Bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh lớn là phù hợp

Ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn, nay là Chi cục Thuế doanh nghiệp lớn (Cục Thuế - Bộ Tài chính)

Trong gần 1 tháng qua, kể từ khi bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, hoạt động kinh doanh của tiểu thương có gì đáng chú ý, thưa ông?

Cả nước có 3,6 triệu hộ kinh doanh đang được quản lý thuế, trong đó có 37.000 hộ, chiếm khoảng 1%, thuộc đối tượng phải sử dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế kể từ ngày 1/6/2025 theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP. Còn lại tới 99% số hộ kinh doanh thực hiện thuế khoán.

Trên các phương tiện thông tin đại chúng và mạng xã hội gần đây đăng tải nhiều hình ảnh, tin bài phản ánh các khu chợ lớn ở đô thị, kể cả những chợ đầu mối có thương hiệu lâu đời tại Hà Nội, TP.HCM và nhiều thành phố khác đóng cửa, nghỉ bán hàng và cho rằng, nguyên nhân là do tác động của việc bỏ thuế khoán.

Thực tế, việc hộ kinh doanh đóng cửa, nghỉ bán hàng không phải do chính sách thuế, vì chính sách thuế và phương thức quản lý thuế không có gì thay đổi. Hiện tượng này là do lực lượng quản lý thị trường, công an đang ra tay chống hàng giả, hàng nhái, hàng lậu, hàng không có nguồn gốc xuất xứ, gian lận thương mại, hàng hóa kém chất lượng... Đây mới là lý do tiểu thương đóng cửa để phi tang, tiêu hủy hàng hóa.

Trong kinh doanh cần phải minh bạch mới bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy sản xuất. Vì vậy, việc bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh lớn là phù hợp.

Ý ông nói thuế khoán không minh bạch?

Áp dụng khoán thuế đối với hộ kinh doanh có ưu điểm là dễ trong việc tính toán, dễ quản lý, dễ thực hiện, đặc biệt đối với hộ kinh doanh nhỏ. Quy định về thuế khoán rất chặt chẽ. Cụ thể, cơ quan thuế căn cứ vào tài liệu kê khai của hộ kinh doanh, cơ sở dữ liệu của cơ quan thuế, ý kiến của Hội đồng Tư vấn thuế xã, phường, thị trấn để xác định mức thuế khoán đối với trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ. Mức thuế khoán được công khai tại địa bàn xã, phường, thị trấn.

Quy định chặt chẽ như vậy, nhưng vẫn có tình trạng hộ kinh doanh có doanh thu mỗi năm dăm bảy tỷ đồng, thậm chí 20-30 tỷ đồng vẫn thực hiện khoán thuế. Số thuế phải nộp thấp hơn rất nhiều so với việc thực hiện đầy đủ hóa đơn, chứng từ, gây thất thu ngân sách nhà nước. Vấn đề là cơ quan thuế rất khó nắm được doanh thu thực của hộ kinh doanh. Kể cả Hội đồng Tư vấn thuế cấp xã, dù là cấp cơ sở sát dân nhất, cũng không thể nắm được, tất cả đều phụ thuộc vào mức độ “thật thà” của hộ kinh doanh.

Phát biểu trước Quốc hội mới đây, Phó thủ tướng Hồ Đức Phớc cũng cho rằng, cần nghiên cứu kỹ việc khoán thuế, tạo thuận lợi cho hộ kinh doanh nhỏ?

Ý tôi hiểu, Phó thủ tướng Hồ Đức Phớc cho rằng, chỉ nên bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh có mức doanh thu từ một ngưỡng nhất định trở lên. Ví dụ, từ 1 tỷ đồng/năm trở lên thì bắt buộc phải thực hiện đầy đủ hóa đơn, chứng từ, nộp thuế theo kê khai, thực hiện HĐĐT. Còn mức doanh thu thấp thì có thể vẫn tiếp tục thực hiện khoán thuế, nhưng phải quản lý chặt doanh thu.

Quản lý chặt doanh thu bằng cách nào. Ai sẽ kiểm tra khi hộ kinh doanh đạt doanh thu 10 đồng, nhưng chỉ ghi 2-3 đồng, thưa ông?

Tất cả doanh nghiệp đều phải thực hiện HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối chuyển dữ liệu điện tử với cơ quan thuế. Khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, người bán (doanh nghiệp) phải lập hóa đơn giao cho người mua. Trên hóa đơn phải ghi đầy đủ: tên, địa chỉ, mã số thuế người bán; tên, địa chỉ, mã số thuế (hoặc số định danh cá nhân), số điện thoại người mua; tên hàng hóa, dịch vụ, đơn giá, số lượng, giá thanh toán; thời điểm lập hóa đơn; mã của cơ quan thuế.

Hộ kinh doanh mua hàng nông sản chưa qua chế biến thì không thể có hóa đơn, chứng từ, vì nông dân, ngư dân trực tiếp sản xuất nông sản không có hóa đơn. Nhưng khi họ mua qua doanh nghiệp sản xuất, trung gian, đại lý thì dù có muốn nhận HĐĐT hay không, bên bán hàng cũng phải xuất hóa đơn, vì đầu vào của hộ kinh doanh là đầu ra của doanh nghiệp sản xuất, đại lý, trung gian thương mại, nên doanh nghiệp buộc phải xuất hóa đơn, nếu không sẽ vi phạm chính sách thuế và bị xử phạt.

Như vậy, đầu vào của hộ kinh doanh, cơ quan thuế nắm được, từ đó có thể xác định doanh thu, mức thuế khoán. Chưa kể, theo quy định, người bán gửi HĐĐT cho người mua bằng hình thức điện tử như tin nhắn, thư điện tử, cung cấp đường dẫn hoặc mã QR. Như vậy, HĐĐT đã được cơ quan thuế nắm được và lưu vết trên hệ thống mạng.

Nhiều người cho rằng, nếu doanh nghiệp và hộ kinh doanh câu kết bằng cách ghi không đúng khối lượng, chủng loại hàng hóa bán ra, hoặc ghi giá bán trên hóa đơn thấp hơn giá thực tế để trốn thuế thì sao? Điều này cũng rất khó xảy ra, vì doanh nghiệp sản xuất, trung gian thương mại cũng phải nhập hàng hóa, nguyên vật liệu về sản xuất, nên toàn bộ đầu vào của họ đã được ghi nhận trên HĐĐT. Nếu họ bán thấp hơn giá mua vào, sẽ bị cơ quan thuế phát hiện ra ngay.

Nhưng ở đầu ra, hộ kinh doanh kê khai không đủ, bán một giá, kê khai một giá thì vẫn thất thu ngân sách?

Theo quy định hiện tại, với những hộ kinh doanh nhỏ, có doanh thu dưới 100 triệu đồng/năm thì được miễn thuế. Cơ quan quản lý đang nghiên cứu nâng ngưỡng này lên 200-300 triệu đồng/năm. Hộ kinh doanh từ 1 tỷ đồng trở lên buộc phải thực hiện HĐĐT.

Như tôi đã nói, đầu vào của hộ kinh doanh cơ quan thuế nắm được, kể cả kinh doanh nhà hàng, quán bia, quán nhậu, café, giải khát... nên khó trốn được doanh thu.

Mạnh Bôn