Afghanistan: 'Củ cà rốt' trong đàm phán của Mỹ với Nga và Iran?

Nhân viên an ninh Taliban gác tại Mazar-i-Sharif, Afghanistan. Ảnh: AFP/TTXVN

Bình luận trên trang tin realclearworld.com mới đây, học giả Matthew C. Mai cộng tác tại Defense Priorities, tổ chức tư vấn chính sách đối ngoại của Mỹ có trụ sở tại Washington, D.C., cho rằng 4 năm sau khi kết thúc cuộc chiến ở Afghanistan, vấn đề chống khủng bố tại quốc gia này có thể trở thành "đòn bẩy" của Mỹ với Nga và Iran trong bối cảnh chính quyền Trump tìm kiếm các thỏa thuận tạm thời. Trong khi an ninh của Mỹ không bị ảnh hưởng nhiều bởi tình hình Afghanistan, chủ nghĩa khủng bố không được kiểm soát tại đây lại mang hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều đối với Nga và Iran.

Quyết định rút quân: Đúng đắn nhưng để lại thách thức

Việc rút quân khỏi Afghanistan tuy diễn ra một cách bi thảm, nhưng vẫn mang lại những lợi ích lâu dài cho Mỹ. Cuộc chiến này được đánh giá là không thể thắng vì những lý do chính trị và quân sự, đồng thời gây hao tổn đáng kể nguồn lực quân sự của Mỹ và là thảm họa nhân đạo đối với người dân Afghanistan.

Trái với những lo ngại ban đầu rằng Afghanistan sẽ trở thành "thiên đường" cho các tổ chức khủng bố toàn cầu, nước Mỹ vẫn chưa phải đối mặt với mối đe dọa nghiêm trọng nào từ các nhóm hoạt động ở Nam-Trung Á. Tuy nhiên, tình hình lại hoàn toàn khác đối với Nga và Iran.

ISIS-K: Mối đe dọa thực sự với Nga và Iran

Chủ nghĩa khủng bố là thách thức an ninh có liên quan trực tiếp đối với Nga và Iran, và sẽ không sớm biến mất. ISIS-K, chi nhánh Nam Á của Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (ISIS), có trụ sở tại Afghanistan và Pakistan với những thành viên bao gồm người Chechnya, Uzbekistan, Tajikistan, Afghanistan và Pakistan. Nhiều thành viên trước đây thuộc các nhóm khủng bố khác có trụ sở trong khu vực.

Những bất bình của ISIS-K đối với Nga phần lớn xuất phát từ các cuộc chiến của Moskva ở Afghanistan và Chechnya, trong khi với Iran liên quan đến Hồi giáo Shia (phần lớn người Iran là người Hồi giáo Shia). Cả hai nước này cũng đã tiến hành các chiến dịch quân sự dài ngày chống ISIS ở Syria, và trong trường hợp của Iran là cả Iraq.

ISIS-K đã thực hiện hàng loạt cuộc tấn công quy mô lớn để chứng minh phạm vi và khả năng của nhóm. Vào tháng 3/2024, bốn thành viên ISIS-K đã tấn công một phòng hòa nhạc ở Moskva, khiến gần 150 người thiệt mạng và 500 người khác bị thương. Hai tháng trước đó, cùng nhóm này đã đánh bom một buổi lễ tưởng niệm công cộng ở Iran, cướp đi sinh mạng của 80 người.

Các cuộc tấn công trước đó của ISIS-K vào các đền thờ Shia ở Iran trong năm 2022 và 2023 cũng đã giết chết và làm bị thương hàng chục thường dân. Tại Afghanistan, ISIS-K đã tấn công các thực thể nước ngoài, bao gồm các đại sứ quán Nga và Pakistan tại Kabul cũng như một khách sạn có công dân Trung Quốc.

Đáng chú ý, trong thời gian Mỹ rút quân, chính ISIS-K, chứ không phải Al Qaeda hay Taliban, đã thực hiện vụ đánh bom tự sát Abbey Gate khiến 13 quân nhân Mỹ và 170 thường dân Afghanistan thiệt mạng.

Taliban: Năng lực hạn chế trong cuộc chiến chống khủng bố

Trong những năm cuối của cuộc chiến, lực lượng Mỹ, Afghanistan, Pakistan và Taliban đều tiến hành các hoạt động chống lại ISIS-K ở miền Đông Afghanistan. Việc Mỹ rút quân đã để lại khoảng trống an ninh mà Taliban nhanh chóng lấp đầy.

Mặc dù các hoạt động chống khủng bố của Taliban đã dẫn đến việc giảm số lượng các cuộc tấn công, điều này cũng có thể phản ánh sự thay đổi trong chiến lược của ISIS-K theo hướng tiến hành nhiều cuộc tấn công hơn bên ngoài Afghanistan.

Chính quyền Taliban tuy có bộ máy an ninh trong nước mạnh hơn so với chính quyền tiền nhiệm, nhưng cũng phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng kinh tế và nhân đạo nghiêm trọng với ngân sách eo hẹp.

Nga và Iran đã đề nghị giúp chế độ ở Kabul kiềm chế ISIS-K mặc dù cả hai nước đều có lịch sử cảnh giác với Taliban. Tháng trước, Nga đã đề nghị hỗ trợ chống lại nhóm khủng bố này như một phần trong chính sách bình thường hóa đối với Taliban. Trong khi đó, Iran và Taliban được cho là đã hợp tác để phá vỡ các cuộc tấn công của ISIS-K kể từ ít nhất năm 2023.

Ngay cả chính quyền Biden cũng cân nhắc hợp tác với Taliban sau vụ tấn công ở Moskva để kiềm chế những gì các quan chức Mỹ coi là mối đe dọa đang gia tăng.

"Củ cà rốt" trong ngoại giao

Chính quyền Trump đã chứng minh sự sẵn sàng đạt được thỏa thuận với các đối thủ của Mỹ. Với Nga và Iran, có những lý do chính đáng để làm như vậy. Mỹ có lợi ích rõ ràng trong việc ổn định mối quan hệ với Nga để giảm thiểu rủi ro leo thang ở Ukraine. Tương tự, một thỏa thuận với Iran hạn chế chương trình hạt nhân, mở cửa nền kinh tế cho các khoản đầu tư quốc tế và hạ nhiệt căng thẳng ở Trung Đông sẽ làm giảm đáng kể khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh khu vực tàn khốc.

Chia sẻ thông tin tình báo là một đề nghị giá rẻ nhưng có giá trị mà Mỹ có thể đưa ra cho hai quốc gia đang phải đối mặt với mối đe dọa khủng bố gia tăng. Cộng đồng tình báo Mỹ có nhiều thập kỷ kinh nghiệm trong việc phát hiện, giám sát, theo dõi và phá vỡ các mối đe dọa khủng bố ở nước ngoài. Thật vậy, trước các cuộc tấn công của ISIS-K năm 2024 vào Nga và Iran, các quan chức Mỹ đã thực hiện "nghĩa vụ cảnh báo" và thông báo cho cả hai quốc gia về các kế hoạch của nhóm này.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc