Bài 2: Guồng máy mới - tăng tốc vì dân, vì nước

Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy không phải là nhiệm vụ dễ dàng, nhưng là bước đi tất yếu để Việt Nam nâng cao năng lực quản trị quốc gia và đáp ứng yêu cầu của thời đại. Như Tổng Bí thư Tô Lâm nói, đây là việc rất khó, thậm chí rất khó, nhưng Đảng lãnh đạo, Chính phủ thống nhất với tinh thần "chỉ bàn làm, không bàn lùi".

Chia sẻ về vấn đề này, TS Nguyễn Sĩ Dũng - nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội - nêu quan điểm: Với Việt Nam, cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đã được khởi động mạnh mẽ trong những năm gần đây, nhưng để thành công, chúng ta cần học hỏi những bài học quý giá từ các quốc gia trên thế giới.

Những bài học từ thế giới về tinh gọn bộ máy hành chính vô cùng quan trọng và hữu ích, giúp chúng ta rút ngắn đường đi, tránh những sai lầm mà các nước khác đã phải trả giá để học được.

Đơn cử như Singapore với quan điểm tinh gọn đi đôi với quản trị hiệu quả, lãnh đạo của nước này đã đưa ra các quyết định táo bạo để sắp xếp lại bộ máy, cắt giảm các cơ quan hoạt động kém hiệu quả và hợp nhất các chức năng chồng chéo. Đồng thời, không ngại thay thế hoặc loại bỏ các cán bộ không đáp ứng được tiêu chuẩn.

Chính phủ Singapore khuyến khích cán bộ, công chức làm việc vì mục tiêu chung, thậm chí phải từ bỏ các quyền lợi cá nhân để đáp ứng yêu cầu công việc. Kết quả là bộ máy nhỏ gọn, nhưng vận hành cực kỳ hiệu quả, trở thành một trong những nền hành chính công minh bạch và hiệu quả nhất thế giới.

Hay như New Zealand, trong những năm 1980, New Zealand đã thực hiện giảm số lượng cơ quan Chính phủ và chuyển từ quản lý tập trung sang mô hình quản trị dựa trên kết quả. Lãnh đạo Chính phủ yêu cầu các cán bộ công chức phải minh bạch về hiệu quả công việc của mình. Những người không đáp ứng tiêu chí sẽ bị thay thế, bất kể vị trí hay thâm niên. Kết quả là hệ thống công quyền tinh gọn và đáp ứng tốt nhu cầu của người dân, với chi phí thấp hơn và hiệu quả cao hơn.

Hàn Quốc sử dụng công nghệ thông tin để tự động hóa nhiều quy trình trong quản lý nhà nước, giúp giảm số lượng nhân sự cần thiết mà vẫn nâng cao chất lượng dịch vụ công. Trong các cuộc cải cách, nhiều lãnh đạo đã sẵn sàng đối mặt với phản đối từ các nhóm lợi ích để ưu tiên mục tiêu chung.

Cũng giống như Hàn Quốc, Chính phủ Hoa Kỳ là một điển hình trong việc áp dụng các chính sách tự chủ và chuyển đổi số để xây dựng Chính phủ tinh gọn. Chính phủ Hoa Kỳ đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ số, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) để hỗ trợ ra quyết định chính sách và nâng cao chất lượng dịch vụ công.

Việc số hóa dữ liệu giúp Chính phủ giảm thiểu chi phí vận hành và cải thiện khả năng đáp ứng với các thay đổi nhanh chóng của xã hội. Kinh nghiệm từ Hoa Kỳ nhấn mạnh vai trò quan trọng của chuyển đổi số và tự chủ trong xây dựng một Chính phủ tinh gọn, linh hoạt và hiện đại.

Đặc biệt, mới đây - ngày 20/3, quyết tâm tinh gọn bộ máy hành chính của Mỹ càng thể hiện rõ khi Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp giải thể Bộ Giáo dục Mỹ. Sắc lệnh được thông qua sau khi Bộ Giáo dục Mỹ thông báo sa thải gần một nửa nhân viên, thu hẹp chức năng xuống chỉ còn quản lý những khoản vay, trợ cấp sinh viên hay nguồn lực cho trẻ em có nhu cầu đặc biệt.

Ông Trump cũng nêu một lý do nữa để giải thể Bộ Giáo dục Mỹ là cơ quan này "hoàn toàn không cần thiết", vì người Mỹ đã dạy học cho con em mình suốt nhiều thế kỷ trước khi bộ này được thành lập và nước Mỹ vẫn đứng đầu thế giới về kinh tế, công nghệ cũng như nhiều lĩnh vực khác.

Đối với Nhật Bản, đã thực hiện cải cách hành chính toàn diện từ thập niên 1990 nhằm đối phó với tình trạng cồng kềnh và quan liêu trong bộ máy nhà nước. Theo đó, Chính phủ Nhật Bản giảm số lượng bộ, ngành từ 23 xuống còn 13, đồng thời sáp nhập các cơ quan có chức năng tương đồng để tăng tính tập trung và hiệu quả trong quản lý. Quá trình này được thực hiện trên cơ sở pháp lý rõ ràng, với các tiêu chuẩn và chỉ số đo lường cụ thể để đánh giá kết quả hoạt động của từng cơ quan hành chính.

Kinh nghiệm từ Nhật Bản cho thấy, việc tinh giản bộ máy hành chính phải được kết hợp với hệ thống quản lý dựa trên kết quả và minh bạch hóa hoạt động công quyền.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia như Singapore, Nhật Bản và Hoa Kỳ… cho thấy, Chính phủ tinh gọn là mô hình kết hợp giữa cải cách tổ chức bộ máy, minh bạch hóa hoạt động và ứng dụng công nghệ số.

Việt Nam có thể học hỏi và điều chỉnh các kinh nghiệm này để xây dựng một Chính phủ vừa tinh giản về tổ chức, vừa hiệu quả về hoạt động, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh mới.

Theo đó, Chính phủ tinh gọn cần đảm bảo ba yếu tố cốt lõi: Hoàn thiện khung pháp lý; tối ưu hóa cơ cấu tổ chức và nâng cao trách nhiệm giải trình; ứng dụng công nghệ số vào hoạt động quản lý nhà nước.

Áp dụng các bài học này, Việt Nam không chỉ tiết kiệm thời gian cải cách mà còn tăng tốc xây dựng một bộ máy hiệu quả hơn, phục vụ tốt hơn cho sự phát triển quốc gia. “Chúng ta đang hướng tới một hệ thống chính trị không chỉ gọn nhẹ mà còn vận hành hiệu quả, phù hợp với xu hướng quản trị tiên tiến của thế giới” - TS Nguyễn Sĩ Dũng bày tỏ.

Bộ máy hành chính cồng kềnh không chỉ tiêu tốn nguồn lực quốc gia mà còn làm chậm quá trình ra quyết định, gây khó khăn trong việc thực hiện chính sách. Hệ quả là sự kém hiệu quả, thiếu minh bạch và làm mất lòng tin của người dân vào chính quyền.

Nhìn sang các nước trên thế giới về vấn đề tinh gọn và nhớ lại Tổng Bí thư Tô Lâm đã từng nói, không tinh gọn không phát triển được, chậm trễ là có lỗi với nhân dân.

Tổng Bí thư đã nhấn mạnh: “Thời điểm 100 năm đất nước ta dưới sự lãnh đạo của Đảng và 100 năm thành lập nước không còn xa, để đạt được các mục tiêu chiến lược, không chỉ đòi hỏi những nỗ lực phi thường, những cố gắng vượt bậc, mà còn không cho phép chúng ta chậm trễ, lơi lỏng, thiếu chính xác, thiếu đồng bộ, thiếu nhịp nhàng trên từng bước đi. Muốn vậy, cần khẩn trương thực hiện cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị”.

Có thể thấy, câu chuyện sáp nhập, tinh gọn đầu mối các bộ, ngành ở Trung ương và hệ thống dọc ở địa phương từ cấp tỉnh, huyện, lẫn cấp xã đang là một cuộc cách mạng. Đảng đã chỉ đạo, Chính phủ đã thống nhất, Quốc hội đồng tình, nhân dân ủng hộ, Tổ quốc mong đợi, thì chỉ bàn làm, không bàn lùi.

Chỉ trong vòng 15 ngày đầu tháng 3/2025 - tháng dấu mốc của bộ máy mới các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ chính thức đi vào hoạt động sau thời gian khẩn trương sắp xếp, tinh gọn - với hàng loạt quyết sách quốc kế, dân sinh được đưa ra nhanh chóng và quyết liệt, cụ thể và thiết thực, thể hiện cam kết mạnh mẽ về sự "Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả" của một guồng máy mới.

Tinh thần của cuộc cách mạng về sự đổi mới triệt để trong tinh gọn bộ máy làm chúng ta nhớ đến khí thế hừng hực những ngày toàn Đảng, toàn dân, toàn quân bước vào công cuộc đổi mới năm 1986. Tinh thần và các việc làm thực chất, khẩn trương ở thời điểm này và thời điểm năm 1986 có một điểm chung rất lớn là nhận được sự đồng thuận trong toàn xã hội, với sự tin tưởng và ủng hộ tuyệt đối của các tầng lớp nhân dân.

Đáng chú ý, quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy đã giảm đáng kể số đầu mối, cơ quan, trong đó tổ chức bộ máy Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 đã được tinh gọn còn 14 bộ, 3 cơ quan ngang bộ (giảm 5 bộ, ngành) và 5 cơ quan thuộc Chính phủ (giảm 3 cơ quan)…

Thực hiện Kế hoạch của Ban chỉ đạo Trung ương về tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, các Nghị quyết của Quốc hội, Bộ Nội vụ đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan, đặc biệt là các cơ quan thuộc diện hợp nhất, điều chuyển chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy theo định hướng của Trung ương đã khẩn trương xây dựng đề án, văn bản quy định liên quan đến sắp xếp bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Chủ động, kịp thời hướng dẫn các địa phương thực hiện sắp xếp tinh gọn các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh, cấp huyện, bảo đảm sự chỉ đạo thống nhất trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương.

Triển khai thực hiện Nghị quyết số 176/2025/QH15 về cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, đến nay, 13/14 Bộ, 2/3 cơ quan ngang bộ và 5/5 cơ quan thuộc Chính phủ đã được Chính phủ ban hành Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức.

Về tổ chức bên trong các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, giảm 13/13 tổng cục và tổ chức tương đương, giảm 519 cục và tổ chức tương đương, giảm 219 vụ và tổ chức tương đương, giảm 3.303 chi cục và tương đương chi cục.

Đối với các địa phương, 63 tỉnh và thành phố theo chỉ đạo chung của Chính phủ đã giảm 343 cơ quan chuyên môn và tương đương thuộc UBND cấp tỉnh; 1.454 cơ quan chuyên môn và tương đương thuộc UBND cấp huyện.

Bên cạnh đó, số lượng đơn vị sự nghiệp công lập của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ cũng như chính quyền địa phương đã giảm rất rõ rệt.

Đơn cử như Bộ Dân tộc và Tôn giáo là một trong 17 bộ, cơ quan ngang bộ thuộc cơ cấu tổ chức của Chính phủ. Với việc hợp nhất hai lĩnh vực dân tộc và tôn giáo cũng được kỳ vọng sẽ tăng cường hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong quá trình xây dựng, thực thi chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước. Qua đó, củng cố, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Hay việc hợp nhất Bộ Thông tin và Truyền thông với Bộ Khoa học và Công nghệ thành Bộ Khoa học và Công nghệ mới đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quá trình sắp xếp, tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Không chỉ kế thừa chức năng, nhiệm vụ của 2 bộ, Bộ Khoa học và Công nghệ còn được Trung ương, Chính phủ giao thêm những trọng trách mang tính đột phá như phát triển các công nghệ chiến lược của quốc gia.

Đối với Bộ Công Thương, mặc dù đã trải qua cuộc sắp xếp, sáp nhập bộ, ngành vào giữa năm 2007, cụ thể, Bộ Công nghiệp sáp nhập với Bộ Thương mại thành Bộ Công Thương. Nhưng tại thời điểm này, Bộ Công Thương tiếp tục hòa mình cùng đất nước trong cuộc cách mạng tinh gọn. Theo đó, số đầu mối trong cơ cấu tổ chức của Bộ Công Thương giảm 6 đơn vị, từ 28 xuống còn 22 đầu mối, theo Nghị định mới của Chính phủ.

Ngay tại cuộc họp giao ban Bộ Công Thương đầu tháng 3/2025 gắn với cơ cấu tổ chức bộ máy mới, sau khi nghe một số chia sẻ của lãnh đạo các cục, vụ phát biểu, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên bày tỏ: "Nếu như không vì một tương lai tốt đẹp hơn cho đất nước, cho dân tộc, cho mỗi người thì Đảng ta không quyết định như vậy. Thậm chí, chúng ta đều thống nhất với nhau một nguyên tắc là Đảng không có lợi ích nào khác, là lợi ích vì dân tộc, vì nhân dân, vì hạnh phúc, ấm no, vì sự tốt đẹp hơn".

Tư lệnh ngành Công Thương quả quyết, rõ ràng quyết định của Đảng về mặt nguyên tắc là chúng ta phải chấp hành nhưng về mặt ý chí, lý trí, về mặt khoa học thì rõ ràng đây là một sự “lột xác”. Trong tương lai, chắc chắn bộ máy trong hệ thống của chúng ta nói chung, trong đó có Bộ Công Thương và từng đơn vị của bộ, khi thay đổi theo hướng tích cực này sẽ phải tốt hơn.

Chia sẻ về cuộc chiến tinh gọn này, ông Võ Đại Lược - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế thế giới - cho hay: Việc sáp nhập các bộ, ngành với nhau là hướng đi đúng. Ví dụ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư hợp nhất với Bộ Tài chính, tôi thấy rất hợp lý, vì việc thu và chi cần gắn với nhau. Việt Nam đã theo kinh tế thị trường từ lâu, không nên có cơ quan gắn với chữ “kế hoạch” vì nó gắn với thời kỳ kế hoạch hóa tập trung.

Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy thực hiện theo nguyên tắc tổ chức hợp lý các bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, một cơ quan thực hiện nhiều việc và một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì, thực hiện và chịu trách nhiệm chính, bảo đảm không chồng chéo, giao thoa, không bỏ sót chức năng, nhiệm vụ, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước…

Còn nhớ vào chiều 17/3, tại trụ sở Chính phủ, Bí thư Đảng ủy Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Trưởng Đoàn kiểm tra số 1910 và Bí thư Đảng ủy Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Trưởng Đoàn kiểm tra 1908 đã đồng chủ trì Hội nghị thông qua dự thảo báo cáo của Đoàn kiểm tra số 1910 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư năm 2025 đối với Đảng ủy Chính phủ.

Tại hội nghị, Chủ tịch Quốc hội đánh giá, Ban Thường vụ Chính phủ đã lãnh đạo, chỉ đạo quán triệt triển khai thực hiện Chỉ thị 35-CT/TW, Nghị quyết 18-NQ/TW, Nghị quyết số 57-NQ/TW và Kết luận số 123-KL/TW của Trung ương nghiêm túc, có chất lượng; tạo được sự hưởng ứng, đồng thuận trong cán bộ, đảng viên, các cơ quan, đơn vị.

Guồng máy mới đang vận hành hối hả, liên tiếp, không đứt quãng như một sự cam kết mạnh mẽ về tiềm năng Việt, sức mạnh Việt trước những thời cơ mới, vận hội mới. Trong khí thế tiến công này, cần phải “thần tốc, thần tốc hơn nữa; táo bạo, táo bạo hơn nữa; tranh thủ từng phút, từng giờ” để xây dựng được bộ máy thực sự hiệu lực, hiệu quả, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên mới. Toàn hệ thống chính trị đang tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, thống nhất ngay trong những bước đà của kỷ nguyên mới hiện thực hóa khát vọng xây dựng một Việt Nam cường thịnh.

Những chủ trương lớn của Đảng đang thực hiện, trong đó có "cuộc cách mạng về sắp xếp, tinh gọn bộ máy" không chỉ là biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, mà còn là hành động cụ thể để phục vụ nhân dân, doanh nghiệp tốt hơn và vì tương lai đất nước, đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Còn nữa

Quỳnh Nga - Lan Anh - Lê An

Đồ họa: Hồng Thịnh

Quỳnh Nga - Lan Anh - Lê An