Các nghệ sĩ Ngọc Giàu, Hồng Vân, Minh Nhí kể chuyện cúng gà mùng 3 Tết

NSƯT Minh Nhí

Mùng 3 Tết đã là ngày hội của nhiều văn nghệ sĩ ở các lãnh vực khi mà Tết thầy cũng là dịp để cầu nguyện cho một năm lao động nghệ thuật hăng hái, góp phần mang lại cho vườn hoa nhiều nét đẹp tuyệt vời, phục vụ công chúng.

Theo NSND Ngọc Giàu, tục lệ của nghề hát vào ngày Mùng 3 Tết Nguyên đán các đoàn hát thường tổ chức cúng Tổ, lễ vật bắt buộc phải có là con gà trống luộc thật tươm tất đặt lên bàn thờ Tổ khấn nguyện đầu năm được ca hay, diễn giỏi, được công chúng thương yêu. "Các đoàn hát truyền nhau lời khấn nguyện thành tâm, để con cháu theo nghề hát theo đó mà khấn. Trước là cầu quốc thái dân an, sau là cầu cho đoàn hát, sân khấu nơi mình tham gia được sáng đèn và vọng vang tiếng trống, sau cuối là cầu cho bản thân người nghệ sĩ thinh sắc vẹn toàn, ca diễn được bà con cô bác cổ vũ để phát huy tài nghệ. Con gà trống miệng ngậm đóa hoa cúc hoặc hoa hồng, hướng về bàn thờ Tổ, tượng trưng cho lời ca tiếng hát phải tươi đẹp như hoa" – NSND Ngọc Giàu chia sẻ.

Ngày mùng 3 cũng là ngày nghệ sĩ nhớ ơn thầy cô. Trong ảnh NSND Lệ Thủy thắp hương tưởng nhớ soạn giả NSND Viễn Châu

NSND Đinh Bằng Phi kể lại, do ảnh hưởng từ nhà văn hóa Đào Tấn, các cụ tổ họ Trần thời xưa cùng nhiều nhà nho khác ở Bình Định luôn tuân thủ theo những tục lệ cúng Tổ. Tùy theo lễ vật mỗi nơi, có nơi cúng gà, có nơi cúng cá lóc nướng, có nơi cúng heo quay. Thời đó chưa bao giờ xem các kép hát, đào hát là "xướng ca vô loài", trái lại còn biết soạn tuồng, lên sân khấu biểu diễn hát bội.

Vị Tổ thứ 8 của tộc Trần ở Cảnh Vân là ông Trần Trọng Giải - người dân gọi là ông Tú Giải đỗ tú tài khoa năm 1915 (khoa Ất Mão) rất mê hát bội. Ông đã tổ chức cúng ngày mùng 3 để nghệ sĩ quay quần bên nhau đàn hát đầu năm rồi cùng ăn cơm và món gà luộc là món được ưa chuộng.

NSND Ngọc Giàu và NS Mai Thế Hiệp trong ca cảnh "Tráng sử quê ta" - chương trình Làn điệu phương Nam

Trong lần sinh nhật cụ Đào Phan Duân (người H.Tuy Phước, đỗ Phó bảng tại khoa thi Hội năm 1895, đời vua Thành Thái), các nhà nho trong tỉnh Bình Định tổ chức biểu diễn vở tuồng Diễn võ đình để chức mừng.

Ông Tú Giải được phân công đóng vai Bao Công và làm Quản ca – tức đài trưởng ngày nay, quản lý mọi việc trong hậu trường. "Khi diễn đến lớp tuồng gian thần Bàng Hồng tới dinh Vương Quý tìm bắt Triệu Khánh Sanh thì Bao Công được cấp báo đã kịp thời đến nơi đuổi Bàng Hồng để cứu Triệu Khánh Sanh. Bao Công nói: Nhìn mặt cháu dòng châu lã chã/ Phải chi chậm chân già thì vóc vạc... ủa mà vóc ngọc đã tồi tàn.

Ngay lúc đó, cụ Đào Phan Duân đang ngồi đánh trống chầu liền chụp lấy chiếc khăn trên đầu mình ném tung lên sân khấu để tán thưởng. Tuồng cụ Đào Tấn được xem như "khuôn vàng thước ngọc", cứ theo kịch bản mà diễn. Cớ sao cụ Tú Giải dám sửa lời, trong kịch bản của cụ Đào Tấn viết: Nhìn mặt cháu dòng châu lã chã/ Chậm chân già vóc ngọc tồi tàn. Nhưng ông Tú Giải đã thêm các chữ: Phải chi, thì, vóc vạc... ủa mà.

Trên thực tế, Triệu Khánh Sanh là một tráng sĩ, vì tránh kẻ thù là Bàng Hồng mà đành phải giả gái. Khi Bao Công nhìn Triệu Khánh Sanh trong trang phục tiểu thư mà vóc dáng là nam nhi nên nhận ra ngay, nên mới nói "vóc vạc... ủa mà vóc ngọc".

Chính sự sáng tạo đó đã khiến cụ Đào Phan Duân khen ngợi, cuối suất diễn mùng 3 tết còn tặng thưởng một con gà trống luộc vàng ươm" – NSND Đinh Bằng Phi kể.

NSƯT Ca Lê Hồng phát biểu về NSND Đinh Bằng Phi nhân dịp Ban Lý luận phê bình Hội Sân khấu TP HCM tổ chức tọa đàm, triển lãm về sự nghiệp nghệ thuật của ông

Từ đó về sau, đào kép hát ca diễn hay, trong ngày cúng Tổ mùng 3 còn được ông bà bầu thưởng tặng con gà trống ngon nhất.

NSND Hồng Vân năm nào cũng tổ chức cúng Tổ tại Sân khấu Kịch mang tên bà. Sau nhiều khóa đào tạo diễn viên trẻ, sàn diễn ngày càng đông học trò nay đã trở thành đồng nghiệp. "Bản thân tôi rất vui vì hầu hết các em học xong các lớp nâng cao và nâng cao chuyên sâu đều đã theo nghề diễn viên hoặc tham gia các công việc có gắn với nghệ thuật. Mỗi năm có hai ngày cúng Tổ và cúng mùng 3 ra mắt Tổ, là dịp các diễn viên tề tựu, thắp nén hương dâng lên Tổ nghiệp lời khấn nguyện đầu năm, cầu cho sân khấu được mùa, khán giả đón chào các vở diễn nồng nhiệt. Năm nay sàn diễn có nhiều tín hiệu vui, cho thấy mùa tết đông người xem, các đơn vị nghệ thuật đều thắng lớn" – NSND Hồng Vân nói.

NSƯT Minh Nhí từ khi lập sân khấu Nghệ thuật Trương Hùng Minh cũng tổ chức cúng Tổ mùng 3. "Tục lệ cúng xong xem cặp chân gà của các bậc trưởng thượng để xem con gà cúng của diễn viên trẻ có đôi chân có khỏe khoắn, đào bới tìm show, lòng bàn chân gà tươi sạch, cổ chân gà không bị đen, còn ngược lại đôi chân gà xấu xí, thì cả năm gặp chuyện chẳng may, nghề nghiệp không thăng tiếng, chịu nhiều thị phi. Nghệ sĩ qua tục cúng gà nhận được lời dặn dò của những bậc trưởng thượng để lấy đó làm kim chỉ nam đi cho đúng đường" – NSƯT Minh Nhí nói.

Bài và ảnh: Thanh Hiệp