Bình đẳng giới trong giáo dục và vai trò của nữ lãnh đạo cơ sở giáo dục đại học

Quyết định số 2282/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình Tăng cường sự tham gia bình đẳng của phụ nữ trong các vị trí lãnh đạo và quản lý ở các cấp hoạch định chính sách giai đoạn 2021-2030 đặt mục tiêu đến năm 2025 đạt 60% và đến năm 2030 đạt 75% các cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương các cấp có lãnh đạo chủ chốt là nữ; tỷ lệ cán bộ nữ trong diện quy hoạch các chức danh quản lý, lãnh đạo các cấp đạt ít nhất 40% vào năm 2025 và 50% vào năm 2030.

Mục tiêu trên đặt ra đã cho thấy vai trò, vị trí quan trọng của phụ nữ trong xã hội, từ đó thúc đẩy bình đẳng giới, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để phụ nữ nâng cao trình độ, phát triển toàn diện năng lực, đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

Đối với ngành giáo dục, nữ lãnh đạo có nhiều đóng góp quan trọng, nhất là ở bậc giáo dục đại học. Nhân dịp Kỷ niệm 115 năm Ngày Quốc tế phụ nữ (8/3/1910 - 8/3/2025), phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam có cuộc trò chuyện với Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh - Phó Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam để cùng nhìn nhận vai trò quan trọng của bình đẳng giới trong giáo dục, cũng như những phẩm chất cần có ở một nữ lãnh đạo trong cơ sở giáo dục đại học.

Bình đẳng giới trong ngành Giáo dục có ý nghĩa quan trọng

Chia sẻ với phóng viên, cô Kim Anh bày tỏ, bình đẳng giới trong giáo dục là vô cùng quan trọng, không chỉ giúp thúc đẩy sự phát triển cá nhân của mỗi người mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của xã hội.

“Các chủ trương của Đảng và Chính phủ về công tác phụ nữ và bình đẳng giới đã có những tác động tích cực đến ngành giáo dục, thể hiện qua các chính sách và văn bản chỉ đạo nhằm tạo ra môi trường học tập công bằng, bình đẳng cho cả nam và nữ”, cô Kim Anh chia sẻ.

Trong lĩnh vực giáo dục, bình đẳng giới có vai trò quan trọng được đánh giá dựa trên nhiều khía cạnh khác nhau.

Trước hết, về chính sách pháp luật, theo cô Kim Anh, Luật Bình đẳng giới, Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021-2030 và các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, của Bộ Giáo dục và Đào tạo,... khẳng định sự bảo đảm quyền lợi và cơ hội học tập bình đẳng giữa nam và nữ. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng thúc đẩy các chương trình giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về bình đẳng giới trong cộng đồng.

Thêm nữa, ngành Giáo dục có sự tham gia đông đảo của phụ nữ. Phụ nữ chiếm tỷ lệ cao trong đội ngũ giáo viên, giảng viên. Điều này không chỉ giúp tạo ra môi trường giáo dục đa năng, mà còn thúc đẩy sự tham gia tích cực của phụ nữ trong lĩnh vực giáo dục.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh - Phó Giám đốc Học viện Phụ nữ Việt Nam. (Ảnh: NVCC)

Chưa kể, đó là giảm thiểu định kiến giới trong ngành giáo dục. Cô Kim Anh cho rằng, giáo dục hiện nay đang hướng đến việc thay đổi những quan niệm truyền thống, bảo vệ quyền lợi cho học sinh và sinh viên nữ, khuyến khích họ tham gia vào các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật, và toán học (STEM) - vốn được xem là “lĩnh vực của nam giới”.

Ngoài ra, giáo dục đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của phụ nữ. Cụ thể, các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng cho phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ ở vùng sâu, vùng xa đã giúp nâng cao trình độ học vấn và năng lực nghề nghiệp cho phụ nữ. Thực tế này không chỉ mang lại những lợi ích cho bản thân phụ nữ mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Song, cô Kim Anh nhận định vẫn còn nhiều thách thức cần được giải quyết liên quan đến bình đẳng giới, đặc biệt là khoảng cách giới trong công nghệ số, trong lĩnh vực STEM; bạo lực học đường, bắt nạt học đường vẫn tồn tại.

Nữ lãnh đạo là người dẫn dắt, truyền cảm hứng và thúc đẩy phát triển bền vững

Theo tìm hiểu của phóng viên, đến nay, cô Kim Anh đã có nhiều năm công tác trong ngành giáo dục. Tấm gương có tác động lớn đối với cô trong nghề giáo là Phó Giáo sư, Tiến sĩ Thanh Dam Truong - là học giả, cựu giảng viên Viện Nghiên cứu Xã hội Quốc tế - ISS (Đại học Erasmus Rotterdam, Hà Lan).

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Thanh Dam Truong là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu về giới và phát triển và đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho cô Kim Anh trong phát triển nghề nghiệp. Cô không chỉ là giảng viên tâm huyết mà còn là một nhà khoa học nghiên cứu chuyên sâu, tạo nhiều dấu ấn trong học thuật.

“Điều tôi ngưỡng mộ nhất ở Phó Giáo sư, Tiến sĩ Thanh Dam Truong là sự kiên trì, đam mê nghiên cứu và tâm huyết với công việc. Cô luôn khuyến khích, gợi mở cho học viên các ý tưởng nghiên cứu, gợi ý các phương pháp tiếp cận, thúc đẩy sự sáng tạo và tìm kiếm giải pháp mới để giải quyết các vấn đề giới, xã hội.

Chính sự tận tâm và những bài học sâu sắc từ cô đã truyền cảm hứng cho tôi gắn bó với ngành giáo dục nói chung, ngành Giới và Phát triển nói riêng. Tôi nhận ra rằng, giới và phát triển không chỉ là một lĩnh vực học thuật mà còn có tính thực tiễn cao, ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội, giúp xây dựng xã hội công bằng, văn minh hơn”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh bộc bạch.

Học viện Phụ nữ Việt Nam luôn chú trọng tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng sống, lãnh đạo, giao tiếp và giải quyết vấn đề cho nữ sinh viên.

Thực tế, khác biệt giới thể hiện ở mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, và trong lãnh đạo quản lý. Cô Kim Anh cho rằng, lãnh đạo nữ đối mặt với những thách thức riêng biệt mà nam giới ít gặp phải, chẳng hạn như áp lực từ quan niệm, kỳ vọng xã hội, sự phân biệt đối xử theo giới hoặc thiếu hình mẫu lãnh đạo - đặc biệt là khi tỷ lệ người đứng đầu là nữ còn hạn chế trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là trong giáo dục đại học. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ gia đình, đồng nghiệp, nữ lãnh đạo có thể học cách cân bằng công việc và gia đình, chia sẻ công việc nhà và biết cách quản lý thời gian hợp lý. Điều này còn là khó khăn với nhiều phụ nữ, nhưng cũng là cơ hội để họ phát triển các kỹ năng lãnh đạo mạnh mẽ, khẳng định uy tín nghề nghiệp và xây dựng gia đình hạnh phúc.

“Đối với tôi cũng như nhiều lãnh đạo nữ khác, việc cân bằng cuộc sống và công việc có lẽ gặp không ít khó khăn, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục đại học, nơi yêu cầu người lãnh đạo nữ phải thể hiện được năng lực, trí tuệ trong chuyên môn, trong lãnh đạo quản lý để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội, nghề nghiệp. Mặt khác, phụ nữ phải quan tâm phát triển, chăm lo cho gia đình, con cái. Do đó, đây thực sự là một “cuộc chiến”, đòi hỏi người lãnh đạo nữ phải bình tĩnh và biết cách ứng phó với áp lực cuộc sống, công việc. Cá nhân tôi chọn cách thư giãn thông qua sở thích cá nhân như viết lách, làm thơ, chăm sóc cây, thư giãn bên gia đình, bạn bè thân thiết”, cô Kim Anh chia sẻ.

Từ câu chuyện của bản thân và những kinh nghiệm thực tế, bàn về một số phẩm chất cần có đối với mỗi nữ lãnh đạo trong cơ sở giáo dục, nhất là giáo dục đại học, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh - Phó Giám đốc Học Viện Phụ nữ Việt Nam nhận xét: “Nữ lãnh đạo của mỗi cơ sở giáo dục đại học cần có nhiều phẩm chất để có thể dẫn dắt, truyền cảm hứng và thúc đẩy sự phát triển bền vững”.

Theo cô Kim Anh, nữ lãnh đạo cần có khả năng nhìn nhận và định hướng tương lai cho cơ sở giáo dục, đưa ra những chiến lược dài hạn và các kế hoạch phát triển phù hợp với nhu cầu xã hội và xu thế toàn cầu; có khả năng quản lý tài chính và phân bổ nguồn lực hiệu quả; bình tĩnh, quyết đoán.

Bên cạnh đó, nữ lãnh đạo cần có khả năng đưa ra quyết định chính xác và kịp thời trong những tình huống cụ thể dựa trên sự phân tích rõ ràng, khoa học.

Ngoài ra, nữ lãnh đạo nên là người tiên phong trong thúc đẩy bình đẳng giới, tạo cơ hội công bằng cho người học, xây dựng môi trường học tập, làm việc đa dạng và hòa nhập.

Cô Kim Anh cho rằng, đạo đức nghề nghiệp rất quan trọng đối với người lãnh đạo trong lĩnh vực giáo dục. Do vậy, nữ lãnh đạo cần giữ vững các giá trị đạo đức và trách nhiệm trong mọi quyết định và hành động của mình, từ đó xây dựng niềm tin và sự tôn trọng từ cộng đồng.

Một trong những kỹ năng không thể thiếu đối với nữ lãnh đạo đó là giao tiếp - chìa khóa để xây dựng mối quan hệ tốt với các giảng viên, sinh viên, đồng nghiệp và các bên liên quan. Điều này sẽ giúp ích rất nhiều cho người lãnh đạo trong việc truyền đạt rõ ràng mục tiêu, chính sách và tạo được sự đồng thuận trong tập thể nhà trường.

Đặc biệt hơn cả, trong cơ sở giáo dục đại học, nữ lãnh đạo cần lắng nghe và đồng cảm, có khả năng xây dựng đội ngũ, khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới trong công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học; kết nối và phục vụ cộng đồng.

Tăng cường tuyên truyền, giáo dục về bình đẳng giới

Trong việc xây dựng một xã hội bình đẳng và phát triển bền vững, giáo dục phẩm chất đạo đức cho nữ sinh là vô cùng quan trọng. Chia sẻ về điều này, cô Kim Anh cho hay, cơ sở giáo dục đại học cần chú trọng vào việc tích hợp các chương trình giảng dạy về giới trong chương trình chính khóa cũng như hoạt động ngoại khóa để sinh viên nhận thức rõ ràng về vai trò của bản thân trong thúc đẩy bình đẳng giới và tiến bộ xã hội.

Cơ sở giáo dục đại học cần tạo môi trường học tập bình đẳng, không phân biệt giới tính, khuyến khích nữ sinh tham gia vào các hoạt động lãnh đạo, hoạt động khởi nghiệp, tham gia học các ngành nghề có ít nữ giới, giúp họ vươn lên và khẳng định tiếng nói, vai trò đại diện, quyền ra quyết định, định đoạt.

Học viện Phụ nữ Việt Nam tổ chức Lễ công bố kết quả hội thi sáng tạo thuộc dự án “Thanh niên tham gia thay đổi định kiến giới, thúc đẩy bình đẳng giới ở Việt Nam”.

Chưa kể, cơ sở giáo dục đại học cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục về bình đẳng giới, thông qua việc lồng ghép giới trong chương trình đào tạo, tổ chức các tọa đàm, hội thảo về giới, cung cấp cho sinh viên kiến thức, kỹ năng nhận diện và giải quyết các bất bình đẳng giới.

Bên cạnh đó, cơ sở giáo dục đại học cũng phải chú trọng giáo dục nữ sinh viên về phẩm chất đạo đức, phát triển các phẩm chất như tự tin, tự trọng, trung hậu, đảm đang - “đây không chỉ là các giá trị văn hóa truyền thống mà còn là nền tảng để giúp phụ nữ phát triển mạnh mẽ, đóng góp hiệu quả cho xã hội” - cô Kim Anh chia sẻ.

Ngoài ra, cơ sở giáo dục đại học cần khuyến khích sự tham gia của nữ sinh viên trong các hoạt động lãnh đạo. Tạo cơ hội cho nữ sinh viên tham gia các câu lạc bộ, tổ chức các hoạt động, thực hiện các dự án cộng đồng để phát triển khả năng lãnh đạo, sự tự tin và rèn luyện kỹ năng ra quyết định.

Thêm nữa, theo cô Kim Anh, cơ sở giáo dục đại học cần tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng sống, lãnh đạo, giao tiếp và giải quyết vấn đề cho nữ sinh viên. Từ đó, giúp nữ sinh viên phát triển bản lĩnh cá nhân, tự tin hơn trong các tình huống và sự nghiệp, đồng thời giữ gìn được phẩm chất đạo đức và lối sống trung thực, tử tế. Phối hợp với các doanh nghiệp, cơ quan tổ chức và cộng đồng thực hiện truyền thông nâng cao nhận thức về giới.

Liên quan đến việc tổ chức các hoạt động thiết thực nhằm nâng cao nhận thức về giới, thúc đẩy bình đẳng giới, theo tìm hiểu, Học viện Phụ nữ Việt Nam là cơ sở giáo dục đại học đi đầu trong các hoạt động này.

Học viện Phụ nữ Việt Nam có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về bình đẳng giới; thực hiện nhiều chương trình, dự án, đề tài nghiên cứu về phụ nữ, giới và phát triển, từ đó đưa ra nhiều khuyến nghị chính sách quan trọng. Hàng năm, Học viện phụ nữ Việt Nam tổ chức các hội thảo khoa học quốc tế, quốc gia về giới, phụ nữ và phát triển. Học viện cũng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cho cán bộ nữ các nước Lào, Campuchia, cán bộ nữ các bộ ngành, cán bộ Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam các cấp.

Chia sẻ với phóng viên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh cho biết, Học viện Phụ nữ Việt Nam là cơ sở giáo dục đào tạo duy nhất trên cả nước hiện nay đào tạo cử nhân ngành Giới và Phát triển, cung cấp nguồn nhân lực về giới cho xã hội. Ngoài ngành Giới và Phát triển đào tạo các kiến thức, kỹ năng chuyên sâu về giới, về phát triển, các ngành cử nhân khác của Học viện đều có môn học về giới như Giới trong Kinh tế và Quản trị (ngành Kinh tế, Quản trị Kinh doanh, Luật Kinh tế), Giới trong Chính sách công (ngành Luật), Giới trong Khoa học công nghệ (ngành Công nghệ thông tin), Giới trong Truyền thông (ngành Truyền thông đa phương tiện),... Ngoài ra, giảng viên, sinh viên học viện thực hiện nhiều buổi tập huấn, truyền thông về bình đẳng giới, nâng cao nhận thức giới của cộng đồng.

Học viện Phụ nữ Việt Nam thực hiện và tham gia thực hiện nhiều chương trình, dự án về giới như Dự án Colombo nâng cao năng lực ngành Giới và Phát triển, Dự án Thanh niên tham gia thay đổi định kiến giới và thúc đẩy bình đẳng giới tại Việt Nam, Dự án tăng cường sự tham gia toàn diện của cán bộ nhà nước vào các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs); phối hợp với các cơ quan, đơn vị tổ chức các cuộc thi sáng kiến giới cho sinh viên. Các dự án này giúp nâng cao năng lực cho giảng viên, sinh viên, học viên của Học viện, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng động.

“Với triết lý giáo dục “Giáo dục toàn diện, chất lượng và bình đẳng”, Học viện Phụ nữ Việt Nam luôn nỗ lực mang lại cho sinh viên, học viên một môi trường giáo dục toàn diện về kiến thức, kỹ năng cũng như rèn luyện tinh thần đoàn kết, trách nhiệm và sự sáng tạo trong quá trình học tập để sinh viên, học viên có thể phát huy tốt nhất tiềm năng, thế mạnh của bản thân”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Kim Anh chia sẻ.

Năm học 2025-2026, Học viện Phụ nữ Việt Nam tuyển 120 chỉ tiêu sinh viên ngành Giới và Phát triển hệ cử nhân (mã ngành 7310399, mã trường HPN) và 11 ngành cử nhân khác.

Học viện cũng đào tạo các trình độ thạc sĩ, tiến sĩ - gần đây là thạc sĩ ngành Tâm lý học lâm sàng.

Ngọc Mai