Xuất khẩu nông sản Việt Nam trước yêu cầu giảm phát thải carbon

Khi các thị trường nhập khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc đồng loạt đẩy mạnh yêu cầu giảm phát thải carbon đối với hàng hóa nông sản, ngành xuất khẩu nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước áp lực thay đổi để đáp ứng xu thế tất yếu.

Việc thích ứng không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà còn liên quan trực tiếp đến khả năng cạnh tranh và vị thế lâu dài của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Xu hướng toàn cầu siết chặt tiêu chuẩn phát thải nông sản

Từ năm 2024, Liên minh châu Âu (EU) chính thức áp dụng Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đối với nhiều mặt hàng, trong đó có sản phẩm nông nghiệp. Mỹ và Nhật Bản cũng đang xây dựng hệ thống thuế carbon cho hàng nhập khẩu, đồng thời khuyến khích mạnh mẽ tiêu dùng hàng hóa có chứng nhận phát thải thấp.

Riêng Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, đã ban hành kế hoạch tăng cường kiểm soát lượng carbon trong chuỗi cung ứng nông sản nhập khẩu từ năm 2025.

Trong bối cảnh đó, yêu cầu về sản xuất nông sản "xanh hơn", "sạch hơn" trở thành tiêu chí bắt buộc, không còn dừng ở mức khuyến khích như trước đây. Các tiêu chuẩn kỹ thuật, như truy xuất nguồn gốc carbon, chứng nhận phát thải thấp trong canh tác và chế biến, đang dần trở thành điều kiện tiên quyết để hàng hóa được tiếp cận thị trường.

Theo phân tích của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO), ngành nông nghiệp toàn cầu chiếm khoảng 20% lượng khí nhà kính nhân tạo. Với vai trò xuất khẩu nông sản chủ lực như gạo, cà phê, hồ tiêu, trái cây tươi…, Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng rõ rệt nếu không kịp thích ứng.

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, hiện phần lớn sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu của Việt Nam chưa được cấp chứng nhận liên quan đến phát thải carbon. Điều này đặt ra nguy cơ bị áp thuế cao hoặc mất cơ hội tiếp cận các thị trường cao cấp trong thời gian tới.

Bài toán đặt ra cho nông nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới

Trước áp lực mới, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam cần gấp rút xây dựng chiến lược tổng thể để giảm phát thải trong toàn chuỗi giá trị nông sản, từ sản xuất đến chế biến và vận chuyển.

Do đó, Việt Nam không thể tiếp tục theo đuổi mô hình sản xuất nông nghiệp truyền thống phát thải cao nếu muốn duy trì tăng trưởng xuất khẩu.

Một số nhóm giải pháp được đề xuất bao gồm: chuyển đổi canh tác hữu cơ hoặc ít phát thải, ứng dụng công nghệ tiết kiệm nước, phân bón và năng lượng; phát triển các phương pháp canh tác carbon thấp như canh tác thông minh với khí hậu (CSA); tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo trong chế biến nông sản.

Đặc biệt, việc thiết lập hệ thống đo lường, báo cáo và kiểm chứng (MRV) lượng phát thải trong sản xuất nông nghiệp được xem là yếu tố mấu chốt để nông sản Việt đáp ứng yêu cầu thị trường.

Một số doanh nghiệp lớn trong ngành gạo, cà phê đã bắt đầu thử nghiệm mô hình "Carbon farming" – canh tác theo hướng giảm thiểu phát thải và ghi nhận lượng carbon lưu trữ trong đất, coi đó như lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu.

Ngoài ra, vấn đề hỗ trợ tài chính cũng rất cần thiết. Theo các chuyên gia, chi phí chuyển đổi công nghệ canh tác và chế biến theo chuẩn phát thải thấp khá lớn, đặc biệt với nông hộ quy mô nhỏ. Vì vậy, cần có sự đồng hành từ Nhà nước thông qua chính sách tín dụng xanh, hỗ trợ kỹ thuật và xúc tiến thương mại quốc tế.

Nếu tận dụng tốt cơ hội, việc chuyển đổi theo hướng nông nghiệp carbon thấp không chỉ giúp Việt Nam duy trì xuất khẩu nông sản ổn định mà còn gia tăng giá trị gia tăng, xây dựng hình ảnh quốc gia sản xuất nông sản xanh – sạch trong mắt người tiêu dùng toàn cầu.

Xuất khẩu nông sản Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới, nơi yêu cầu về phát thải carbon thấp trở thành "giấy thông hành" bắt buộc.

Để không bị tụt lại trong cuộc chơi toàn cầu hóa xanh hóa, Việt Nam cần chủ động chuyển đổi mạnh mẽ mô hình sản xuất, chế biến nông sản theo hướng bền vững, vừa đáp ứng xu hướng thị trường, vừa đóng góp thiết thực vào nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu.

Duy Khánh