Bảo vệ quyền lợi người dùng trên sàn thương mại điện tử

Hàng giả, hàng nhái gia tăng

Thời gian qua, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) thường xuyên nhận phản ánh của các đơn vị sở hữu thương hiệu lớn về tình trạng hàng giả, hàng nhái thương hiệu bày bán công khai trên các sàn TMĐT lớn như Lazada, Shopee, TikTok. Năm 2024, riêng lĩnh vực TMĐT, lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra, xử lý trên 3.400 vụ, trong đó, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ xử lý 1.256 vụ, xử phạt vi phạm hàng chính 1,9 triệu USD, trị giá hàng hóa tịch thu, xử lý khoảng gần 2 triệu USD.

Đại diện Cục Thương mại Điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương) cho biết, những năm gần đây các khiếu nại của người tiêu dùng trong lĩnh vực TMĐT gia tăng liên tục. Một số hành vi bị phản ánh, khiếu nại thường xuyên vẫn là chất lượng kém so với quảng cáo hay khó kiểm định chất lượng hàng hóa. Các vấn đề người tiêu dùng gặp nhiều trở ngại khi mua sắm trực tuyến gồm chất lượng kém so với quảng cáo (42%), vận chuyển và giao nhận kém (25%), dịch vụ chăm sóc khách hàng kém (22%).

Người tiêu dùng mua hàng hóa trên sàn thương mại điện tử. Ảnh: Hoài Nam

Để qua mắt lực lượng chức năng, các đối tượng sản xuất hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ không có kho hay cửa hàng, chỉ tiếp nhận đặt mua online. Đáng nói, hình thức livestream bán hàng nở rộ khiến nhiều mặt hàng làm giả, nhập lậu, kém chất lượng còn được chào bán trực tiếp bởi những người nổi tiếng, có sức ảnh hưởng.

“Thời gian qua thương hiệu kẹo rau Kera đã được một số người nổi tiếng như hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs và Hằng Du Mục quảng cáo "1 viên kẹo bằng một đĩa rau" đã bị dư luận phản ứng vì quảng cáo sai sự thật là ví dụ về hiện tượng này”- Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước Nguyễn Thanh Bình nêu dẫn chứng.

Thực tế cho thấy, mặc dù lực lượng chức năng đã tích cực kiểm soát, truy xuất nguồn gốc hàng hóa trên các sản TMĐT nhưng trong quá trình kiểm tra cũng gặp không ít khó khăn.

Chi Cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường Hà Nội Chu Xuân Kiên phản ánh, hiện các giao dịch, thanh toán trên sàn TMĐT và mạng xã hội đều chớp nhoáng và vô hình. Trong khi việc kiểm tra, xử lý của cơ quan chức năng đòi hỏi phải có dấu hiệu, chứng cứ vi phạm cụ thể.

Trong khi các giao dịch, thanh toán trên mạng đều có bị hủy, xóa dấu vết rất nhanh, trong khi thẩm quyền của lực lượng quản lý thị trường không thể đề xuất lấy các sao kê ngân hàng để theo dõi giao dịch tài chính của đối tượng mà phải thông qua cơ quan công an. Các đối tượng kinh doanh hàng hóa vi phạm thường có quy mô nhỏ lẻ nên rất khó phát hiện, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm”-ông Kiên chia sẻ,

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa, tránh mua phải hàng giả

Để bảo vệ quyền lợi trên không gian mạng các chuyên gia kinh tế cho rằng, cơ quan quản lý, doanh nghiệp vận hành khai thác sàn TMĐT cần phải có giải pháp công nghệ để truy suất nguồn gốc hàng hóa qua đó hỗ trợ người tiêu dùng không mua phải hàng giả, hàng nhái.

Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam Võ Văn Trung nêu rõ, truy xuất nguồn gốc giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro phát sinh khi theo dõi, xác minh toàn bộ đường đi của hàng hóa. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tạo sự tin tưởng nơi khách hàng, mà còn là "hàng rào" bảo vệ sản phẩm và doanh nghiệp. Đối với cơ quan quản lý nhà nước, đây là công cụ hữu ích phục vụ quản lý, kiểm soát thị trường, tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại.

Quản lý thị trường Hà Nội kiểm tra nguồn gốc hàng hóa tại siêu thị Co.op Mart. Ảnh: Hoài Nam

Nắm bắt được xu thế này, nhiều doanh nghiệp đã chủ động xây dựng cho mình bộ truy xuất hàng hóa, đặc biệt là nông sản theo những tiêu chuẩn có uy tín như GAP, GlobalGAP, ASC, BAP... Dưới góc độ doanh nghiệp, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Khóa Việt - Tiệp Nguyễn Văn Tuấn thông tin, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong truy xuất nguồn gốc, sử dụng mã QR, mã vạch là xu hướng và nhu cầu tất yếu, tạo cho doanh nghiệp nhiều lợi ích, thế mạnh trong kinh doanh.

Sản phẩm có tem truy xuất nguồn gốc sẽ có sự khác biệt so với sản phẩm cùng loại trên thị trường. Hệ thống mã vạch truy xuất nguồn gốc có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ người tiêu dùng trước vấn nạn hàng giả. Từ năm 2015, Công ty CP Khóa Việt - Tiệp đã áp dụng quy trình xác thực chống hàng giả, truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng yên tâm khi mua sản phẩm.

Giám đốc Trung tâm Tin học và Công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) Lê Đức Anh cho biết, để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đơn vị đã xây dựng và hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng vận hành Hệ thống xác thực hàng chính hãng thông qua mã QR trong TMĐT. Qua đó giúp người tiêu dùng có đủ thông tin về nguồn gốc sản phẩm, doanh nghiệp, minh bạch thông tin hàng hóa, từ đó giải quyết được vấn nạn hàng giả, hàng nhái, tạo cơ hội lớn cho việc ứng dụng các công nghệ số.

“Việc xây dựng Hệ thống xác thực hàng chính hãng thông qua mã QR của Bộ Công Thương giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng kiểm soát rủi ro phát sinh khi theo dõi, xác minh nguồn gốc của hàng hóa. Đồng thời bảo vệ uy tín của sản phẩm doanh nghiệp hướng đến chinh phục thị trường quốc tế. Đối với cơ quan quản lý nhà nước, đây chính là công cụ hữu ích phục vụ cho công tác quản lý, kiểm soát thị trường hàng hóa”-ông Đức Anh nhấn mạnh.

Hiện, UBND TP Hà Nội cũng đã ban hành Văn bản số 2723/UBND-KGVX yêu cầu các sở, ngành, quận, huyện, thị xã tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong hoạt động truy xuất nguồn gốc. Đồng thời đào tạo, tập huấn về truy xuất nguồn gốc; điều tra, khảo sát, đánh giá thực trạng, nhu cầu của các doanh nghiệp trên địa bàn để xây dựng “Hệ thống quản lý thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa của TP Hà Nội”, bảo đảm kết nối với cổng thông tin truy xuất nguồn gốc, sản phẩm hàng hóa quốc gia.

Lê Nam