Dịch giả Thân Trọng Sơn: Dịch văn học để hiểu thế giới qua lăng kính văn chương

Dịch giả Thân Trọng Sơn. Tranh: Nguyễn Sông Ba

Sinh năm 1945, tại Huế, hiện sống và viết ở phường Xuân Hương - Đà Lạt, dịch giả Thân Trọng Sơn là người đã để lại nhiều dấu ấn cá nhân trong lĩnh vực dịch thuật văn học tại tỉnh Lâm Đồng.

“Trước đây, tôi chủ yếu dịch các tác phẩm văn học tiếng Việt sang tiếng Pháp. Thơ là thể tài văn chương tôi chọn để dịch. Tôi dịch thơ Việt sang tiếng Pháp cốt để những người Pháp và những người nói tiếng Pháp yêu thơ Việt, nhưng không biết tiếng Việt có cơ hội đọc hiểu. Thêm nữa, tôi chọn dịch thơ vì có người bảo: Thơ không thể dịch?!”, ông chia sẻ.

Nói thơ không thể dịch là vì đặc trưng thi pháp của thơ. Thơ vốn dĩ mang nhiều tầng nghĩa, lại còn ẩn vô số những biến cách trong thủ pháp tu từ, cách chơi chữ, lối diễn đạt, rồi thì tiết tấu và nhịp điệu thơ, cả những khoảng trống rất thơ nhưng ngoài văn bản... khiến người dịch không phải lúc nào cũng tìm được từ tương đương để diễn đạt đúng ý, đúng văn phong, đúng ngôn ngữ của tác giả. Đã thế dịch thơ thì phải bằng thơ - một đòi hỏi không thể khác.

Muốn vậy, người dịch ngoài phông văn hóa rộng, kiến thức nền nghệ thuật sâu, phải làm chủ các thủ pháp tu từ để truyền tải đến với bạn đọc.

Một điều đặc biệt quan trọng nữa, người dịch phải am hiểu về đất nước và con người sở tại, phải có khả năng cảm thụ văn học, hiểu được những vi tế trong sắc thái ngôn ngữ của tác giả, hiểu được những thủ pháp ngôn từ của tác giả để thể hiện ra bản dịch.

Chưa kể, vì là sinh ngữ, do đó ngôn ngữ luôn thường biến, với khả năng tạo sinh cực mạnh, các từ mới, nghĩa mới liên tục được tạo ra, người dịch buộc phải đọc nhiều thứ, tiếp biến những vận động xã hội để có những bản dịch thật sát với đời sống xã hội. “Tôi cố gắng chọn từ vừa sát nghĩa văn bản gốc, vừa đạt được đặc trưng của thơ để chuyển dịch thơ Việt sang tiếng Pháp. Tương tự, khi dịch thơ tiếng Pháp, thơ tiếng Anh sang tiếng Việt, tôi cũng làm như vậy!”, dịch giả Thân Trọng Sơn cho biết.

Bên cạnh công việc dịch thơ Việt sang tiếng Pháp và dịch thơ tiếng Pháp, thơ tiếng Anh qua tiếng Việt, ông còn dịch sách về văn hóa, lịch sử, tất nhiên không thể thiếu các tác phẩm văn học, chủ yếu là truyện ngắn.

Trước mỗi tác phẩm văn học, dịch giả Thân Trọng Sơn đều giới thiệu những nét sơ lược về tác giả, văn phong của tác giả, những tác phẩm tiêu biểu của tác giả, cùng những đánh giá mang nhiều giá trị học thuật, giúp độc giả có một cái nhìn khái lược về tác giả văn chương để dễ dàng trong việc tiếp cận văn bản văn chương.

Phía cuối dịch phẩm, ông cũng đã cẩn thận trích dẫn nguồn dịch ở đâu để độc giả biết ngôn ngữ bản địa có thể đọc đối sánh, tham khảo.

Tất cả những việc này, dịch giả Thân Trọng Sơn làm một cách cẩn trọng, không ngoài ý nghĩ “nhà dịch thuật là người tái dựng những chiếc cầu ngôn ngữ, nhằm mở ra đối thoại và truyền bá tư tưởng nhân loại”, như nhà văn người Brazil Paulo Coelho đã bày tỏ trong tác phẩm “Phía bên kia của tháp Babel”.

Trịnh Chu .