Cà Mau - địa đầu cực Nam thiêng liêng của Tổ quốc - Bài 4: Vùng đất của những sản vật vang danh

Hương rừng, vị biển

Mật ong rừng U Minh Hạ và ba khía muối Rạch Gốc, hai trong số những sản vật nổi tiếng của Cà Mau có thể gọi là đại diện cho hương rừng, vị biển Cà Mau làm xao xuyến biết bao người. Ðã về Cà Mau, nếu không biết đến 2 món này cũng là sự nuối tiếc với bất cứ ai.

Rừng U Minh Hạ bốn mùa tràm nở, bốn mùa mật ngọt vấn vương. Nghề gác kèo ong, nghề thời khẩn hoang mở cõi của ông cha, nay cũng đã trở thành nghề di sản ở cấp độ quốc gia.

Rừng tràm là nơi lý tưởng cho ong cư trú và cho ra thứ mật chất lượng hảo hạng. Nghề ăn ong ở U Minh Hạ đã có từ xa xưa, theo bước chân của những lớp lưu dân đầu tiên về Cà Mau. Người ăn ong có luật lệ, có cộng đồng riêng, làng nghề gọi là “thuộc hoàng lạp” hoặc sau này là “phong ngạn”. Thời phong kiến, người đi ăn ong phải nộp thuế, cống phẩm về triều đình. Ðiều thú vị là buổi ấy, sáp ong mới là thứ sản vật hảo hạng, đắc dụng nhất chớ không phải là mật ong. Sử sách còn ghi lại loại sáp ong vàng vùng U Minh Hạ Cà Mau được lựa chọn để tiến vua, một niềm tự hào lớn lao đối với bất cứ nơi đâu. Nghề ăn ong với con người U Minh Hạ không chỉ đơn thuần vì mục đích mưu sinh, mà đã tạo nên một nét văn hóa, một niềm tự hào lớn lao được truyền từ đời này sang đời khác.

Hiện tại, mật ong U Minh Hạ đã vang danh khắp chốn, nghề gác kèo ong từ đó cũng được gìn giữ trọn vẹn những tinh hoa của người xưa để lại. Gác kèo ong là một nghệ thuật, đòi hỏi người ăn ong phải trải qua sự trau dồi, rèn luyện có khi chục năm mới thành thục. Anh Phạm Duy Khanh, người máu thịt với rừng tràm, chia sẻ: “Nghề ăn ong, gác kèo ong ngó qua thấy đơn giản nhưng cũng khó lắm. Muốn dụ ong thì phải biết kỹ thuật để chọn hướng, chọn chỗ, cách đặt kèo cho đúng với tập tính của ong. Mà muốn ong về thì phải có tràm. Gia đình tôi dành mấy chục héc-ta tràm không đụng chạm đến để tạo chỗ cư trú cho bầy ong. Nói gì, làm gì thì cái tâm của mình, tấm lòng của mình với rừng phải tử tế thì mới có ong về xây tổ, cho mật ngọt để người sống dưới tán rừng tràm an cư, lạc nghiệp”.

Nghề ăn ong còn được anh Khanh khai thác trở thành sản phẩm chủ lực của Ðiểm du lịch sinh thái Mười Ngọt (xã Khánh Bình Tây Bắc, huyện Trần Văn Thời). Chúng tôi đã nhiều lần đến đó, thế nhưng cảm giác ban đầu khi về không gian ấy vẫn cứ mới nguyên. Ðó là một U Minh Hạ thu nhỏ, ban sơ, trọn vẹn như thuở nào cha ông ta mới đến đất này. Vẳng tai nghe tiếng rù rì của bầy ong hút mật, vỗ cánh giữa đại ngàn xanh thẳm màu tràm mà như đi trong dòng nhớ mấy trăm năm...

Ba khía Rạch Gốc, sản vật được tác giả Nghê Văn Lương khẳng định trong sách “Cà Mau xưa và An Xuyên nay” rằng “nổi tiếng là ngon khắp miền Nam”. Vì sao ba khía ở vùng này lại ngon đến thế? Ðiều đặc biệt nhất đã được khai mở: “Loại ba khía này ăn ròng trái mắm đen rụng xuống đất, có gạch son, mùi thơm, chắc thịt và ngon hơn loại ba khía ăn trái mắm trắng”.

Ba khía muối sớm trở thành mặt hàng thương phẩm của xứ biển Cà Mau, không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn là niềm tự hào của xứ sở. Theo tác giả Nghê Văn Lương, ba khía muối Rạch Gốc đã sớm vươn xa khỏi phạm vi nội tỉnh để trở thành món ngon yêu thích của khắp lục tỉnh Nam Kỳ và đô thành Sài Gòn khi ấy.

Nghề muối ba khía của Cà Mau được công nhận Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Ảnh: HUỲNH LÂM

Sách “Cà Mau xưa và An Xuyên nay” có đoạn: “Vì ba khía Rạch Gốc nổi tiếng ngon, nên nhiều đoàn ghe miệt trên, đến mùa cây mắm có trái, thường chở muối hột hoặc muối đen Bạc Liêu, xuống đậu thường trực tại rừng cấm đặng mua ba khía rồi muối tại chỗ. Khi đầy ghe, thì lui về lục tỉnh hoặc lên Sài Gòn mà đếm sỉ”.

Những cư dân vùng biển, nhất là vùng Rạch Gốc - Tân Ân vẫn còn lưu giữ ký ức về mùa ba khía hội. Ông Nguyễn Công Trực, bô lão của vùng đất này, mô tả: “Tới mùa trái mắm rụng, lối tháng 10 âm lịch, ba khía xếp lớp lớp hàng hàng để ăn trái. Thường người đi bắt ba khía vào lối chạng vạng đến đêm. Có khi ba khía nhiều quá, khẳm xuồng sợ chìm người ta còn gạt xuống sông cho nhẹ bớt. Ba khía Rạch Gốc ngon bởi thổ nhưỡng, độ mặn của nước sông, kèm theo đó là trái mắm đen, rồi còn ở cả bí quyết muối ba khía nữa. Cái ngon của ba khía muối Rạch Gốc nói vậy chớ công phu, nhiều tâm sức và phụ thuộc vào tài nghệ của con người lắm”.

Anh Châu Ngọc Sang, một người trẻ đã chọn ba khía muối Rạch Gốc làm con đường lập thân, lập nghiệp, tự hào: “Nghề muối ba khía giờ là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, danh tiếng của sản vật này đã vang xa khắp cả nước. Gìn giữ những tinh túy của cha ông để lại, giờ đây ba khía muối Rạch Gốc được nâng tầm lên nhờ thương hiệu, khâu bảo quản, quy trình chế biến, đảm bảo không chỉ ngon mà còn đảm bảo sự an toàn, sức khỏe người tiêu dùng”.

Về Cà Mau một chuyến, sao lại không?

Khi tỉnh Cà Mau hình thành và quyết tâm thực hiện một số chiến lược phát triển dài hơi gắn với tài nguyên thế mạnh, lợi thế so sánh nổi trội, thì du lịch nghiễm nhiên trở thành một lĩnh vực được tập trung chú trọng.

Chúng tôi đã có những bài viết chuyên sâu về du lịch Cà Mau, thảo luận về cái được, cái chưa được, tìm kiếm những giải pháp, những gợi mở cho câu chuyện ấy. Thạc sĩ Phan Ðình Huê, chuyên gia du lịch đồng bằng sông Cửu Long đã nói một ý mà chúng tôi rất tâm đắc: “Thời cơ của du lịch Cà Mau tới rồi, nếu không chớp lấy, đón nhận nó bằng tâm thế chủ động, quyết liệt, sự quan tâm đầu tư tương xứng thì sẽ hết sức đáng tiếc”.

Cũng là người yêu thích du lịch, chúng tôi nghiệm ra rằng, ngay ở Cà Mau này, nếu du lịch phát triển đúng tầm, đúng mức thì khả năng đáp ứng nhiều phân khúc du khách với những "gu" du lịch khác nhau là điều hoàn toàn có thể.

Những loại hình du lịch mới đang là xu thế ưa chuộng hiện nay, như du lịch trải nghiệm, tham quan; du lịch ẩm thực; du lịch văn hóa tâm linh; du lịch sinh thái nông nghiệp; du lịch kết hợp hội thảo; du lịch khám phá mạo hiểm và kể cả du lịch giải trí - nghỉ dưỡng... khi đối chiếu với tài nguyên, tiềm năng của du lịch Cà Mau đều hết sức triển vọng.

Không đâu xa, nếu chỉ khai thác đầy đủ giá trị của thương hiệu “Mũi Cà Mau” thôi, lĩnh vực du lịch của Cà Mau sẽ có sự bứt phá khác biệt. Khi về thăm, làm việc với Cà Mau, Tổng bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính đều rất lưu tâm và có những chỉ đạo tâm huyết, sâu sắc về việc coi Mũi Cà Mau là một thương hiệu, một thế mạnh riêng biệt, một niềm tự hào lớn lao và tài sản vô giá, phải được phát huy tối đa để Cà Mau vươn lên phát triển nhanh hơn, mạnh hơn, bền vững hơn. Bởi cả đất nước Việt Nam chỉ có duy nhất một Mũi Cà Mau, vùng đất thiêng liêng ở địa đầu cực Nam Tổ quốc.

Du lịch sẽ làm cho các sản vật truyền đời của Cà Mau có cơ hội tiếp cận với thị trường du khách rộng lớn với giá trị gia tăng ngay tại sân nhà. Ðó là những sản vật gắn với các làng nghề truyền thống, các sản vật nổi tiếng của Cà Mau, đặc biệt là những sản phẩm đã được nâng tầm khi gắn sao OCOP. Một tín hiệu vui khi giai đoạn 2020-2024, tỉnh Cà Mau đã xây dựng được 191 sản phẩm OCOP, trong đó có 47 sản phẩm 4 sao, còn lại được gắn 3 sao. Con số này khi so sánh với địa phương bạn vẫn khá khiêm tốn, nhưng rõ ràng đã làm cho sản phẩm hàng hóa gắn với phân khúc thị trường khách du lịch của địa phương dày lên, vốn liếng nhiều thêm. Ðó là cơ hội để những sản vật mang hương rừng, vị biển, tinh hoa từ sức lao động sáng tạo của con người Cà Mau được đón nhận, thừa nhận và lan tỏa.

Cà Mau đâu chỉ có ba khía muối Rạch Gốc ngon, mật ong U Minh Hạ hảo hạng, mà còn rất nhiều những sản vật khác đã có chỗ đứng vững chắc trong lòng người và cả trên thị trường rộng lớn. Cua Cà Mau là một ví dụ. Chúng tôi, những người Cà Mau có niềm tin và cả sự tự hào khi nghe lời ngợi khen rằng cua Cà Mau là loại cua ngon nhất Việt Nam. Rồi con tôm khô Cà Mau, một nghề di sản mang tầm quốc gia, ai đã từng nếm thử thì sẽ biết cái danh tiếng ấy quả tình là xứng đáng. Những điều chúng tôi muốn nói về Cà Mau thật nhiều. Bởi đơn giản, Cà Mau còn rất nhiều điều thú vị để người về đây trải nghiệm, khám phá.

Về Cà Mau một chuyến, tại sao không?

Phạm Quốc Rin

Bài cuối: Bừng sáng vùng đất địa đầu cực Nam Tổ quốc