Ba năm xung đột Nga - Ukraine: Cục diện thế giới đang thay đổi

Xung đột Nga-Ukraine được dự báo sẽ có nhiều chuyển biến đột phá sau 3 năm bùng phát. (Nguồn: Threat Post)

Ngày 24/2/2025 đánh dấu ba năm cuộc xung đột Nga - Ukraine bùng nổ. Đây là cuộc đối đầu có quy mô lớn và ác liệt nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II kết thúc năm 1945.

“Chiến dịch quân sự đặc biệt”

Xung đột giữa Moscow và Kiev bắt nguồn từ tháng 2/2014, do bất đồng chủ yếu liên quan đến các vùng lãnh thổ thuộc khu vực Donbass. Để giải quyết các bất đồng này, năm 2014, chính quyền Ukraine và những người ly khai ở Donbass đã ký thỏa thuận Minsk-1. Năm 2014, Đức, Nga, Pháp và Ukraine ký “Định dạng Normandy” tại Paris được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ra nghị quyết ủng hộ.

Năm 2015, Nga, Ukraine và Tổ chức an ninh và hợp tác châu Âu (OSCE) gồm 56 nước đã ký thỏa thuận Minsk-2. Theo các thỏa thuận này, Ukraine sẽ trao cho hai khu vực Donetsk và Luhansk thuộc Donbass quy chế đặc biệt và quyền tự quyết đáng kể, các bên đồng ý ngừng bắn, tiến hành thương lượng để tìm ra giải pháp đáp ứng lợi ích của tất cả các bên liên quan.

Tuy nhiên, tám năm trôi qua, các thỏa thuận này không được thực hiện do Mỹ, các nước châu Âu và Ukraine không tôn trọng thỏa thuận. Mặt khác, Ukraine thi hành chính sách xa rời Nga, nỗ lực gia nhập NATO, triển khai vũ khí chiến lược tại các khu vực sát biên giới Nga. Vào đầu những năm 1990, trong đàm phán về thống nhất nước Đức, phương Tây đã cam kết “không mở rộng NATO một tấc nào về phía Đông.”

Tuy nhiên, sau khi Liên xô và các nước Xã hội chủ nghĩa Đông Âu tan rã, khối quân sự Warsaw giải tán, NATO đã nhanh chóng mở rộng sang phía Đông, kết nạp toàn bộ các nước Đông Âu, đưa số thành viên từ 16 nước năm 1982 lên 28 nước năm 2009 và 32 thành viên vào năm 2024 trong khi "đánh tiếng" chuẩn bị kết nạp Ukraine.

Nếu Ukraine gia nhập NATO, vành đai bao quanh nước Nga sẽ được khép kín. Moscow cho rằng, việc sử dụng Ukraine như một thế lực đối đầu Nga là mối đe dọa sống còn đối với an ninh của Nga. Tháng 12/2021, Moscow đã đưa ra đề xuất đảm bảo an ninh cân bằng cho cả Nga và châu Âu, nhưng Mỹ và NATO đã bác bỏ.

Có lẽ, cuộc đối đầu Nga-Ukraine đã không nổ ra nếu các Thỏa thuận Minsk được thực hiện và đề xuất đảm bảo an ninh cho Nga và châu Âu được chấp nhận. Trong bối cảnh đó, ngày 24/2/2022, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố mở “Chiến dịch quân sự đặc biệt” vào Ukraine, với mục tiêu chính là “phi quân sự hóa” và ngăn cản Ukraine gia nhập NATO.

Tình hình ba năm qua

Từ những gì diễn ra trong thực tế 3 năm qua, có thể thấy rằng đây không hẳn là cuộc đối đầu giữa Moscow và Kiev, mà là giữa Nga và NATO, do Mỹ đứng đầu trên lãnh thổ Ukraine. Theo dữ liệu từ Viện Kinh tế thế giới Kiel của Đức, kể từ khi bắt đầu xung đột đến nay, Ukraine đã nhận được 267 tỷ Euro khí tài và tài chính từ NATO. Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất với tổng giá trị lên tới 114 tỷ Euro, tiếp theo là Liên minh châu Âu với khoảng 49 tỷ Euro và Đức khoảng 17 tỷ Euro.

Về quân sự, NATO đã cung cấp cho Ukraine các loại vũ khí hiện đại gồm các đơn vị tên lửa và pháo binh, hệ thống phòng không, xe tăng và xe bọc thép và máy bay không người lái (UAV). Các loại vũ khí hiện đại từ hệ thống tên lửa Patriot, Storm Shadow, HIMARS, xe tăng Leopard-2, Abrams, Challenger... đến máy bay F-16 đã và đang được đổ vào Ukraine. Mới đây nhất, Mỹ cung cấp cho Kiev tên lửa tầm xa ATACMS để bắn sâu vào lãnh thổ Nga và cử nhiều cố vấn quân sự, thậm chí đang xem xét kế hoạch gửi quân đến giúp Ukraine.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump gặp nhau bên lề hội nghị G20 tháng 7/2017 ở Hamburg, Đức. (Nguồn: TASS)

Trong ba năm qua, phải đương đầu với 32 nước NATO, Nga vẫn trụ vững và ngày càng nắm quyền chủ động trên chiến trường. Đến nay, Nga đã kiểm soát 4 vùng của Ukraine là Donetsk, Luhansk, Kherson và Zaporizhzhia, khoảng 20% lãnh thổ Ukraine. Lần đầu tiên Nga sử dụng tên lửa siêu vượt âm Oreshnik không thể đánh chặn, các lực lượng Nga đang mở rộng tấn công trên các mặt trận.

Trong khi đó, Ukraine ngày càng gặp khó khăn. Chiến dịch phản công mùa Hè năm 2023 thất bại và quân Ukraine đã phải rút lui về tuyến sau. Cuộc tấn công của Kiev vào tỉnh Kursk của Nga ngày 6/8/2024 cũng không đạt kết quả mong muốn. Nga đã giải phóng được 63% lãnh thổ Kursk, các lực lượng Ukraine đang bị bao vây. Tình hình trên chiến trường cho thấy Moscow đang chiếm ưu thế, đặc biệt sau những động thái và tuyên bố gần đây của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Trên mặt trận kinh tế, Mỹ và phương Tây áp đặt hơn 20 nghìn lệnh trừng phạt khốc liệt chưa từng có đối với Nga khiến nền kinh tế vô cùng khó khăn. Nhưng Moscow vẫn có được mức tăng trưởng GDP gần 4% trong năm 2024, nhờ vào nguồn thu nhập dầu mỏ và khí đốt đem lại hơn 320 tỷ USD/ năm và mở rộng quan hệ hợp tác với các nước. Theo số liệu của Ngân hàng thế giới (WB), năm 2024, Nga là nền kinh tế lớn thứ 4 trên thế giới với tổng sán phẩm quốc nội chiếm 3,55% GDP toàn cầu tính theo sức mua tương đương (PPP), vượt qua Nhật Bản (3,38%), đứng sau Trung Quốc (18,8%), Mỹ (15%) và Ấn Độ (7,9%). Có thể nói, hàng chục ngàn lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga đã không thể khiến nền kinh tế Nga suy sụp.

Trong khi đó, kinh tế châu Âu đang lâm vào tình trạng khó khăn nhất kể từ khi đại dịch Covid-19 hơn hai năm trước và hệ lụy từ cuộc xung đột Nga - Ukraine hiện nay. Với tỷ lệ lạm phát, thất nghiệp tăng cao, cuộc khủng hoảng năng lượng nhiều biến động, Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt 29-25% thuế hải quan...kinh tế châu Âu sẽ phải đối mặt với nguy cơ suy thoái đầy rủi ro.

Về chính trị, Nga phá vỡ được thế cô lập nhờ chính sách hướng Đông, mở rộng quan hệ với những nước bạn bè truyền thống. Quan hệ Trung Quốc, Ấn Độ, Iran, Triều Tiên, Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, các nước vùng Vịnh, châu Phi, Mỹ-Latinh, BRICS, SCO...là những đối tác lớn quan trọng trên thế giới được tăng cường.

Trong khi đó, nội bộ các nước châu Âu và giữa châu Âu với Mỹ đang xuất hiện nhiều bất đồng sâu sắc về cuộc xung đột Ukraine, đàm phán với Nga cũng như tương lai hợp tác trong khuôn khổ NATO. Phát biểu trong phiên bế mạc Hội nghị an ninh Munich 2025 được tổ chức 14-16/2 vừa qua, Chủ tịch Hội nghị Christoph Heusgen đã chỉ ra sự rạn nứt ngày càng gia tăng giữa châu Âu và Mỹ. Ông mô tả kết quả của Hội nghị an ninh Munich 2025 là "cơn ác mộng của châu Âu" và bày tỏ lo ngại sâu sắc về sự khác biệt về các giá trị chung giữa Mỹ và EU.

Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đến Kiev vào đúng ngày nổ ra cuộc xung đột Nga-Ukraine 3 năm trước. (Nguồn: Ursula von der Leyen/X)

Trở lại cấu trúc đa cực

Có thế nói, cuộc đối đầu Nga -Ukraine đang làm thay đổi mạnh mẽ cục diện thế giới. Từ việc chống Nga quyết liệt dưới thời Tổng thống Joe Biden, chính quyền của Tổng thống Mỹ Doanld Trump đã quay sang bắt tay với Nga để giải quyết cuộc xung đột. Ngày 12/2, lần đầu tiên Tổng thống Trump đã điện đàm với người đồng cấp Vladimir Putin sau ba năm kể từ khi bùng nổ cuộc xung đột Nga - Ukraine. Hợp tác Nga - Mỹ đang mở ra hy vọng giải quyết cuộc xung đột bằng các giải pháp hòa bình, làm thay đổi sâu sắc mối quan hệ đồng minh xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ - châu Âu và cục diện thế giới.

Nhà bình luận chính trị Frank Gardner của BBC nhận xét, kỷ nguyên quan hệ quốc tế trước đây đã kết thúc. Châu Âu không còn có cấu trúc an ninh như sau Thế chiến II. Mỹ vẫn là thành viên quan trọng hàng đầu của NATO, nhưng châu Âu không còn có thể trông cậy vào sự hỗ trợ của Mỹ nếu bị tấn công từ bên ngoài. Chính quyền của Tổng thống Donald Trump có thể đánh dấu sự kết thúc của kỷ nguyên thế giới đơn cực và Washington sẽ buộc phải tính đến lợi ích của Nga và Trung Quốc. Việc ông Trump đề xuất khả năng gặp gỡ ba bên Mỹ - Nga - Trung Quốc, nếu diễn ra sẽ là bước ngoặt mới trong quan hệ quốc tế.

Trong khi đó, tờ The Guardian ngày 6/2 dẫn lời Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuyên bố, "đơn cực là một điều bất thường, là hậu quả của Chiến tranh Lạnh. Thế giới đang quay trở lại cấu trúc đa cực với “một số cường quốc ở nhiều khu vực khác nhau trên hành tinh”, bao gồm Nga và Trung Quốc.” Ông Rubio nói: “Thời kỳ Mỹ là một dạng chính phủ thế giới, cố gắng giải quyết mọi vấn đề đã qua rồi". Còn người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov thì nói rằng, lập trường của ông Rubio về đa cực trùng hợp với tầm nhìn của Moscow.

Cuộc xung đột Nga - Ukraine có nguồn gốc lịch sử hết sức phức tạp và qua cuộc xung đột này thấy được sự can dự của nhiều nước. Bởi thế, nó không dễ gì giải quyết trong một sớm một chiều. Nhưng khi Mỹ và Nga-hai siêu cường hàng đầu bắt tay nhau, đang mở ra hy vọng giải quyết cuộc xung đột vốn đã kéo dài 3 năm bằng con đường hòa bình.

Đại sứ Nguyễn Quang Khai