Bảo tồn, phát huy di sản gốm thời dựng nước

Gốm thời dựng nước là loại hình di sản khảo cổ học tiêu biểu, phản ánh tiến trình hình thành và phát triển của nền văn minh Việt cổ.

Bản sắc văn hóa dân tộc

Tọa đàm "Nhận diện giá trị gốm Phùng Nguyên, Hoa Lộc, Đèn Đồi thời dựng nước" - được Bảo tàng Gốm thời dựng nước (TP HCM) phối hợp cùng Hội Khảo cổ học Việt Nam tổ chức cuối tuần qua - đã tập trung trao đổi, thảo luận những vấn đề cơ bản về gốm cổ.

Ông Phạm Định Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch; ông Nguyễn Văn Kim, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia; TS Lê Thị Thu Hương, Viện trưởng Viện Hà Nội học và Đào tạo quốc tế - Trường Đại học Thủ đô Hà Nội… cùng các chuyên gia Hội Khảo cổ học Việt Nam, Trung tâm Bảo tồn và Phát huy giá trị Di tích Lịch sử - Văn hóa TP HCM, Bảo tàng Lịch sử TP HCM… đã tham dự tọa đàm.

Từ giai đoạn Văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun đến Đông Sơn, hiện vật gốm là bằng chứng vật chất của đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng và nghệ thuật cư dân thời tiền - sơ sử. Đây còn là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu quá trình hình thành bản sắc văn hóa dân tộc.

Theo các nhà chuyên môn, hiện vật gốm thuộc các giai đoạn Phùng Nguyên ở Phú Thọ, Hoa Lộc (Thanh Hóa) và Đền Đồi (Nghệ An) là những di chỉ quan trọng, phản ánh rõ nét đời sống tinh thần, tín ngưỡng cũng như kỹ thuật chế tác gốm buổi đầu dựng nước. Việc nhận diện giá trị của gốm thời kỳ này góp phần làm sáng tỏ bức tranh lịch sử - văn hóa Việt Nam thời tiền sử, đồng thời định hướng công tác bảo tồn và phát huy di sản.

TS Lê Thị Thu Hương nhận định đồ gốm là một trong những tiêu chí quan trọng khi nghiên cứu đời sống vật chất và tinh thần của cư dân thời dựng nước. Trình độ sáng tạo, tư duy thẩm mỹ của người xưa được thể hiện qua các sản phẩm gốm mà họ làm ra nhằm phục vụ đời sống hằng ngày và trao đổi với các cư dân cùng thời.

"Những cư dân ở mỗi vùng khác nhau, ở từng giai đoạn khác nhau đều tạo ra những đồ gốm mang tính đặc trưng của từng cộng đồng" - bà Hương nhìn nhận.

Hoa văn trang trí trên đồ gốm không những làm tăng thêm vẻ đẹp của hiện vật mà còn khẳng định tư duy thẩm mỹ, sự sáng tạo của cư dân. Hoa văn trên đồ gốm Phùng Nguyên đã đạt đến đỉnh cao trong kỹ thuật và thủ pháp trang trí đồ gốm thời sơ sử. Đây là tiền đề của mỹ thuật trang trí đồ đồng trong Văn hóa Đông Sơn sau này.

Tọa đàm “Nhận diện giá trị gốm Phùng Nguyên, Hoa Lộc, Đèn Đồi thời dựng nước” do Bảo tàng Gốm thời dựng nước phối hợp cùng Hội Khảo cổ học Việt Nam tổ chức

Cần có chiến lược quản lý đồng bộ

Các bộ sưu tập hiện vật Văn hóa Đông Sơn - thời các Vua Hùng dựng nước - tại Bảo tàng Gốm thời dựng nước là nguồn tư liệu vật chất sống động. Các bộ sưu tập này giúp công chúng có thể hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ và trình độ phát triển của đời sống cư dân Việt cổ.

Bảo tàng Gốm thời dựng nước còn trưng bày một số bộ sưu tập hiện vật thuộc các nền văn hóa tiền Đông Sơn (Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun…), Văn hóa Sa Huỳnh, văn hóa sơ sử lưu vực sông Đồng Nai. Bên cạnh đó là các sưu tập hiện vật Văn hóa Chăm Pa ở miền Trung và Tây Nguyên, Văn hóa Óc Eo ở Nam Bộ...

Theo ông Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP HCM, việc bảo tồn và phát huy giá trị các bộ sưu tập gốm tại Bảo tàng Gốm thời dựng nước đối diện không ít khó khăn, thách thức.

"Môi trường nhiệt đới ẩm; cơ sở hạ tầng, trang thiết bị bảo quản còn hạn chế, cùng với việc thiếu hụt nhân lực chuyên môn đã và đang ảnh hưởng đến hiệu quả gìn giữ hiện vật. Nếu không sớm có chiến lược quản lý đồng bộ thì nguy cơ hư hại, thất thoát di sản là có thể xảy ra" - ông Tuấn trăn trở.

Nhiều người trong cuộc cho rằng việc bảo tồn và phát huy giá trị gốm thời dựng nước không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn của ngành khảo cổ hay bảo tàng. Đây còn là trách nhiệm của toàn xã hội trong việc bảo vệ và tái hiện ký ức văn hóa dân tộc, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai.

Bài và ảnh: THÙY TRANG