Biên giới Thái Lan-Campuchia: Cảnh báo mới từ 'vết nứt cũ'

Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Seiha (phải) gặp người đồng cấp Thái Lan Phumtham Wechayachai tại tỉnh Sa Kaeo, Thái Lan ngày 5/6. (Nguồn: Phnom Penh Post)

Tranh chấp biên giới giữa hai nước láng giềng ASEAN là hệ quả của lịch sử, với tâm điểm là khu vực quanh ngôi đền cổ Preah Vihear - một công trình Khmer có niên đại từ thế kỷ XI nằm sát đường phân thủy trên dãy núi Dangrek.

Năm 1962, Tòa án Công lý quốc tế (ICJ) đã có phán quyết đền Preah Vihear thuộc lãnh thổ Campuchia nhưng không làm rõ khu đất liền kề, dẫn đến việc cả hai nước đều duy trì các yêu sách chủ quyền, đặc biệt tại bốn vị trí nhạy cảm nhất là đền Ta Moan Thom, Ta Moan Touch, Ta Krabey và khu Mom Bei.

Nỗ lực hạ nhiệt

Bất đồng tại khu vực biên giới giữa Campuchia và Thái Lan bất ngờ nóng lên từ giữa tháng 5/2025 và đỉnh điểm là vụ đụng độ chết người hôm 28/5. Phía Thái Lan cho rằng binh sĩ Campuchia tiến vào khu vực tranh chấp và hiểu lầm ý định tiếp cận của đội tuần tra Thái Lan, dẫn đến nổ súng. Trong khi đó, Campuchia khẳng định binh sĩ của mình đang hoạt động trong phạm vi lãnh thổ Campuchia.

Ngay sau vụ việc, cả hai bên đều nhấn mạnh không mong muốn xung đột song đều tăng cường hiện diện quân sự tại các điểm chốt đồng thời triển khai các cuộc tiếp xúc song phương để hạ nhiệt tình hình.

Sau cuộc tiếp xúc song phương cấp quân sự ngày 29/5, hai bên đã đạt được thỏa thuận không leo thang xung đột và giữ nguyên các vị trí đồn trú đã được thống nhất năm 2024. Một tuần sau, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Seiha và người đồng cấp Thái Lan Phumtham Wechayachai đã gặp nhau vào ngày 5/6, tại huyện Aranyaprathet, tỉnh Sa Kaeo, Thái Lan. Hai bên nhất trí giảm căng thẳng biên giới bằng cách duy trì liên lạc, hiểu biết lẫn nhau và tiếp tục đối thoại hòa bình trong tương lai để tránh các cuộc đụng độ quân sự.

Đến ngày 8/6, lực lượng hai bên đồng ý rút về các vị trí cũ và lấp bỏ chiến hào, đồng thời thống nhất sử dụng cơ chế Ủy ban Biên giới chung Thái Lan-Campuchia (JBC) để quản lý khu vực tranh chấp, tổ chức họp hằng tuần để duy trì đối thoại và ngăn chặn hiểu lầm.

Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra và Thủ tướng Campuchia Hun Manet đều tuyên bố sẵn sàng bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, song khẳng định ưu tiên đối thoại, duy trì quan hệ song phương và gìn giữ hòa bình khu vực. Thủ tướng Hun Manet khẳng định Campuchia ưu tiên giải quyết xung đột bằng con đường pháp lý quốc tế. Ngày 2/6, ông công bố quyết định đưa bốn địa điểm tranh chấp nhạy cảm ra ICJ tại The Hague và thành lập Ủy ban chuyên trách gồm 15 thành viên, đứng đầu là Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác quốc tế Prak Sokhonn.

Trong khi đó, Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra khẳng định Thái Lan giữ nguyên lập trường không công nhận phán quyết của ICJ với các khu vực tranh chấp hiện nay và nhấn mạnh mọi vấn đề cần được giải quyết thông qua kênh ngoại giao song phương, tuân thủ thông lệ quốc tế và đặc biệt là sử dụng cơ chế JBC.

Hôm 11/6, Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra đã trực tiếp đến tỉnh Surin để kiểm tra tình hình, gửi thông điệp kiềm chế đến các binh sĩ và người dân địa phương. Nữ Thủ tướng cũng chỉ đạo các cơ quan chức năng của Thái Lan duy trì hoạt động thương mại biên mậu nhằm tránh ảnh hưởng tới kinh tế quốc dân.

Triển vọng gỡ nút thắt

Dư luận quốc tế, đặc biệt là trong ASEAN đã nhanh chóng kêu gọi hai bên tìm kiếm giải pháp hạ nhiệt căng thẳng. Hôm 6/6, Chủ tịch ASEAN, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã tổ chức cuộc họp trực tuyến khẩn với lãnh đạo Thái Lan và Campuchia. Trong tuyên bố sau đó, Thủ tướng Anwar Ibrahim kêu gọi hai bên kiềm chế, nhấn mạnh vai trò của ASEAN trong duy trì hòa bình khu vực.

Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng sau vụ đụng độ, điều đáng ghi nhận là cả Campuchia và Thái Lan đều nhanh chóng kích hoạt các kênh liên lạc song phương nhằm thúc đẩy đổi thoại. Những diễn biến mới nhất cho thấy, hai nước đều nhận thức rõ điều gì sẽ xảy ra nếu để tình hình vượt tầm kiểm soát. Trong thời đại mà hợp tác khu vực và ổn định biên giới là điều kiện tiên quyết để phát triển kinh tế và thu hút đầu tư, cả hai quốc gia đều không có lợi nếu để căng thẳng kéo dài, đe dọa trực tiếp đến các lĩnh vực hợp tác vốn là điểm sáng trong quan hệ hai nước, đặc biệt là thương mại biên giới.

Theo thống kê của Thái Lan, chỉ riêng tháng 4/2025, kim ngạch thương mại song phương đạt 15,8 tỷ Baht (gần 500 triệu USD), với hơn 90% là trao đổi qua biên mậu. Việc rút ngắn thời gian hoạt động tại các cửa khẩu và lo ngại về an ninh có nguy cơ làm gián đoạn dòng chảy thương mại và di dân lao động giữa hai nước.

Trong ngắn hạn, cuộc họp của JBC dự kiến tổ chức vào ngày 14/6 tại Campuchia được kỳ vọng là bước đi thực chất hướng tới giải quyết mâu thuẫn vì hòa bình, ổn định của người dân hai nước và của khu vực. Nếu hai bên đạt được đồng thuận về việc đo đạc, cắm mốc theo thỏa thuận năm 2000 và duy trì hiện trạng quân sự, tình hình sẽ ổn định trở lại.

Căng thẳng biên giới giữa Thái Lan và Campuchia một lần nữa cho thấy vai trò quan trọng của ASEAN trong gìn giữ hòa bình và ổn định khu vực. Dư luận kỳ vọng hai nước có thể biến những căng thẳng hiện tại thành động lực thúc đẩy phân định biên giới thành công, mở ra một chương mới trong quan hệ láng giềng hữu nghị.

Đức Trí