Xung đột Ukraine: Bị đẩy đến 'ngã 3 lịch sử', châu Âu bước tới thời khắc tự đứng trên đôi chân mình, 'chiếc ô' Mỹ vẫn còn quá lớn?

Hội nghị thượng đỉnh về Ukraine ở London, Anh, ngày 2/3. (Nguồn: GOV.UK)

Hội nghị được tổ chức tại thủ đô London, do Thủ tướng Anh Keir Starmer chủ trì, có sự tham dự của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Thủ tướng Canada Justin Trudeau, lãnh đạo nhiều nước châu Âu cùng Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa và Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Mark Rutte.

Tự lực cánh sinh

Phát biểu sau khi hết thúc hội nghị, Thủ tướng Anh cho biết, nước này cùng Ukraine, Pháp và một số quốc gia khác sẽ thành lập “liên minh thiện chí” và xây dựng kế hoạch hòa bình để đưa ra thảo luận với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Mặc dù không nêu đích danh các quốc gia khác, song nhà lãnh đạo Anh khẳng định nhiều nước sẵn sàng tham gia liên minh này.

Ông Starmer tuyên bố: “Chúng ta đang ở ngã ba đường của lịch sử ngày nay. Đây không phải là lúc để nói thêm nữa. Đã đến lúc hành động. Đã đến lúc phải tiến lên, dẫn dắt và đoàn kết xung quanh một kế hoạch mới vì một nền hòa bình công bằng và bền vững”.

Theo Reuters, động thái này được đánh giá là bước đi quan trọng để Washington có thể cung cấp những bảo đảm an ninh mà Kiev cho là cần thiết, bởi chính quyền Mỹ của Tổng thống Donald Trump từng nhiều lần tuyên bố rằng, châu Âu cần đóng vai trò chính trong vấn đề này.

Ngay trong ngày, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent tiếp tục khẳng định, Washington muốn Liên minh châu Âu (EU), thay vì NATO, phải đưa ra các bảo đảm an ninh cho Ukraine sau khi đạt thỏa thuận ngừng bắn với Nga.

Ngoài việc xây dựng kế hoạch hòa bình, tại hội nghị ở London, các nhà lãnh đạo châu Âu cũng nhất trí sẽ sớm gặp lại nhau để “giữ đà sau các hoạt động này” và tiếp tục hợp tác để xây dựng một kế hoạch chung vì một nền hòa bình công bằng và lâu dài cho Ukraine.

Bên cạnh đó, Anh cũng thông báo sẽ cấp cho Ukraine gói tín dụng xuất khẩu trị giá 1,6 tỷ Bảng Anh (2,01 tỷ USD) mua hơn 5.000 tên lửa phòng không mới để giúp Ukraine có vị thế tốt nhất trong các cuộc đàm phán với Nga.

Bên cạnh vấn đề Ukraine, việc tăng ngân sách quốc phòng cũng là một chủ đề nóng được các nhà lãnh đạo châu Âu chú ý.

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk xác nhận, các nhà lãnh đạo châu Âu đều thống nhất cho rằng “lục địa già” cần gánh vác thêm trách nhiệm và “chi tiêu nhiều hơn cho ngân sách quốc phòng trong khuôn khổ NATO”, đồng thời nhấn mạnh quyết tâm duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ.

Chủ tịch EC Ursula von der Leyen nhấn mạnh rằng, châu Âu cần khẩn trương tái vũ trang và quốc gia thành viên EU phải được trao cho không gian tài khóa để tăng mạnh chi tiêu quốc phòng bởi "chính sách tăng cường đầu tư quốc phòng trong thời gian dài là vô cùng quan trọng".

Theo bà, châu Âu cần cho Mỹ thấy rằng, khu vực này đã sẵn sàng để bảo vệ nền dân chủ.

Trong khi đó, trả lời phỏng vấn nhật báo Le Figaro sau cuộc họp, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đề nghị các quốc gia châu Âu tăng ngân sách quốc phòng lên mức 3,0 - 3,5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) để thích ứng với sự thay đổi các ưu tiên của Mỹ.

'Hình bóng' của Mỹ

Mặc dù nỗ lực để thể hiện vai trò lớn hơn trong việc giải quyết xung đột ở Ukraine, châu Âu vẫn không thể tách rời Mỹ trong vấn đề này.

Phát biểu trên truyền hình Romania khi đề cập kết quả hội nghị thượng đỉnh ở London, Quyền Tổng thống nước này Ilie Bolojan tuyên bố, châu Âu không thể thực hiện được các bảo đảm an ninh cho Ukraine nếu không có sự hỗ trợ từ Mỹ.

Nhà lãnh đạo phân tích: “Đây là những bảo đảm an ninh không chỉ cho Ukraine, mà còn cho toàn bộ sườn phía Đông, từ biển Baltic đến Biển Đen. Do đó, để tiếp tục quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương, công việc sẽ được thực hiện theo kế hoạch chung để bảo đảm an ninh được đưa ra với sự góp sức rộng rãi của các nước châu Âu và trên cơ sở những hỗ trợ mà Mỹ có thể cung cấp”.

Tuy nhiên, ông tái khẳng định việc châu Âu phải chuẩn bị “gánh vác trách nhiệm lớn hơn trong công cuộc duy trì hòa bình ở châu Âu”, đồng nghĩa với việc “tăng ngân sách quốc phòng”.

Trong khi đó, trả lời câu hỏi về khả năng triển khai quân tới Ukraine, Thụy Điển tuyên bố sẵn sàng cung cấp bảo đảm an ninh cho Kiev với điều kiện là "bước đi này cần thực hiện với sự hỗ trợ và bảo đảm an ninh của Mỹ" cũng như "dựa trên sự tồn tại của các cấu trúc đáng tin cậy".

Châu Âu cần có Mỹ để bảo đảm năng lực phòng thủ cũng như bảo vệ Kiev và an ninh toàn châu lục là điều hoàn toàn rõ ràng.

Tuy nhiên, với cuộc đấu khẩu gay gắt giữa Tổng thống Trump và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky diễn ra hôm 28/2 tại Nhà Trắng khiến mối quan hệ Washington-Kiev gần như đổ vỡ, việc Mỹ đồng ý mở rộng "chiếc ô" bảo vệ của mình ở châu Âu đến đâu vẫn còn cần thời gian trả lời.

Bảo Minh