy trình thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi để giảng viên trẻ yên tâm học tập và phát huy tối đa khả năng của mình trong giảng dạy, nghiên cứu. Bên cạnh đó, việc xây dựng một mạng lưới kết nối hiệu quả với các cựu sinh viên cũng rất cần thiết. Mạng lưới này đóng vai trò định hướng, tư vấn cho các thế hệ giảng viên và sinh viên tiếp theo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững ngành khoa học cơ bản”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh đề cập.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng). Ảnh: NVCC.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh cũng kỳ vọng rằng, trong bối cảnh các ngành khoa học cơ bản gặp nhiều khó khăn trong việc tuyển sinh, cần có những chính sách đột phá và dài hạn để thu hút sinh viên giỏi và khuyến khích các bạn trẻ theo đuổi lĩnh vực này.

Trong đó, những chính sách này không chỉ nhằm thu hút sinh viên giỏi theo học ngành khoa học cơ bản mà còn tạo động lực để giúp sinh viên phát triển năng lực lâu dài, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước. Đây cũng là nền tảng quan trọng để khẳng định vị thế của Việt Nam trong lĩnh vực khoa học và công nghệ trên trường quốc tế.

Ngoài ra, để chính sách và chế độ thu hút, đãi ngộ đối với sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản được quan tâm và đẩy mạnh hơn trong thời gian tới, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh có một số đề xuất/kiến nghị: “Trước hết, cần nghiên cứu và triển khai các chính sách hỗ trợ tài chính cho sinh viên theo học các ngành khoa học cơ bản, chẳng hạn như miễn hoặc giảm hoàn toàn học phí, đặc biệt đối với những ngành có nhu cầu cấp bách nhưng khó tuyển sinh. Đây không chỉ là cách đầu tư vào nguồn lực quốc gia mà còn góp phần cung cấp nhân lực chất lượng cao cho xã hội và doanh nghiệp, đồng thời duy trì và phát triển đội ngũ chuyên gia trong các lĩnh vực nền tảng quan trọng.

Bên cạnh đó, việc đảm bảo đầu ra và cơ hội việc làm cũng cần được chú trọng thông qua việc kết nối các trường đào tạo khoa học cơ bản với các doanh nghiệp khoa học công nghệ, viện nghiên cứu để đặt hàng, hợp tác đào tạo. Cần có nhiều chính sách ưu tiên tuyển dụng vào cơ quan, đơn vị nghiên cứu nhà nước hoặc các dự án quốc gia dành cho sinh viên ngành khoa học cơ bản, cũng như hỗ trợ tài chính và hướng dẫn khởi nghiệp để tạo động lực và định hướng phát triển lâu dài cho sinh viên.

Ngoài ra, cần đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm, thiết bị giảng dạy hiện đại và tài liệu học tập nhằm tạo môi trường học tập chất lượng cao, đồng thời mở ra cơ hội cho sinh viên tham gia trao đổi học thuật và thực tập tại các trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu thế giới.

Cùng với đó, việc tăng cường truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của khoa học cơ bản cũng là điều cần thiết, thông qua các sự kiện tôn vinh, trao giải cho những cá nhân xuất sắc trong lĩnh vực này”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh cũng nhấn mạnh, các trường đại học hiện nay đóng vai trò rất quan trọng trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Vì vậy, để việc triển khai Nghị quyết số 57 có nhiều thuận lợi và đạt hiệu quả cao, cũng như tạo điều kiện cho ngành khoa học cơ bản phát triển trong thời gian tới, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh kỳ vọng trong năm 2025, những chính sách để thu hút sinh viên giỏi theo học các ngành khoa học cơ bản sẽ được bổ sung; từ đó, tạo động lực để sinh viên phát triển năng lực lâu dài, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Mạnh Dũng