Xúc động chương trình tưởng niệm 10 năm ngày mất của Giáo sư Trần Văn Khê

Giáo sư, tiến sĩ, nhà nghiên cứu văn hóa, âm nhạc cổ truyền của Việt Nam Trần Văn Khê đã từ giã cuộc đời vào ngày 24.6.2015 tại căn nhà 32 Huỳnh Đình Hai (quận Bình Thạnh, TP.HCM), nơi ông trở về sống và làm việc gần 10 năm sau nửa thế kỷ sống ở Pháp.

Trong 10 năm qua, nhóm thân hữu của Giáo sư Trần Văn Khê đã nỗ lực thực hiện những điều ông dặn dò trong Di nguyện – với sự ủng hộ sâu sắc từ gia đình, trong đó có các con trai của ông là: GS-TS Trần Quang Hải (1944–2021) và KTS Trần Quang Minh. Nhóm đã ra mắt sách Trần Văn Khê – Tâm và Nghiệp, tổ chức chương trình kỷ niệm 99 năm ngày sinh Giáo sư và tọa đàm Những bài học văn hóa từ Giáo sư Trần Văn Khê tại Đại học Văn Lang…

Năm 2021, Quỹ học bổng mang tên Trần Văn Khê đã được ra đời. Năm 2023, Giải thưởng và Học bổng Trần Văn Khê lần thứ nhất đã được trao với 9 học bổng và 6 giải thưởng. Hiện nay, nhóm thân hữu đang tiếp tục hoạt động gây quỹ chuẩn bị cho lễ trao giải lần hai.

Trong dịp kỷ niệm 50 năm ngày thống nhất đất nước vừa qua, Giáo sư Trần Văn Khê là một trong 60 cá nhân tiêu biểu được TP.HCM vinh danh vì những đóng góp cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển thành phố giai đoạn 1975 – 2025. Với sự tận tụy và tài năng đặc biệt về truyền cảm hứng âm nhạc dân tộc, Giáo sư Trần Văn Khê không chỉ là nhà nghiên cứu lớn mà còn là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa Việt Nam và thế giới. Theo bà Tôn Nữ Thị Ninh, Giáo sư Trần Văn Khê thực sự đã để lại cho đời một “di sản sống”.

Trong phát biểu tại chương trình, bà Nguyễn Thế Thanh, Phó Chủ tịch Quỹ Học bổng Trần Văn Khê, chia sẻ: “Những ngày tháng này, cả đất nước ta chuẩn bị chuyển mình bước vào một giai đoạn mới với nhiều thách thức và hi vọng về năng lực kiến tạo các giá trị Việt Nam trong một thế giới biến động không ngừng, bằng chính bản lĩnh và bản sắc của Việt Nam. Chính lúc này đây chúng ta – những người yêu quý văn hóa và âm nhạc dân tộc càng nhớ đến Giáo sư Trần Văn Khê”.

Bà Nguyễn Thế Thanh, Phó chủ tịch Quỹ học bổng Trần Văn Khê, đọc diễn văn Nhớ Giáo sư Trần Văn Khê. Bà Thế Thanh đồng thời chủ trì nghi thức tưởng nhớ Trần Văn Khê và sau đó tưởng nhớ nhà nghiên cứu Đặng Hoành Loan, người nhận Giải thưởng Trần Văn Khê lần thứ nhất vừa qua đời tại Hà Nội trong năm 2025. Ảnh: Nguyễn Á

Bà Thế Thanh nhắc lại những kỷ niệm về Thư viện Trần Văn Khê được Sở Văn hóa Thông tin cho lập tháng 8.2012 tại ngôi nhà 32 Huỳnh Đình Hai lúc ông đang ở với hơn 6.000 đầu sách và hơn 4.000 đầu báo, tạp chí chủ yếu là tài liệu nghiên cứu âm nhạc được viết bằng tiếng Pháp, tiếng Anh và tiếng Trung. Kỷ niệm đặc biệt vào tết năm 2006 - cái tết đầu tiên ông ăn tết trên đất nước mình, tại ngôi nhà 32 Huỳnh Đình Hai do nhà nước tạm cấp mà ông gọi là “nhà của mình”.

“Ông chia sẻ với chúng tôi là thời khắc đó trong ông rất xao xuyến và bồi hồi lạ lùng. Chính là tết năm đó, lúc khai đàn đầu xuân, tập quán mà ông giữ được bao năm qua, ông đã nhớ lại rất rõ thời kỳ những năm đầu thập niên năm mươi thế kỷ trước ở nước Pháp, khi ông vừa theo học ở khoa giao dịch quốc tế Trường Chính trị Paris vừa đi đánh đàn thuê ở tiệm ăn La Paillote do ông Từ Bá Hòa làm chủ. Dù có thể đánh nhạc phương Tây để kiếm sống, nhưng ông chỉ sử dụng các nhạc cụ truyền thống Việt Nam và chơi các bản nhạc truyền thống Việt Nam, vậy mà thực khách rất ưa thích. Ông nói, thế nghĩa là âm nhạc Việt Nam có sức thu hút người ta. Và thế là, kể từ những ngày tháng xa xôi đó ở nước Pháp cho đến khi trở về Việt Nam sống những năm cuối đời, ông vẫn đeo đuổi chỉ một công việc: nghiên cứu, giảng dạy, quảng bá giá trị đặc sắc của âm nhạc truyền thống Việt Nam và góp phần vinh danh giá trị đó ở khắp nơi trên thế giới.

15 đại học ở nước ngoài, 200 hội nghị quốc tế về âm nhạc tại 67 quốc gia, 20 liên hoan âm nhạc thế giới… ở bất cứ nơi đâu ông có mặt, âm nhạc Việt Nam lại đĩnh đạc vang lên”, bà Thế Thanh kể.

Bà Thế Thanh cũng đặc biệt ghi nhớ lời ông dặn trong di nguyện và kể ra những điều mà người thương quý, kính trọng ông đã làm được, đó là làm những học bổng và giải thưởng để trao tặng và khuyến khích những người có đam mê, có sự nghiêm túc và có thành tích trong việc học, việc nghiên cứu âm nhạc dân tộc Việt Nam.

Đông đảo nghệ sĩ, nhà trí thức, khách mời có mặt tại sự kiện đều bày tỏ cảm kích về chương trình tưởng nhớ Giáo sư Trần Văn Khê. Ai cũng mong muốn chương trình nên được tổ chức thường xuyên. NSƯT Trần Vương Thạch còn nhiệt tình góp ý về chương trình nhạc cổ truyền nên cần hiện diện đầy đủ các loại hình âm nhạc khác của cả ba miền như ca trù, chèo, hát văn… vì chương trình tưởng nhớ thiên về nhạc cổ truyền Nam bộ. Bà Thế Thanh đã tiếp nhận ý kiến và cho rằng, vì điều kiện gấp gáp nên không tổ chức đầy đủ, bởi nhóm thân hữu ý thức rất rõ về sự phong phú của các loại hình âm nhạc. Khi Giáo sư Trần Văn Khê còn sống, tại các buổi biểu diễn định kỳ tại nhà, luôn có sự hiện diện đầy đủ, lúc ca trù, lúc chầu văn…

Kiến trúc sư Trần Quang Minh cho biết rất vui với sự kiện tưởng nhớ 10 năm ngày mất của cha mình, đồng thời ông cảm ơn Quỹ Trần Văn Khê, từ chỗ chưa có quỹ, đến lúc quỹ thành hình, mọi hoạt động đều thể hiện sự tôn kính với di nguyện của cha. Trong thời gian tới, Quỹ dự định xuất bản một cuốn sách về Giáo sư Trần Văn Khê và ông Trần Quang Minh cho biết sẽ sẵn sàng hỗ trợ, hợp tác với Quỹ về vấn đề tác quyền để cuốn sách sớm ra mắt với bạn đọc.

Nhiều nghệ sĩ có mặt đã chia sẻ đầy tâm tư với đại diện quỹ, rằng khi nào mới có một Nhà Trần Văn Khê, Bảo tàng Trần Văn Khê hoặc chí ít là Không gian Trần Văn Khê, vì nghe nhắc nhiều mà vẫn chưa thấy. Bà Nguyễn Thế Thanh cho biết hiện nay Sở Văn hóa và Thông tin cũng đang quan tâm đến vấn đề đó, sắp tới Quỹ sẽ phối hợp làm đề án này.
Có mặt tại sự kiện, diễn viên Kim Xuân cho biết bà có niềm tin vào thế hệ trẻ khi tiếp tục sứ mệnh lan tỏa những di sản âm nhạc của dân tộc. “Di sản văn hóa, âm nhạc của giáo sư để lại rất lớn và thế hệ trẻ mỗi người góp tay một chút thì có thể có được những thành tựu”. Nữ nghệ sĩ kể ra ví dụ như một gương mặt trẻ gần đây đang kết nối âm nhạc dân tộc và hiện đại một cách rất ấn tượng đó là ca sĩ Phương Mỹ Chi.

Từ trái qua: Nhà ngoại giao Tôn Nữ Thị Ninh, NSND Kim Cương, Hồng Vân, Hải Phượng... trong giây phút tưởng niệm. Ảnh: Nguyễn Á

Đông đảo trí thức thân hữu đến tham dự sự kiện tưởng nhớ 10 năm ngày mất Giáo sư Trần Văn Khê. Ảnh: Nguyễn Á

Nhiều người nước ngoài yêu mến Giáo sư Trần Văn Khê cũng tham dự vào chương trình. Ảnh: Nguyễn Á

NSND Kim Cương cùng ban nhạc gồm các nghệ nhân, nghệ sĩ nổi tiếng biểu diễn các tiết mục tại sự kiện. Ảnh: Nguyễn Á

Ông Trần Quang Minh, con trai thứ của Giáo sư trong giây phút lắng đọng tượng niệm tại sự kiện. Ảnh: Nguyễn Á

Bà Nguyễn Thế Thanh và ông Trần Quang Minh chia sẻ những kỷ niệm, thông tin về những công việc theo di nguyện của Giáo sư Trần Văn Khê. Ảnh: Nguyễn Á

Bà Tôn Nữ Thị Ninh, nguyên Đại sứ Việt Nam tại châu Âu và Bỉ, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban đối ngoại quốc hội, Chủ tịch Quỹ Hòa bình và phát triển TP.HCM, chia sẻ những kỷ niệm với Giáo sư Trần Văn Khê. Ảnh: Nguyễn Á

Tiến sĩ Mai Mỹ Duyên (phải) và nghệ sĩ Ngọc Đặng biểu diễn Dạ cổ hoài lang. Ảnh: Nguyễn Á

Nghệ nhân ưu tú Phương Hậu và thạc sĩ Thái Bình diễn ca ra bộ cổ bản 34 câu Mảnh đất yêu thương. Ảnh: Nguyễn Á

Nghệ nhân nhân dân Thanh Tuyết biểu diễn bài Ngũ đối hạ: Tri ân tổ nghiệp nhạc sư. Ảnh: Nguyễn Á

NSƯT Hồng Vân biểu diễn Đi chơi chùa Hương do Giáo sư Trần Văn Khê phổ nhạc năm 1946 từ thơ Nguyễn Nhược Pháp. Ảnh: Nguyễn Á

Các khách mời thưởng thức chương trình âm nhạc tưởng nhớ Giáo sư. Ảnh: Nguyễn Á

Các khách mời chụp hình lưu niệm tại sự kiện. Ảnh: Nguyễn Á

NSƯT Trần Vương Thạch - Phó chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam, cùng các nghệ sĩ, tri thức, thân hữu, trong giây phút tưởng nhớ Giáo sư Trần Văn Khê. Ảnh: Nguyễn Á

NSƯT Trần Vương Thạch và Bà Nguyễn Thế Thanh, bên di ảnh và các ấn phẩm về Giáo sư Trần Văn Khê. Ảnh: Nguyễn Á

Các nghệ sĩ, kháchmời, gia đình của Giáo sư cùng chụp hình cuối chương trình. Ảnh: Nguyễn Á

Nguyễn Á - Trâm Anh thực hiện