Bệnh do nocardia: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

1. Nguyên nhân gây nocardia

Bệnh do nocardia tuy là một bệnh truyền nhiễm, chưa có tài liệu nào (trong nước và quốc tế) nói nocardia gây ra những dịch bệnh lớn. Nhưng tại các địa phương, nếu xuất hiện bệnh nocardia cũng nên báo cáo cho các nhà quản lý biết bệnh xuất hiện ở đâu để có biện pháp phòng chống hữu hiệu.

Có 4 loài Nocardia khác nhau: Nocardia Asteroid; Nocardia Brasiliensis; Nocardia Farcinica; Nocardia Caviae.

Bệnh do nocardiosis là một bệnh nhiễm trùng gây ra bởi vi khuẩn nocardia sống trong đất. Nếu hít phải, vi khuẩn có thể gây viêm phổi, dẫn đến nhiễm trùng máu và lan rộng nhiễm trùng đến các cơ quan trong cơ thể. Tình trạng này gọi là bệnh do Nocardia lan tỏa (disseminated nocardiosis). Những người bị suy giảm miễn dịch như đang bị ung thư, dùng thuốc steroids hay thuốc ức chế miễn dịch sẽ có nguy cơ bệnh lan tỏa khắp cơ thể.

Nocardia cũng có thể gây nhiễm trên da thông qua đường vào là các vết cắt, các vết thương hở hoặc cào xước xảy ra trong quá trình làm việc trong vườn hoặc ngoài nhà.

Nhiễm trùng da có thể khác biệt với các thể khác, gọi là thể da niêm (cutaneous nocardiosis). Phơi nhiễm do bệnh nghề nghiệp với đất, công trường, nơi phong cảnh, nông trang, gia tăng nguy cơ nhiễm thể bệnh ở da.

Bệnh do nocardiosis là một bệnh nhiễm trùng gây ra bởi vi khuẩn nocardia sống trong đất.

Ghi nhận cho thấy vi khuẩn nocardia cũng lây nhiễm từ môi trường ô nhiễm nhiều vi khuẩn. Những người có hệ miễn dịch yếu hoặc có các bệnh mạn tính như HIV/AIDS, ung thư, dễ bị tổn thương bởi vi khuẩn này. Ngoài ra, nhiễm trùng còn có thể xảy ra qua vết thương hở, tiêu thụ thực phẩm bẩn hoặc từ nguy cơ nghề nghiệp.

Môi trường làm việc, đặc biệt là trong nông nghiệp hoặc xây dựng, là nơi chứa nhiều vi khuẩn nocardia, vì vậy việc sử dụng các thiết bị bảo hộ cá nhân là rất quan trọng. Bên cạnh đó, việc sử dụng nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm cũng có thể là nguồn lây nhiễm.

2. Triệu chứng nocardia

Bệnh do nocardia có thời gian ủ bệnh từ vài tuần đến vài năm, thậm chí lâu hơn. Khi xuất hiện các triệu chứng có thể là:

Biểu hiện tại phổi: chiếm đa số trong các nhiễm trùng do vi khuẩn này gây lên. Nocardia không phải là vi khuẩn bình thường tại đường hô hấp của con người, do đó sự phân lập được vi khuẩn trong bệnh phẩm đường hô hấp là bằng chứng nhiễm trùng do vi khuẩn này.

Tại phổi, vi khuẩn theo đường máu hoặc đường bạch huyết gây bệnh tại nhiều cơ quan như da, thần kinh trung ương,… Tiến triển của bệnh có thể cấp tính, bán cấp hoặc mạn tính. Người bệnh thường có các triệu chứng không đặc hiệu là: sốt, ra mồ hôi trộm về đêm, gầy sút cân, ho đờm, ho máu, cảm giác khó thở, đau ngực kiểu màng phổi kèm theo mệt mỏi, chán ăn,…. rối loạn nhịp tim, viêm màng ngoài tim, hội chứng tĩnh mạch chủ trên có thể gặp.

Nếu nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương: Nocardia có thể gây áp xe nhu mô não tại bất kỳ vị trí nào với biểu hiện lâm sàng đa dạng và không đặc hiệu: đau đầu, nôn và buồn nôn, sợ ánh sáng, sợ tiếng động, co giật, dấu hiệu thần kinh khu trú, gáy cứng,…
Viêm màng não do vi khuẩn kèm theo hoặc có thể không kèm theo áp xe não: Biểu hiện lâm sàng của viêm màng não thường bán cấp hoặc mạn tính, người bệnh sốt thất thường, đau nhức đầu, nôn, táo bón, thăm khám thực thể thấy dấu hiệu cứng gáy; dịch não tủy có tăng số lượng bạch cầu trong đó chủ yếu là bạch cầu đa nhân trung tính, protein dịch não tủy tăng, đường dịch não tủy giảm.
Nếu nhiễm trùng da và mô dưới da: Viêm mô tế bào do nocardia có biểu hiện sưng, nóng, đỏ, đau tại vị trí tổn thương và không có mụn nước kèm theo, hiếm khi tổn thương lan rộng đến cơ, xương và khớp. Người bệnh có thể sưng hạch bạch huyết.
Nếu nhiễm khuẩn huyết: Ít gặp hơn. Các biếu hiện của nhiễm khuẩn huyết tương tự bệnh cảnh nhiễm khuẩn huyết do các căn nguyên vi khuẩn khác. Tuy nhiên nuôi cấy máu kết quả dương tính thường rất thấp.
Nhiễm trùng cơ quan khác: Ngoài phổi, thần kinh trung ương, da thì xương, van tim ( thường là van nhân tạo), khớp, mắt, lách, gan, tuyến thượng thận và thận, tuyến giáp, tiền liệt tuyến,… là các cơ quan có thể bị nhiễm bệnh. Vi khuẩn có thể gây áp xe ngoài màng cứng, viêm trung thất, áp xe sau phúc mạc, viêm giác mạc và viêm nội nhãn.

3. Bệnh do nocardia có lây không?

Nocardiosis là một bệnh nhiễm trùng gây ra bởi vi khuẩn nocardia sống trong đất nên lây truyền trực tiếp từ đất qua vết xây xước trên da. Phổ biến nhất là qua vết đâm xuyên của gai. Hiện chưa có tài liệu nào nói nocardia lây trực tiếp từ người sang người.

4. Phòng ngừa nocardia

Để phòng tránh nhiễm nocardia, cần chú ý đến các biện pháp bảo vệ cá nhân như đeo khẩu trang, găng tay khi làm việc trong môi trường đất, tránh tiếp xúc với vật nuôi khi có vết thương hở, cùng với việc duy trì vệ sinh cá nhân sạch sẽ. Tránh giẫm đạp lên gai, mảnh gỗ mục, không để phân trâu, bò, dê, cừu, ngựa dính vào các vết xước da.

Việc sử dụng nước sạch, kiểm soát thực phẩm tiêu thụ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn này. Ngoài ra, các chương trình giáo dục và tuyên truyền vệ sinh cộng đồng đóng góp quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh do nocardia.

5. Điều trị nocardia

Dùng thuốc kháng sinh trong một thời gian dài là cách điều trị do Nocardia tốt nhất hiện nay. Điều trị nhiễm Nocardia bao gồm:

Sử dụng kháng sinh: Thuốc như trimethoprim-sulfamethoxazole (TMP-SMX) là thuốc điều trị chính cho nhiễm Nocardia. Liều lượng và thời gian điều trị phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và phản ứng của bệnh nhân.

Nếu nhiễm Nocardia ảnh hưởng đến phổi: Cần dùng thuốc kháng sinh trong 6 đến 12 tháng.
Nếu nhiễm Nocardia ảnh hưởng đến não: Cần dùng thuốc kháng sinh trong 12 tháng.
Nếu nhiễm Nocardia ảnh hưởng đến da hoặc mô mềm: Cần dùng thuốc kháng sinh trong 2 đến 4 tháng.
Điều trị triệu chứng: Điều trị các triệu chứng như sốt, đau và khó thở để cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Theo dõi và điều trị biến chứng: Đối với nhiễm khuẩn nghiêm trọng hoặc tái phát, cần theo dõi và điều trị bổ sung để đảm bảo sự hồi phục toàn diện.

Nhiễm Nocardia là một bệnh nhiễm khuẩn nghiêm trọng nhưng có thể điều trị hiệu quả nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa và điều trị đúng cách, bạn có thể bảo vệ sức khỏe của mình và giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Nếu nghi ngờ bị nhiễm nocardia, hãy tìm kiếm sự tư vấn y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

BS. Nguyễn Văn Hồng