Báo động đỏ mức sinh thấp làm suy giảm chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai

Ngày 11/7 vừa qua, tại buổi lễ kỷ niệm ngày Dân số Thế giới, Bộ Y tế đã gióng lên hồi chuông báo động về 4 thách thức lớn mà Việt Nam đang phải đối mặt: Tỉ lệ mang thai ở thanh thiếu niên cao, mức sinh xuống thấp, tốc độ già hóa dân số nhanh và sớm trở thành quốc gia dân số già.

Mức sinh của Việt Nam đang ở mức thấp kỷ lục. Ảnh: Pexels

Những con số thống kê lạnh lùng đã phản ánh một thực trạng đáng lo ngại: Mức sinh của Việt Nam đang ở mức thấp kỷ lục, chỉ còn 1,96 con/phụ nữ, thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm.

Cụ thể, từ năm 2020 đến nay, xu thế mức sinh xuống thấp đã xuất hiện rõ nét tại các tỉnh, thành phố phía Nam.

Điển hình như Thành phố Hồ Chí Minh, số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ chỉ còn 1,32, giảm mạnh so với năm ngoái (1,42). Điều này khiến Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục được xếp vào nhóm 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp nhất cả nước.

Nguyên nhân sâu xa của mức sinh thấp

Nguyên nhân mức sinh thấp không chỉ nằm ở những yếu tố bề nổi như chi phí nuôi dạy con cái tăng cao, mà còn ẩn sâu trong những biến đổi xã hội phức tạp.

Thứ nhất, nhận thức về gia đình và vai trò của phụ nữ đã thay đổi một cách rõ rệt. Phụ nữ ngày càng có nhiều cơ hội học tập, phát triển sự nghiệp, dẫn đến họ muốn kết hôn muộn hơn, sinh con ít hơn, hoặc thậm chí không muốn sinh con. Nhu cầu khẳng định bản thân, theo đuổi đam mê và sự nghiệp đang trở thành ưu tiên hàng đầu.

Thứ hai, áp lực kinh tế và cuộc sống thành thị đang đè nặng lên vai người trẻ. Chi phí sinh hoạt, nhà ở, giáo dục, y tế ngày càng tăng cao, khiến nhiều người lo ngại về khả năng kinh tế để nuôi dạy con cái. Họ phải đối mặt với cạnh tranh khốc liệt trên thị trường lao động, với mức lương không đủ để trang trải cuộc sống, càng không đủ để nuôi dưỡng một gia đình đông con.

Thứ ba, sự thiếu hụt cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ cũng góp phần đáng kể vào mức sinh thấp. Thiếu trường mầm non chất lượng, thiếu dịch vụ chăm sóc trẻ uy tín, thiếu chỗ ở phù hợp cho gia đình trẻ, khiến việc nuôi dạy con trở nên khó khăn hơn. Điều này khiến nhiều phụ nữ phải lựa chọn giữa công việc và chăm sóc con cái, dẫn đến việc trì hoãn kế hoạch sinh con hoặc hạn chế số lượng con.

Mức sinh thấp và tốc độ già hóa dân số nhanh chóng đang tạo ra một vòng luẩn quẩn nguy hiểm. Khi số lượng người trẻ giảm, lực lượng lao động cũng giảm theo, dẫn đến thiếu hụt nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao.

Những hệ lụy từ thay đổi cấu trúc dân số đến chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai

Già hóa dân số, tốc độ tăng trưởng dân số chậm lại đang là vấn đề nghiêm trọng, đặt ra thách thức cho chất lượng nguồn nhân lực và tương lai phát triển của đất nước.

Lực lượng lao động sẽ suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và tăng trưởng kinh tế. Khi số lượng người trong độ tuổi lao động giảm xuống, các ngành công nghiệp then chốt sẽ thiếu hụt nguồn nhân lực, gây khó khăn trong cạnh tranh quốc tế. Xu hướng giảm dân số cũng đồng nghĩa với việc thu hẹp quy mô thị trường nội địa, làm giảm sức mua và tiêu dùng, ảnh hưởng đến sự phát triển của các ngành sản xuất, dịch vụ.

Một xã hội già đi tương đương với ít người chi trả cho các chương trình an sinh xã hội hơn trong khi gánh nặng chăm sóc cho người già ngày càng lớn, đặt áp lực nặng nề lên hệ thống y tế và an sinh xã hội.

Không chỉ tác động đến tăng trưởng kinh tế, sự suy giảm nguồn nhân lực còn là mối đe dọa đến an ninh quốc phòng và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Trong bối cảnh khoa học công nghệ ngày càng phát triển, yêu cầu về nguồn nhân lực có kỹ năng chuyên môn cao ngày càng cấp thiết. Lao động giá rẻ, thiếu kỹ năng sẽ không còn là lợi thế cạnh tranh. Việt Nam sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu việc làm, thất nghiệp và khó khăn trong thu hút đầu tư nước ngoài.

Cải thiện dân số già cần giải pháp đồng bộ, thay vì "ép" sinh con

Việt Nam đang đối mặt với thực trạng dân số già hóa, tỷ lệ sinh giảm mạnh, đặt ra những thách thức lớn cho tương lai phát triển. Các chuyên gia nhận định, việc giải quyết vấn đề này đòi hỏi sự quyết liệt và đồng bộ, thay vì chỉ tập trung vào việc "ép" sinh con.

Nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo, tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ tham gia lao động và nâng cao nhận thức về kế hoạch hóa gia đình,... là những giải pháp cấp bách cần được triển khai. Thay vì cố gắng tăng tỷ lệ sinh một cách khiên cưỡng, các nhà hoạch định chính sách nên tập trung vào các chính sách cho phép mọi người có được gia đình mà họ mong muốn, bất kể quy mô ra sao.

Hàn Quốc và Trung Quốc, hai nước đang đứng đầu danh sách những nơi đắt đỏ nhất để nuôi dạy một đứa trẻ, là minh chứng rõ ràng cho thấy việc "ép" sinh con không phải là giải pháp tối ưu. Chi phí tăng vọt về chăm sóc trẻ em, nhà ở, giáo dục đại học… là một thực trạng trên toàn thế giới, khiến nhiều người e ngại việc sinh con.

Thay vì áp đặt, Việt Nam nên tập trung vào việc hỗ trợ các gia đình, đặc biệt là phụ nữ, để họ có thể tự do lựa chọn cách thức sinh con và nuôi dạy con cái. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ để nâng cao năng suất lao động, tạo ra những ngành nghề mới, thu hút đầu tư và phát triển kinh tế bền vững.

Việc ứng dụng công nghệ sẽ giúp Việt Nam giải quyết vấn đề thiếu hụt nhân lực, đồng thời tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Dân số là nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, nhưng việc giải quyết vấn đề dân số già hóa cần được thực hiện một cách khoa học, phù hợp với bối cảnh thực tế, hướng tới sự phát triển bền vững và hạnh phúc cho người dân.

Đỗ Tho