Xuất khẩu nông, lâm, thủy sản gấp rút giải 'bài toán' chi phí

Gánh nặng chi phí đầu vào

Theo Hiệp hội Nông nghiệp số Việt Nam, hơn 70% nguyên liệu phục vụ sản xuất nông nghiệp từ thức ăn chăn nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đến giống vẫn phải nhập khẩu. Điều này khiến chi phí đầu vào phụ thuộc lớn vào biến động giá thế giới. Trong năm 2024 - 2025, giá phân bón và thức ăn chăn nuôi tăng từ 10 - 15% so với trung bình 5 năm trước, đẩy chi phí sản xuất của nông hộ và doanh nghiệp tăng tương ứng.

Xuất khẩu nông, lâm, thủy sản nỗ lực cán đích xuất khẩu 70 tỷ USD

Đại diện công ty Vinh Hoàn chia sẻ, giá cá tra nguyên liệu năm nay tăng 12 - 15% do chi phí thức ăn cao. Trong khi đó, thị trường Mỹ và EU lại siết giá nhập khẩu, khiến biên lợi nhuận ngày càng mỏng. Nhiều doanh nghiệp buộc phải cắt giảm sản lượng để giữ ổn định tài chính.

Đáng chú ý, sản xuất nông nghiệp của Việt Nam vẫn dựa nhiều vào nông hộ nhỏ lẻ, thiếu cơ giới hóa và ứng dụng công nghệ. Quy mô nhỏ khiến việc đầu tư thiết bị, áp dụng mô hình nông nghiệp tuần hoàn hay canh tác thông minh gặp khó khăn, dẫn tới năng suất và chất lượng chưa ổn định, kéo theo chi phí trên mỗi đơn vị sản phẩm cao hơn so với các nước cạnh tranh như Thái Lan, Indonesia.

Không chỉ chi phí sản xuất, logistics đang là nỗi lo lớn của toàn ngành. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chi phí logistics cho nông sản Việt Nam hiện chiếm 20 - 25% giá thành, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu (12 - 14%). Một trong những nguyên nhân là mạng lưới vận tải biển trực tiếp từ Việt Nam sang các thị trường xa như Mỹ, EU, Trung Đông còn hạn chế, khiến doanh nghiệp phải trung chuyển qua Singapore, Hong Kong. Điều này vừa kéo dài thời gian giao hàng, vừa tăng thêm chi phí từ 5 - 7% cho mỗi lô hàng.

Ông Trần Quốc Khánh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam nhận định, cước vận tải container từ TP. Hồ Chí Minh đi bờ Tây nước Mỹ hiện dao động 8.000 - 9.000 USD/cont, cao gấp 2 - 3 lần so với giai đoạn trước dịch Covid-19. Chi phí này ăn mòn lợi nhuận xuất khẩu, khiến nông sản Việt kém cạnh tranh về giá so với Brazil hay Ecuador.

Chi phí logistics vẫn đè nặng lên vai doanhh nghiệp

Thêm vào đó, hệ thống kho lạnh và bảo quản sau thu hoạch chưa đồng bộ. Hàng năm, Việt Nam thất thoát từ 10 - 20% sản lượng rau quả và thủy sản do bảo quản không đạt chuẩn, gây tổn thất hàng tỷ USD. Đây là điểm yếu lớn khi các thị trường nhập khẩu ngày càng yêu cầu khắt khe về độ tươi, chất lượng và truy xuất nguồn gốc.

Trong bối cảnh Mỹ áp thuế đối ứng đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, áp lực càng nặng nề hơn. Mỹ vốn là thị trường tiêu thụ nông sản lớn nhất của Việt Nam, chiếm trên 20% kim ngạch. Việc gia tăng chi phí cùng lúc với rào cản thương mại khiến doanh nghiệp phải tính toán lại chiến lược, thậm chí chuyển hướng sang các thị trường khác.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Công ty Vina T&T cho rằng, Thái Lan, Philippines, Indonesia đều có lợi thế chi phí thấp hơn nhờ quy mô sản xuất tập trung và logistics tốt hơn. Nếu không nhanh chóng cải thiện, nông sản Việt sẽ gặp khó khăn trong việc giữ thị phần ở Mỹ và EU.

Giải pháp tháo gỡ “nút thắt”

Để hướng tới mục tiêu dài hạn 100 tỷ USD vào năm 2030, theo các chuyên gia, trọng tâm không chỉ nằm ở mở rộng thị trường mà còn ở việc hạ chi phí và nâng cao giá trị gia tăng.

Trước hết, cần phát triển cụm logistics nông sản tại các vùng nguyên liệu trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ. Việc xây dựng trung tâm kho lạnh, chế biến và phân phối tại chỗ sẽ giảm chi phí vận chuyển nội địa, hạn chế thất thoát sau thu hoạch. Bên cạnh đó, Nhà nước cần thúc đẩy đàm phán mở thêm tuyến vận tải biển trực tiếp đến Mỹ, EU, Trung Đông, nhằm giảm phụ thuộc trung chuyển và tiết kiệm hàng trăm triệu USD mỗi năm cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Ở khâu sản xuất, các chuyên gia khuyến nghị đẩy mạnh cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ số và nông nghiệp thông minh để nâng cao năng suất, giảm chi phí đầu vào. Việc khuyến khích mô hình hợp tác xã, liên kết chuỗi giá trị cũng là giải pháp để nông hộ nhỏ lẻ cùng hưởng lợi từ quy mô lớn, tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường.

Liên kết chuỗi giá trị là giải pháp để nông hộ nhỏ lẻ cùng hưởng lợi từ quy mô lớn

Đặc biệt, xu hướng sản xuất xanh, giảm phát thải carbon đang là yêu cầu bắt buộc từ các thị trường cao cấp. Theo PGS.TS. Đinh Thế Hiển, chuyên gia kinh tế, nếu doanh nghiệp chuyển đổi sang mô hình sản xuất tuần hoàn, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp để làm nguyên liệu tái chế hoặc năng lượng, chi phí đầu vào có thể giảm 10 - 15%. Đây là hướng đi vừa giúp hạ giá thành, vừa đáp ứng tiêu chuẩn xanh của thị trường nhập khẩu.

Có thể thấy, để đạt 70 tỷ USD xuất khẩu nông, lâm, thủy sản trong năm nay và 100 tỷ USD vào năm 2030, Việt Nam phải vượt qua “bức tường” chi phí sản xuất và logistics. Đây không chỉ là vấn đề của doanh nghiệp, mà còn là bài toán chiến lược quốc gia, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, hiệp hội và các doanh nghiệp.

Khi những điểm nghẽn được tháo gỡ, cộng hưởng với lợi thế về thị trường và các hiệp định thương mại tự do, nông sản Việt hoàn toàn có thể vươn xa, không chỉ giữ vững vị trí trong top 15 nước xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới, mà còn tiến tới nhóm 10 nước hàng đầu trong thập kỷ tới.

Đức Hiền