Bổ sung 'tấm khiên' bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường số

Dự án Luật Thương mại điện tử (TMĐT) sẽ là cơ sở pháp lý vững chắc để đột phá nền kinh tế số và bảo vệ người tiêu dùng

Lấp đầy khoảng trống pháp lý

Trình bày Tờ trình dự án Luật TMĐT tại Quốc hội ngày 03/11/2025, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, thời gian qua, các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực TMĐT đã được thể hiện trong nhiều nghị quyết, văn bản quan trọng, thể hiện quyết tâm hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy phát triển và quản lý hiệu quả hoạt động TMĐT trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện. TMĐT Việt Nam hiện được đánh giá là một trong những thị trường năng động nhất khu vực.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên trình bày tóm tắt Tờ trình dự án Luật Thương mại điện tử

Theo các tổ chức nghiên cứu quốc tế, Việt Nam đứng thứ ba Đông Nam Á về quy mô năm 2024, thứ năm thế giới về tốc độ tăng trưởng năm 2022. Quy mô bán lẻ TMĐT đã tăng từ 2,97 tỉ USD năm 2014 lên khoảng 25 tỉ USD năm 2024, chiếm 10% tổng doanh thu hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng cả nước. Thị trường TMĐT không chỉ thu hút mạnh mẽ nhà đầu tư nước ngoài mà còn giúp doanh nghiệp Việt, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tận dụng các nền tảng số để mở rộng kênh phân phối, tiếp cận thị trường toàn cầu.

Bên cạnh việc mang đến cho người tiêu dùng lựa chọn những sản phẩm phục vụ cho nhu cầu của mình thì sự “bùng nổ” hoạt động livestream bán hàng một cách thiếu kiểm soát dẫn đến người mua bỏ tiền thật, nhưng lại mua sản phẩm kém chất lượng. Trong khi đó, quy định pháp luật hiện hành điều chỉnh hoạt động livestream bán hàng giống như một hoạt động quảng cáo đi kèm với bán hàng, mà chưa có các quy định riêng về các chủ thể tham gia livestream như: chủ tài khoản, người tham gia livestream, các trường thông tin tối thiểu phải cung cấp cho người xem, trình độ chuyên môn của người thực hiện livestream, định danh chủ tài khoản, nghĩa vụ nộp thuế và các vấn đề về kiểm soát thông tin trong quá trình phát livestream.

Vì thiếu thông tin, nên người tiêu dùng khó có thể xác minh độ tin cậy của người bán trên các sàn TMĐT nếu thông tin về người bán không được rõ ràng và minh bạch. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người tiêu dùng và làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng vào nền tảng TMĐT.

Để lấp khoảng trống pháp lý này, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định, việc ban hành Luật TMĐT là cần thiết để đồng bộ với Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Dân sự năm 2015 và đáp ứng yêu cầu quản lý mới. Dự thảo Luật TMĐT gồm 7 chương, 48 điều, quy định rõ trách nhiệm của các bên tham gia giao dịch trên nền tảng số. Theo đó, các nền tảng TMĐT phải công khai minh bạch các thông tin như: Chủ sở hữu và người bán; hàng hóa, dịch vụ cung cấp; quyền, nghĩa vụ của các bên; chính sách giao hàng, thanh toán; cơ chế tiếp nhận và xử lý khiếu nại, phản ánh...

Đáng chú ý, điểm mới của dự thảo là yêu cầu nền tảng TMĐT phải hiển thị thông tin của người bán thay vì chỉ yêu cầu đăng ký như trước. Một trong những nội dung thu hút sự chú ý là đưa hoạt động bán hàng livestream vào phạm vi điều chỉnh. Chủ quản nền tảng phải xác thực danh tính người livestream, công khai và kiểm soát nội dung phát trực tiếp theo thời gian thực. Người livestream bán hàng phải cung cấp đầy đủ giấy tờ chứng minh hàng hóa hợp pháp, đồng thời không được đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn về công dụng, xuất xứ, chất lượng, giá cả, khuyến mãi, bảo hành… Hoạt động quảng cáo trong livestream cũng phải phù hợp với nội dung đã được cơ quan có thẩm quyền xác nhận, nhất là đối với nhóm hàng hóa, dịch vụ chịu sự quản lý chuyên ngành.

Các đại biểu dự phiên họp

Bảo đảm Luật thống nhất với quy định hiện hành

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi khẳng định, TMĐT là lĩnh vực phát triển nhanh, gắn liền với đổi mới công nghệ, vì vậy việc xây dựng luật phải bảo đảm vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh, thống nhất với các Luật hiện hành

Theo đó, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đề nghị tiếp tục nghiên cứu để bảo đảm tính thống nhất với Luật Chuyển đổi số đang được xây dựng. Quy định về trách nhiệm của chủ quản các loại hình nền tảng TMĐT (từ Điều 13 đến 19) cần được hoàn thiện theo hướng phù hợp với đặc trưng của từng loại hình và mức độ tham gia của nền tảng vào quá trình giao kết hợp đồng. Đối với mạng xã hội có hoạt động TMĐT, cần làm rõ phạm vi trách nhiệm của chủ nền tảng – chỉ khi có chức năng đặt hàng trực tuyến, livestream bán hàng gắn với thanh toán hoặc logistics thì mới được xem là nền tảng TMĐT và phải chịu điều chỉnh của luật. Về hoạt động livestream bán hàng và tiếp thị liên kết (Điều 20-24, cần quy định rõ ràng hơn các khía cạnh thuộc phạm vi điều chỉnh riêng của Luật TMĐT, đồng thời phân biệt với các quy định chung trong Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng, Luật Quảng cáo và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Thảo luận tại tổ về dự thảo Luật này, ĐBQH Thái Quỳnh Mai Dung (Phú Thọ) cũng cho rằng, cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát các quy định, bảo đảm thống nhất, đồng bộ với các luật khác. Đồng thời cần rà soát bố cục, thiết kế lại các quy định tại dự thảo Luật rõ ràng hơn, phân tách rõ nội dung quy định nào áp dụng chung, nội dung quy định nào chỉ áp dụng riêng cho nền tảng thương mại điện tử có chức năng đặt hàng trực tuyến, nội dung quy định nào áp dụng riêng cho giao kết hợp đồng thương mại điện tử thực hiện thông qua hợp đồng tự động và trách nhiệm của các bên trong giao kết hợp đồng theo từng trường hợp. Cần có quy định chặt chẽ hơn để chống thất thu thuế, kiểm soát hàng giả, hàng nhái, hàng cấm, hàng kém chất lượng, hàng không rõ xuất xứ, nguồn gốc, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với các hoạt động mua bán hàng hóa trên các nền tảng này.

Bên cạnh đó, ĐBQH Lê Đào An Xuân (Đắk Lắk) cho rằng nên giữ nguyên trách nhiệm kiểm duyệt tự động nội dung thông tin về hàng hóa, dịch vụ do người bán khởi tạo trước khi hiển thị của chủ nền tảng thương mại điện tử trung gian nhưng cần quy định linh hoạt về hình thức, vì hàng hóa, dịch vụ trên môi trường số rất đa dạng và liên tục phát sinh. Không chỉ vậy, tình trạng phổ biến hiện nay là xuất hiện nhiều nội dung review sai lệch về hàng giả, hàng nhái trên các nền tảng thương mại điện tử, gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, dự thảo Luật chưa đề cập nội dung này. Do đó, cần bổ sung quy định để bảo đảm tính trung thực trong đánh giá sản phẩm, góp phần ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường số.

Để quản lý và thúc đẩy phát triển thương mại điện tử, đại biểu Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) đề nghị cần có giải pháp khắc phục những khó khăn về quản lý thuế xuyên biên giới. Theo đó, cần bổ sung một điểm mới vào khoản 3 Điều 35 về trách nhiệm của tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán và yêu cầu các tổ chức này phải cung cấp các dữ liệu chi tiết về các giao dịch thanh toán xuyên biên giới, bao gồm các thông tin định danh của người thụ hưởng nước ngoài theo yêu cầu của cơ quan quản lý thuế.

"Đây sẽ là những giải pháp rất cần thiết để khắc phục khó khăn của ngành thuế, giảm thất thu ngân sách và sẽ bảo đảm được sự cạnh tranh công bằng trong hoạt động thương mại điện tử", đại biểu Đào Chí Nghĩa nhấn mạnh.

Hương Giang