Bảo vệ sức khỏe tinh thần người trẻ trước nguy cơ 'brain rot'

PV Báo Đại Đoàn Kết đã có cuộc trao đổi với chuyên gia tâm lý, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội về hội chứng này.

PGS.TS. Trần Thành Nam. Ảnh: Chuyên gia cung cấp

PV: Thưa chuyên gia, thuật ngữ “brain rot” được Nhà xuất bản Đại học Oxford chọn làm từ nổi bật nhất trong năm 2024. Thuật ngữ này được hiểu như thế nào?

PGS.TS Trần Thành Nam: Từ của năm 2024 được NXB Oxford bình chọn là “brain rot” - hội chứng não mục rữa, dựa trên kết quả khảo sát với hơn 37.000 người. Thuật ngữ này đã được sử dụng trong năm 2024 tăng 230% so với 2023 phản ánh xu hướng và ảnh hưởng ngày càng lớn của nó. Thậm chí, NXB Oxford còn gọi đây là thời đại của “não mục rữa” thay vì thời đại của “lý trí và khai sáng”

“Brain rot” được định nghĩa là sự suy giảm trạng thái tinh thần hoặc trí tuệ của một người, chủ yếu được cho là do tiêu thụ quá nhiều tài liệu (đặc biệt là nội dung trực tuyến) bị coi là rác.

Đây không phải là một dạng rối loạn theo đúng nghĩa của chẩn đoán y khoa, nhưng chỉ tình trạng suy giảm nhận thức, khó tập trung chú ý, giảm trí nhớ khả năng xử lý thông tin, khó đưa ra những suy nghĩ sâu sắc có ý nghĩa, mất phương hướng dẫn đến khả năng ra quyết định kém và tâm trạng tồi tệ.

Đâu là nguyên nhân gây ra tình trạng này và ảnh hưởng của nó như thế nào đến sức khỏe tinh thần, thưa ông?

- “Brain rot” gắn liền với "Doom scrolling" là hành động liên tục tiếp xúc với tin tức hoặc nội dung rác, tiêu cực trên mạng xã hội, thường liên quan đến các vấn đề gây lo ngại như bạo lực, thảm kịch, khủng hoảng hoặc thiên tai...

Hành vi này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất đặc biệt với những người trẻ.

“Brain rot” gắn liền với "Doom scrolling" là hành động liên tục tiếp xúc với tin tức hoặc nội dung rác, tiêu cực trên mạng xã hội. Ảnh minh họa: Hoàng Chiến.

Những nghiên cứu ban đầu đã chỉ ra "Doom scrolling" đang khiến người trẻ có cái nhìn bi quan về thế giới, hạ thấp hy vọng, giảm sự hài lòng với cuộc sống và tăng lo âu trầm cảm.

Việc liên tục thực hiện hành vi này cũng kích thích hệ thần kinh giao cảm, gây ra căng thẳng và mệt mỏi, làm rối loạn giấc ngủ và dẫn đến giảm năng suất làm việc và học tập. Học sinh hiện tại thường mất tập trung và dễ dàng hết kiên nhẫn khi đọc bất cứ thứ gì dài hơn vài phút.

Sự kích thích quá mức từ việc sử dụng internet, quá tải thông tin cũng dẫn đến hiện tượng "Popcorn brain" (còn gọi là não bộ nổ tung và tê liệt), kích thích quá mức cũng dẫn đến thay đổi cấu trúc não (suy giảm chất xám ở nhiều vùng não) khiến tư duy thiếu mạch lạc.

Hạch hạnh nhân (vùng phản ứng sợ hãi) hưng phấn quá mức khiến tăng lo âu trong khi vùng vỏ não trán trước (kiểm soát hành vi xung động) suy yếu khiến tăng hành vi bốc đồng, bạo lực.

Chính "Doom scrolling" có thể tạo ra các đường dẫn thần kinh mới, khiến não bộ có xu hướng tìm kiếm và mong đợi tin tức tiêu cực, bạo lực tạo thành một vòng lặp nguy hiểm. Những tấm gương người tốt việc tốt dẫu làm hay thế nào cũng ít được chú ý. Lúc này, bạn đã ngấm brain rot.

Để bảo vệ khỏi nguy cơ của "brain rot" và "doom scrolling", người trẻ cần hành động như thế nào?

- Thứ nhất, đối với bản thân mỗi người trẻ, cần tự ý thức và kiểm soát thời gian sử dụng thiết bị điện tử: Đặt giới hạn thời gian cụ thể cho việc sử dụng điện thoại, máy tính và các thiết bị khác, ngắt kết nối trước khi đi ngủ, tạo ra những khoảng thời gian không có công nghệ và điện thoại, sử dụng các ứng dụng theo dõi thời gian để nhận biết và điều chỉnh thói quen của chính mình.

Chọn lọc nguồn tin và nội dung trên mạng xã hội: Bỏ theo dõi hoặc tắt thông báo từ những tài khoản, trang tin thường xuyên đăng tải tin tức tiêu cực, tìm kiếm và theo dõi những nội dung tích cực, mang tính giáo dục hoặc truyền cảm hứng.

Chủ động tìm kiếm và tham gia các hoạt động lành mạnh trong thế giới thực: Dành thời gian cho các hoạt động thể chất, hoạt động ngoài trời, các sở thích cá nhân và giao lưu với bạn bè, người thân.

Thực hành kiểm soát cảm xúc qua chánh niệm và thiền định: Những chiến lược này sẽ giúp giảm căng thẳng, tăng cường khả năng tập trung và kiểm soát cảm xúc.

Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên sâu khi cần thiết: Nếu cảm thấy khó khăn trong việc kiểm soát thói quen "doom scrolling" hoặc có những dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tâm thần, hãy chủ động chia sẻ và tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình, bạn bè, thầy cô hoặc các chuyên gia tư vấn tâm lý.

Ý thức để tự tăng cường vốn não “brain skills” với các kỹ năng tư duy phản biện, tư duy sáng tạo. Hãy tạo thách thức cho bản thân bằng các khóa học chuyên sâu; các bài viết phân tích chuyên gia; nghe podcast và suy ngẫm về những ý tưởng, vấn đề trừu tượng.

Còn đối với phụ huynh và các nhà giáo dục, các biện pháp nào có thể được sử dụng để ngăn ngừa và bảo vệ sức khỏe tinh thần của người trẻ trước nguy cơ “brain rot”?

- Cần giúp những người trẻ hiểu rõ về những nguy cơ của "brain rot" và "doom scrolling", nâng cao năng lực số và AI, thực hành “vệ sinh kỹ thuật số”, khuyến khích trẻ sử dụng Internet một cách có ý thức và trách nhiệm cho bản thân và với cộng đồng.

Chính các bậc phụ huynh cũng cần làm gương cho việc xây dựng quy tắc sử dụng điện thoại và internet trong gia đình, xác định rõ những khoảng thời gian không điện thoại, không kết nối internet để tạo môi trường hoạt động chung, giao tiếp trực tiếp trong thế giới thực.

Tạo môi trường và cơ hội để con khám phá lại các sở thích (như làm vườn, vẽ tranh, chơi nhạc, vũ đạo, thể thao,…) ưu tiên cho các mối quan hệ thực ý nghĩa (mời bạn đến nhà và đến nhà bạn trong các sự kiện); hòa mình vào thiên nhiên (Đi dạo trong công viên, leo núi, tắm rừng để giảm căng thẳng và tăng cường nhận thức) và tham gia các hoạt động mang tính nghi lễ (như viết nhật ký, khai bút chào xuân, tảo mộ, các hoạt động về nguồn…)

Giúp con xây dựng “thực đơn” cho đời sống tinh thần bằng các ưu tiên "thức ăn cho não bộ" (thông qua các tài liệu giáo dục), sau đó đến nội dung giải trí có ý nghĩa, và cuối cùng là nội dung giải trí nhẹ nhàng. Áp dụng nguyên tắc 80/20 (80% thời gian cho nội dung ý nghĩa và 20% cho các nội dung giải trí nhẹ nhàng)…

Hoàng Chiến