'Bịt lỗ hổng' chuyển giá, chống thất thu ngân sách

Hơn 50% doanh nghiệp FDI báo lỗ

Chuyển giá để tối ưu lợi nhuận và trốn thuế

Dư luận đang dành sự quan tâm đặc biệt xung quanh những điểm bất thường trong báo cáo kết quả tổng hợp, phân tích báo cáo tài chính năm 2023 của doanh nghiệp FDI do Bộ Tài chính vừa gửi Chính phủ. Cụ thể, tính đến 31/12/2023, 16.292/28.918 doanh nghiệp FDI báo lỗ, tăng 21,2%; số doanh nghiệp bị lỗ lũy kế là 18.140, tăng 15%; số doanh nghiệp bị lỗ mất vốn chủ sở hữu là 5.091, tăng 15,2%. Lợi nhuận sau thuế giảm gần 16%, nên số tiền nộp ngân sách từ khu vực này giảm mạnh. Tuy nhiên, tổng tài sản của khối doanh nghiệp này tăng 6,8% so với năm trước; các khoản vốn chủ sở hữu, vốn đầu tư của chủ sở hữu đều tăng, song lợi nhuận lại giảm.

Từ những con số “nghịch lý” này, một chuyên gia nhận định, nước ta cũng dành ưu đãi, điều kiện kinh doanh thuận lợi nhất cho khối doanh nghiệp FDI. Tuy nhiên, trong thời gian dài, các doanh nghiệp FDI vẫn báo lỗ triền miên, thậm chí cả những doanh nghiệp lớn có sản phẩm thống lĩnh thị trường ở Việt Nam. Điều khó hiểu gây ra “nghịch lý”, nhiều doanh nghiệp báo lỗ liên tục nhiều năm, nhưng vẫn mở rộng quy mô vốn đầu tư, tập trung ở các lĩnh vực chế biến, chế tạo; bán buôn, bán lẻ, sửa chữa ô tô, xe máy. Đây là là hiện tượng bất thường trong kinh doanh và có thể là chiêu trò chuyển giá, “lỗ giả, lãi thật” để né thuế.

PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh cho rằng, với hơn 50% doanh nghiệp FDI báo lỗ là con số đáng quan ngại và bất thường. Không có lý do gì để một doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ triền miên, nhưng vẫn cố thủ ở lại để mở rộng sản xuất kinh doanh. Vì vậy, không thể không nghĩ đến việc chuyển giá, “lỗ giả, lãi thật” ở đây. Vấn đề chuyển giá ở doanh nghiệp FDI là tồn tại và thách thức nhiều năm nay với các cơ quan chức năng. Cách thức chuyển giá điển hình mà các nhà đầu tư ngoài nước thường áp dụng là thông qua kê khai cao giá hàng hóa, nguyên vật liệu và cung ứng các dịch vụ hành chính, kỹ thuật… Hoặc chuyển giá thông qua các khoản vay từ công ty mẹ, công ty liên kết với chi phí lãi vay luôn vượt quá mức thông thường.

Đơn cử, Coca-Cola Việt Nam là một trường hợp điển hình như vậy. Bước chân vào Việt Nam từ năm 1994 và nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường nước giải khát nhưng trong gần 20 năm đầu hoạt động, công ty này liên tục báo lỗ. Khoản lỗ lũy kế tính tới năm 2012 lên tới 3.768 tỷ đồng, nhưng doanh nghiệp vẫn tiếp tục mở rộng đầu tư. Sau khi điều tra, Cơ quan thuế phát hiện Coca-Cola kê khai giá nguyên liệu đầu vào cao hơn thị trường, đồng thời chi trả phí bản quyền lớn cho công ty mẹ ở Mỹ. Năm 2020, Tổng cục Thuế đã quyết định xử phạt Coca-Cola Việt Nam tổng số tiền hơn 821 tỷ đồng. Ngoài trường hợp lùm xùm này, còn nhiều doanh nghiệp FDI khác như Công ty Keangnam Vina, Metro VN,... cũng đã bị ngành thuế phát hiện hành vi lợi dụng chuyển giá để trốn thuế.

TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế phân tích, chuyển giá là hiện tượng phổ biến trên thế giới, nhất là tại các tập đoàn lớn xuyên quốc gia, nhằm tối đa hóa lợi nhuận, né tránh nghĩa vụ nộp thuế thu nhập doanh nghiệp thông qua tối ưu hóa chênh lệch thuế suất. Chuyển giá và thua lỗ do chuyển giá không chỉ làm thất thu thuế, mà vấn đề lớn hơn là làm méo mó tính cạnh tranh giữa doanh nghiệp trong và ngoài nước nói chung. Đó là lý do doanh nghiệp nội địa vốn đã èo uột, lại càng thu hẹp, biến mất. Nó cũng khiến mặt bằng giá cả hàng hóa không thể hiện được tín hiệu thị trường. Đồng thời chèn ép bất công doanh nghiệp nội địa trong khi doanh nghiệp FDI vốn đã được hưởng nhiều ưu đãi vượt trội.

Ngăn chặn kịp thời các rủi ro

Để ngăn ngừa, hạn chế tình trạng chuyển giá, tránh thuế của các doanh nghiệp FDI, Cục Thuế cho biết, đang tăng cường thanh tra, kiểm tra đối với các doanh nghiệp có rủi ro cao về giao dịch liên kết để ngăn ngừa, xử lý đối với hành vi chuyển giá tránh thuế; tăng cường phối hợp với các bộ, ngành, địa phương để thu thập thông tin về các giao dịch, đầu tư, ưu đãi... nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết...

Bộ Tài chính đề xuất Chính phủ ban hành các cơ chế, chính sách hoặc trình Quốc hội ban hành các chính sách về đầu tư, doanh nghiệp... có liên quan đến hoạt động đầu tư nước ngoài. Xây dựng các chỉ tiêu về hiệu quả đầu tư làm căn cứ đánh giá tác động của dự án của doanh nghiệp FDI đang hoạt động đối với kinh tế - xã hội môi trường nhằm quản lý, ngăn chặn kịp thời các rủi ro có thể xảy ra. Tăng cường đối chiếu thông tin chống chuyển giá, trốn thuế, quản lý hiệu quả các nguồn thu phát sinh từ hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp FDI, tăng thu cho ngân sách nhà nước. Kiểm tra, thanh tra các dự án đầu tư đang hoạt động; đẩy mạnh các biện pháp quản lý đối với những doanh nghiệp FDI có hoạt động không hiệu quả hoặc có dấu hiệu vi phạm, gây thiệt hại đến nguồn thu ngân sách nhà nước, tác động tiêu cực đến môi trường, kinh tế - xã hội.

Theo các chuyên gia, câu chuyện FDI sử dụng công cụ chuyển giá tạo nên tình trạng lỗ giả, lãi thật, gây thất thu ngân sách đã được đề cập đến từ lâu. Nhiều doanh nghiệp đã bị cơ quan chức năng phát hiện, xử lý, song thực tế cho thấy công tác chống chuyển giá gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, phải có giải pháp quyết liệt, cấp tốc. Khi phê duyệt dự án FDI, cơ quan quản lý cần có cơ chế kiểm tra và đánh giá chặt chẽ. Cơ quan cấp phép có thể yêu cầu nhà đầu tư cung cấp cơ chế giá giữa công ty mẹ và các công ty con từ nhiều thị trường; kế hoạch đầu tư kinh doanh có lãi và thuế nộp của doanh nghiệp ra sao để có thể đánh giá tác động nguồn thu trong tương lai.

Trước mắt, Cục Thuế cho biết, hiện các quốc gia, trong đó có Việt Nam tham gia trụ cột 2 là đảm bảo doanh nghiệp đa quốc gia phải chịu thuế ở mỗi nước với mức thuế suất tối thiểu thực tế là 15% bất kể doanh nghiệp đó hoạt động ở đâu về thuế tối thiểu toàn cầu nhằm ngăn chặn cuộc đua xuống đáy về ưu đãi thuế, giúp hạn chế các tập đoàn đa quốc gia lợi dụng sự khác biệt thuế suất qua ưu đãi để dịch chuyển lợi nhuận. Khi Nghị định quy định chi tiết một số điều của Nghị quyết 107/2023/QH15 về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu được ban hành và có hiệu lực thi hành, các doanh nghiệp FDI sẽ khó có thể sử dụng chính sách giá nội bộ tập đoàn để dàn xếp giao dịch giữa các bên liên kết để tránh thuế thu nhập doanh nghiệp.

Hương Giang