Cá trầm hương - 'Báu vật' kỳ lạ của núi rừng Cao Bằng, mang tên loài gỗ quý, thịt chắc và mùi thơm bí ẩn khiến ai cũng tò mò

Thế nhưng, ngoài cảnh sắc nên thơ, nơi đây còn ẩn chứa một “bí mật” mà không phải ai cũng biết: đó là loài cá mang tên trầm hương, một đặc sản vừa quý hiếm, vừa độc đáo đến kỳ lạ, khiến du khách và cả người dân địa phương đều phải trầm trồ mỗi khi nhắc đến.

Loài cá này được người Tày ở Trùng Khánh gọi bằng cái tên thân thuộc là Pia Teng. Nhưng cái tên “cá trầm hương” lại gây ấn tượng mạnh hơn, bởi nó không chỉ gợi nhớ đến một loại gỗ quý hiếm bậc nhất – mà còn vì bản thân loài cá này mang một mùi hương vô cùng đặc biệt, quyến rũ đến mức khó lý giải. Cá có thân dài, vảy trắng bạc to tròn, bên mang là một hàng vảy xanh đen óng ánh như chuỗi cườm – và nếu nhìn dưới ánh đèn đêm, chuỗi vảy ấy có thể phát sáng, tạo nên hiệu ứng thị giác cực kỳ hút mắt.

Cá trầm hương Cao Bằng.

Điều khiến cá trầm hương trở thành “huyền thoại sống” trong lòng người dân vùng biên chính là mùi thơm dịu nhẹ tỏa ra từ thịt cá – một thứ hương thơm thoang thoảng, không giống bất kỳ loài cá nước ngọt nào khác. Cá sống trong dòng nước mạnh, dưới các con thác của sông Quây Sơn nên thịt rất chắc, ít xương và khi chế biến lại càng dậy mùi thơm khó cưỡng. Nhiều người lần đầu ăn thử đều phải thốt lên: “Ủa cá mà thơm như trầm thật hả?”

Cũng từ đây, hàng loạt giả thuyết ra đời xoay quanh lý do vì sao loài cá này lại mang hương thơm kỳ lạ như vậy. Có người tin rằng chính do cá sinh sống gần khu vực có nhiều cây trầm hương, hút rễ cây làm thức ăn nên hấp thu luôn tinh chất đặc biệt ấy. Nhưng lại có luồng ý kiến phản biện, cho rằng chuyện cá ăn rễ trầm rồi tỏa hương là chưa đủ thuyết phục, bởi chưa có nghiên cứu khoa học nào kiểm chứng được điều này. Một số chuyên gia nghiêng về giả thuyết rằng cá trầm hương có thể là một nhánh tiến hóa độc lập từ dòng cá trôi, và hương thơm ấy có thể bắt nguồn từ chính bộ gen đặc biệt di truyền qua nhiều thế hệ.

Dù nguồn gốc mùi thơm vẫn còn là một bí ẩn chưa có lời giải, cá trầm hương vẫn được người dân nơi đây xem như một “báu vật” của sông núi. Tuy nhiên, số lượng cá trầm hương trong tự nhiên hiện cực kỳ hiếm hoi, gần như không còn thấy xuất hiện trong những năm gần đây. Những câu chuyện về loài cá thơm như gỗ quý chủ yếu được truyền miệng từ những cụ già trong bản, khiến thế hệ trẻ càng thêm tò mò và tiếc nuối. Có người còn ví von: “Một lần được ăn cá trầm hương, nhớ cả đời – mà có khi chỉ là... trong lời kể của ông bà.”

Giữa thời đại mà đặc sản ngày càng khó phân biệt thật – giả, cá trầm hương của Cao Bằng lại nổi lên như một biểu tượng vừa huyền bí, vừa nguyên bản, gợi nhớ về những dòng sông xưa, những con thác hoang sơ và những điều kỳ diệu mà thiên nhiên vẫn âm thầm gìn giữ. Biết đâu đấy, một ngày nào đó, khi bí ẩn về mùi hương kia được giải mã, cá trầm hương sẽ không chỉ là truyền thuyết mà còn là niềm tự hào mới của ẩm thực Việt Nam.

Ngọc Hân (tổng hợp)