Bảo tồn và phát huy tiềm năng gạch gốm đỏ Vĩnh Long

Nghề sản xuất gạch ngói tại Vĩnh Long bắt đầu từ đầu thế kỷ XIX tại khu vực Nam sông Cổ Chiên. Đến giữa thế kỷ XX, toàn tỉnh có 39 lò hoạt động. Bước sang thế kỷ XXI, số lượng lò gạch tăng mạnh lên 2.300 lò. Riêng ngành sản xuất gốm ra đời muộn hơn, vào năm 1983, và phát triển mạnh mẽ từ năm 1997, thu hút trên 12.000 lao động tham gia sản xuất.

Với sự đa dạng về mẫu mã, sản phẩm gốm Vĩnh Long đã có mặt ở nhiều quốc gia trên thế giới như EU, Mỹ, Úc, Nhật Bản,... Sản lượng hàng năm đạt gần 50 triệu sản phẩm, doanh thu bình quân khoảng 700 tỷ đồng. Gạch gốm dần trở thành thế mạnh kinh tế và là biểu tượng đặc trưng của tỉnh Vĩnh Long, nổi tiếng với thương hiệu “Gốm đỏ Vĩnh Long”.

Sản phẩm gạch gốm Vĩnh Long từng được đánh giá cao về chất lượng, đáp ứng nhu cầu thị hiếu người tiêu dùng, mang lại nguồn thu ngoại tệ đáng kể. Có thời điểm, ngành này chiếm tới 50% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh, đóng góp lớn vào ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, nâng cao đời sống người dân.

Tuy nhiên, theo thời gian, chi phí sản xuất tăng cao, công nghệ lạc hậu, sự cạnh tranh gay gắt và nhu cầu thị trường giảm đã khiến ngành gạch gốm Vĩnh Long suy yếu. Trong 10 năm qua, hơn 1.250 lò gạch gốm đã bị phá dỡ, số lò còn lại chỉ còn khoảng 850 lò. Mặc dù trải qua nhiều thăng trầm, cộng đồng dân cư và các nghệ nhân vẫn nỗ lực giữ gìn và phát triển làng nghề truyền thống. Các lò gạch gốm hiện tại không chỉ là nơi sản xuất mà còn là những “bảo tàng sống”, lưu giữ giá trị văn hóa độc đáo của địa phương và nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm làng nghề.

Vĩnh Long xây dựng tour du lịch theo các tuyến sông kết hợp tham quan làng nghề để du khách trải nghiệm.

Năm 2021, UBND tỉnh Vĩnh Long phê duyệt Dự án Di sản đương đại Mang Thít nhằm bảo tồn và phát triển “Vương quốc lò gạch” Mang Thít thành điểm đến du lịch hấp dẫn, đồng thời giữ gìn các giá trị văn hóa địa phương. Dự án quy hoạch khu lò gạch, gốm Mang Thít đến năm 2045 có diện tích 3.060 ha, bao gồm các xã Mỹ An, Mỹ Phước, Nhơn Phú và Hòa Tịnh thuộc huyện Mang Thít. Chính quyền địa phương đã vận động người dân không phá dỡ các lò cũ, cam kết cải tạo và bảo tồn. 364 hộ gia đình đã đồng ý giữ lại 653 lò gạch ngưng hoạt động để phục vụ du lịch.

Theo quy hoạch, Mang Thít sẽ trở thành khu du lịch trọng điểm của tỉnh, hướng tới du lịch quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là du lịch của Vĩnh Long và cả nước. Dự án đánh dấu bước phát triển mới, bảo tồn bản sắc văn hóa khu vực, khai thác tiềm năng du lịch cộng đồng và tạo ra hệ sinh thái cảnh quan - di sản - dịch vụ bền vững. Nằm bên bờ kênh Thầy Cai, cơ sở của anh Dương Chỉ Hiền ở xã Nhơn Phú (huyện Mang Thít) từ sản xuất gạch ngói đơn thuần đã chuyển đổi một phần sang sản xuất gốm đỏ thủ công mỹ nghệ.

Ông Nguyễn Chí Quyết, Phó Chủ tịch UBND huyện Mang Thít cho biết: Ngoài những di sản vật thể và phi vật thể được ghi danh và công nhận, khu lò gạch gốm không chỉ là nơi sản xuất mà còn là di sản văn hóa về phương thức và công cụ sản xuất truyền thống. Nhiều chuyên gia du lịch trong và ngoài nước đã khảo sát, du khách trải nghiệm, tìm hiểu về hoạt động sản xuất gạch gốm, đời sống người dân làng nghề. Điều này cho thấy tín hiệu tốt đẹp và tiềm năng của du lịch làng nghề di sản này đang dần được khẳng định. Tỉnh Vĩnh Long xác định gạch gốm đỏ là sản phẩm đặc trưng, đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa và du lịch.

Theo ông Lữ Quang Ngời, Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long, giá trị văn hóa của làng nghề được thể hiện qua việc bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống, đồng thời khẳng định sự giao thoa văn hóa giữa các dân tộc. Những sản phẩm gạch gốm mang đậm dấu ấn tài hoa của nghệ nhân và kiến trúc độc đáo, có giá trị kinh tế và thẩm mỹ cao, minh chứng cho sự tồn tại và phát triển của làng nghề qua hàng trăm năm. Quy hoạch bảo tồn làng nghề nhằm tạo nên điểm đến du lịch độc đáo, đồng thời phát huy giá trị làng nghề thông qua các hoạt động trải nghiệm sản xuất, homestay, trưng bày sản phẩm và bán quà lưu niệm.

Cuối năm 2024, tỉnh Vĩnh Long lần đầu tổ chức Festival Gạch Gốm Đỏ - Kinh tế Xanh nhằm biến làng nghề truyền thống thành điểm du lịch hấp dẫn. Sự kiện có sự tham gia của nhiều tỉnh thành, tôn vinh tinh thần lao động và sự sáng tạo của người dân Vĩnh Long qua hơn 100 năm. Đây là kết tinh của ước mơ biến “Vương quốc gạch gốm đỏ” thành điểm đến du lịch, giới thiệu văn hóa Vĩnh Long đến mọi miền đất nước. Festival là bước đệm để Vĩnh Long khơi dậy tình yêu làng nghề, khuyến khích giữ nghề và phát triển bền vững. Qua đó, sản phẩm làng nghề được nâng cao giá trị, trở thành tác phẩm nghệ thuật đa dạng, vươn tầm quốc gia và quốc tế.

Văn Vĩnh