Bạc trắng trong đời sống của người Dao Đỏ

Với người Dao Đỏ, bạc không chỉ là kim loại quý mà còn được xem là “vật bất ly thân” của người phụ nữ, trở thành một phần không thể thiếu trong các nghi lễ và sinh hoạt thường nhật. Đặc biệt, bạc trắng được sử dụng làm trang sức không thể thiếu trên trang phục của người phụ nữ dân dộc Dao. Phần lớn các loại trang sức bằng bạc đều được chính tay những nghệ nhân người Dao chế tác bằng phương pháp thủ công truyền thống.

Bà Triệu Mùi Nái, xóm Thượng Thác, xã Tam Kim, người có thâm niên làm trang phục truyền thống của người Dao Đỏ cho biết: Dân tộc Dao Đỏ nổi tiếng với trang phục truyền thống mang đậm nét riêng biệt, thể hiện ở bố cục tinh tế và sự khéo léo trên từng đường kim mũi chỉ. Trên trang phục truyền thống, bạc được chế tác thành những đồng xu tròn, hình ngôi sao, bông hoa… tinh xảo. Cầu kì nhất là chiếc yếm được thêu tay hoàn toàn bằng các sợi chỉ màu đỏ, trắng và tỉ mỉ gắn từng chiếc hoa bạc nhỏ quanh cổ. Từ cổ áo buông xuống là hàng cúc bạc hình chữ nhật, trên mặt cúc được chạm khắc hoa mặt trăng, mặt trời đẹp mắt. Kèm theo đó là bộ xà tích bạc với các hình: con cá, con dao nhỏ, chiếc nhíp... và cả những vật dụng mô tả hình ảnh gần gũi, gắn bó với cuộc sống hàng ngày của dân tộc Dao.

Cùng với bộ trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu, tô điểm thêm những chi tiết tinh tế từ bạc, điểm nhấn không thể thiếu là những chiếc vòng cũng được làm từ bạc trắng, góp phần tạo nên vẻ đẹp độc đáo, riêng có của bộ trang phục. Phụ nữ Dao Đỏ thường đeo từ một đến hai chiếc vòng bạc bản to, được chính người dân nơi đây chế tác thủ công. Để hoàn thiện một chiếc vòng bạc đặc, người thợ phải mất 2 - 3 ngày tỉ mỉ từ khâu đun chảy bạc, đổ khuôn, tạo hình đến chạm khắc hoa văn, cho ra đời một sản phẩm bền chắc và giàu giá trị thẩm mỹ.

Với người Dao Đỏ, bạc không chỉ là kim loại quý mà còn được xem là “vật bất ly thân” của người phụ nữ.

Đồng bào Dao Đỏ quan niệm rằng, khi người phụ nữ về nhà chồng, họ sẽ thay chồng chăm lo việc gia tiên. Vì vậy, mẹ chồng thường trao cho con dâu chiếc vòng bạc như một lời gửi gắm trách nhiệm và tình cảm. Chiếc vòng vừa là của hồi môn, vừa là biểu tượng cho sự gắn kết giữa mẹ chồng nàng dâu.

Không chỉ là món trang sức làm nổi bật trang phục truyền thống, bạc còn mang ý nghĩa biểu trưng cho sự sung túc, sức khỏe và thịnh vượng. Người đeo tin rằng bạc đem lại may mắn, tài lộc, bình an và hạnh phúc cho gia đình, đồng thời thể hiện sự giàu có, no đủ của chủ nhân. Vì vậy, họ luôn chăm chỉ lao động, tích góp để mua bạc cất giữ, dùng cho những dịp trọng đại. Nhà nào chưa có thì tìm mua hoặc trao đổi với các gia đình khác, biến bạc trở thành sợi dây gắn kết dòng tộc và cộng đồng.

Theo các bậc cao niên kể lại, trẻ em ngay từ khi chào đời sẽ được các bà, các mẹ đội chiếc mũ đính chuông bạc, tiếng ngân vang đầu tiên bên tai bé cũng chính là lời chào thân thương từ dòng họ, như một cách đánh dấu sự hiện diện của thành viên mới trong gia đình. Lớn lên, trên mỗi chặng đường của cuộc đời từ tuổi thơ đến khi trưởng thành, bạc đều hiện diện như một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người Dao Đỏ… Trong mỗi gia đình, bạc được giữ gìn như của quý, là “của để dành” dùng để cưới gả con cái, để phòng khi tuổi già, ốm đau và khi qua đời đồng bạc đặt trong miệng là nghi thức giúp linh hồn trở về với tổ tiên, gửi gắm lời hay ý đẹp phù hộ con cháu may mắn, bình an.

Đặc biệt, phụ nữ Dao Đỏ luôn cẩn trọng trong việc gìn giữ trang sức bạc. Mỗi món đồ đều được gói cẩn thận bằng giấy báo để tránh bị xỉn màu. Trang phục được cất trong hòm hoặc treo cao để tránh ẩm mốc, thỉnh thoảng lại mang ra phơi nắng. Trong mỗi gia đình, bạc được lưu giữ như báu vật. Nhiều bộ trang sức đã tồn tại qua bao thế hệ, in đậm dấu ấn qua các thế hệ, ông bà, tổ tiên.

Dù trong dòng chảy của sự giao thoa văn hóa hiện đại, đời sống của người Dao Đỏ đã có nhiều thay đổi, khiến không ít giá trị truyền thống dần phai nhạt, nhưng bạc trắng vẫn luôn giữ trọn vẹn giá trị thiêng liêng của mình. Nó không chỉ là biểu tượng của quá khứ, mà còn là cầu nối bền chặt giữa những ký ức xưa và nhịp sống hiện tại. Vì vậy, qua bao thế hệ, người Dao Đỏ vẫn luôn trân trọng và gìn giữ di sản này, để bản sắc văn hóa dân tộc mãi mãi được lưu truyền và tỏa sáng.

Thanh Tú