Xung đột Israel - Iran có thay đổi 'luật chơi' ở Trung Đông?

Các tòa nhà tại Quảng trường Nobonyad ở Tehran bị phá hủy sau cuộc không kích của Israel. Ảnh: Getty Images

Không kích các mục tiêu hạt nhân

Lần đầu tiên kể từ khi bắt đầu xung đột giữa Iran và Israel, các cơ sở hạt nhân của Iran đã trở thành mục tiêu tấn công. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) đã không kích các nhà máy làm giàu uranium ở Natanz và Fordow, trung tâm sản xuất nước nặng ở Arak, cùng nhiều viện nghiên cứu và phòng thí nghiệm chuyên ngành.

Israel công khai xác nhận việc ưu tiên tấn công vào các mục tiêu thuộc “chu vi hạt nhân” của Iran với mức độ hỏa lực cao gấp 2 - 3 lần so với các cơ sở quân sự, lọc dầu hay hạ tầng cảng.

Tuy nhiên, kết quả ban đầu khó đáp ứng kỳ vọng của giới lãnh đạo “diều hâu” ở Israel. Trong 4 ngày không kích dữ dội, IDF chỉ phá hủy được các nhà chứa máy bay trên mặt đất tại Natanz, xưởng sản xuất máy ly tâm IR-9 tiên tiến, một số kho lưu trữ gần Fordow và Arak. Các khu phức hợp hạt nhân trọng yếu, đặc biệt là hệ thống hầm ngầm vẫn nguyên vẹn. Mặc dù vậy, Israel vẫn kiên định mục tiêu làm gián đoạn sâu rộng chương trình hạt nhân của Iran.

Việc chuyển hướng chiến lược sang tấn công các mục tiêu trên lãnh thổ Iran đã tác động rõ rệt đến cục diện các mặt trận khác trong khu vực. Chiến dịch của IDF tại Gaza bị chững lại. Đà tiến công và việc mở rộng “hành lang an ninh” do Israel thiết lập khó có thể được đẩy mạnh khi chiến dịch tại Iran khởi phát. Quân đội Israel được cho là đã dừng chân tại các trạm kiểm soát tiền phương gần Rafah và Khan Yunis từ đầu tháng 6. Các cuộc giao tranh với lực lượng ủng hộ Hamas cũng lắng xuống.

Một số đơn vị như Sư đoàn Dù 98 “Ha-Esh” đã được rút khỏi Gaza và tái triển khai dọc biên giới Ai Cập, Jordan nhằm tăng cường phòng thủ chiến lược. Hệ quả là mũi tiến công vào Khan Yunis, một trong các trọng điểm đầu tháng bị đình trệ và nguy cơ đe dọa “thành trì Hamas” tạm thời được gỡ bỏ.

Với việc Israel giảm hiện diện trực tiếp, gánh nặng kiểm soát tình hình tại Gaza được chuyển giao cho cái gọi là Ủy ban quản lý Gaza - một liên minh các nhóm dân quân chống Hamas được xem là lực lượng ủy nhiệm chính thức đầu tiên của Israel tại vùng đất này. Tel Aviv kỳ vọng việc thiết lập một trung tâm quyền lực thay thế sẽ tạo đòn bẩy chiến lược, làm suy yếu Hamas mà không cần can dự quân sự trực tiếp.

Tuy nhiên, ủy ban tỏ ra không sẵn sàng cho vai trò này. Tờ Izvestia đưa tin trong 3 ngày đầu giao tranh, họ đã mất khoảng 1/4 lực lượng trong các cuộc đụng độ với Hamas và buộc phải rút về giới tuyến do Israel kiểm soát. Với xu hướng này, khả năng của họ trong việc trở thành một “chính phủ thay thế” tại Gaza đang ngày càng mờ nhạt theo thời gian.

Áp lực từ Israel đối với Lebanon cũng đang suy giảm. Tel Aviv tiếp tục tiến hành các cuộc không kích đơn lẻ bằng UAV nhằm vào chỉ huy chiến trường và kho đạn dược ở miền Nam Lebanon nhưng không mở rộng thành các chiến dịch quân sự quy mô lớn.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ Lebanon đã tạm thời đình chỉ một số sáng kiến từng được triển khai dưới áp lực từ Israel như đóng băng chương trình giải giáp người tị nạn Palestine tại các trại và buộc Hezbollah rút khỏi các khu vực giáp biên.

Ở một góc độ khác, căng thẳng leo thang giữa Iran và Israel đã vô tình tạo điều kiện cho các lực lượng Shiite, đặc biệt là Hezbollah củng cố sự hiện diện ở miền Nam Lebanon.

Định hình một hiện trạng chiến lược mới

Từ góc nhìn của Iran, xung đột hiện vẫn mang tính chất đối đầu trực tiếp, thiệt hại chủ yếu do hai bên trực tiếp gây ra với rất ít sự can dự từ các bên trung gian. Tehran đến nay vẫn hạn chế huy động "lực lượng ủy nhiệm”. Chỉ có Houthi tại Yemen và Hamas ở Palestine tham chiến và ở mức độ rất giới hạn. Hezbollah tại Lebanon cùng các nhóm vũ trang Shiite ở Iraq vẫn giữ thái độ trung lập, mặc dù đã tuyên bố sẵn sàng can thiệp nếu xung đột vượt tầm kiểm soát.

USS Nimitz CVN-68 là siêu hàng không mẫu hạm đầu tiên thuộc lớp Nimitz. Ảnh: Hải quân Mỹ

Giới quan sát cho rằng sự kìm chế này có thể phản ánh chủ đích giảm leo thang từ phía Tehran. Trong vai trò bên phòng thủ, Iran dường như đang đáp trả theo nguyên tắc đối xứng. Việc chỉ huy động một phần năng lực của “trục kháng chiến” là tín hiệu cho thấy nước này không tìm cách đẩy xung đột sang một cấp độ mới.

Việc tất cả các "lực lượng ủy nhiệm" của Iran cùng lúc tham chiến có nguy cơ kích hoạt phản ứng mạnh hơn từ Mỹ, kể cả khả năng can dự quân sự trực tiếp để hỗ trợ Israel. Washington đã chứng minh cam kết không chỉ mang tính biểu tượng: Mỹ đang tăng cường hiện diện tại Trung Đông, triển khai thêm máy bay tiếp dầu và điều động nhóm tác chiến tàu sân bay tới gần khu vực xung đột.

Tuy nhiên, những động thái trên có thể nhằm gây sức ép đưa Iran quay lại bàn đàm phán về thỏa thuận hạt nhân, mặc dù lần này với điều kiện cứng rắn hơn, bao gồm yêu cầu Israel chấm dứt các cuộc không kích.

Về phía mình, Tehran cũng thể hiện dấu hiệu kiềm chế, dập tắt một số đề xuất gây tranh cãi trong nước. Trong đó có cả lời kêu gọi của một nhóm giáo sĩ đề nghị Lãnh tụ Tối cao hủy bỏ lệnh cấm sản xuất vũ khí hạt nhân, hay dự luật quốc hội yêu cầu rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT), theo mô hình của Triều Tiên. Tuy nhiên, dễ hiểu là Iran sẽ không sẵn sàng quay lại bàn đàm phán chỉ để đàm phán. Điều kiện tiên quyết vẫn là Israel phải dừng các cuộc không kích.

Có thể thấy, cả Iran và Israel dường như đang sử dụng vòng xung đột hiện tại để định hình một hiện trạng chiến lược mới. Cả hai đều muốn giữ nguyên vị thế, đồng thời mở rộng ảnh hưởng tại Trung Đông. Cho đến nay, mỗi bên đã tiến xa khỏi điểm xuất phát của mình và cán cân lực lượng giữa hai quốc gia cho thấy sự tương đối cân bằng.

HÙNG ANH