Xuất khẩu gạo Việt Nam: Chủ động thị trường, nâng tầm giá trị

Nông dân thu hoạch lúa. Ảnh minh họa: INT

Ngoài việc doanh nghiệp xuất khẩu cần nhanh chóng chuyển hướng chiến lược, đa dạng hóa thị trường và nâng cao chất lượng sản phẩm, Chính phủ cũng đã chỉ đạo các giải pháp đồng bộ nhằm ổn định thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp và hướng ngành gạo tới giá trị bền vững.

Biến động thị trường và những áp lực mới

Xuất khẩu gạo Việt Nam đang đối diện nhiều khó khăn sau thông báo tạm dừng nhập khẩu gạo tẻ thường trong 60 ngày của Philippines từ 1/9/2025 - quốc gia hiện chiếm 41% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam.

Theo Bộ Công Thương, lệnh tạm dừng này dự kiến khiến sản lượng xuất khẩu của Việt Nam sang Philippines giảm khoảng 800.000 tấn, tương đương 25% tổng lượng xuất khẩu trong giai đoạn này. Đây là thách thức lớn khi Philippines nhiều năm liền là thị trường chủ lực.

Ngoài ra, nhu cầu nhập khẩu gạo từ Trung Quốc, Indonesia và Malaysia cũng có dấu hiệu chững lại do chính sách tự cung ứng lương thực của các nước này. Theo thống kê của ngành Hải quan, 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo Việt Nam đạt khoảng 5,1 triệu tấn, giảm 8,7% so với cùng kỳ 2024; Kim ngạch đạt 3,14 tỷ USD, giảm 5,3%.

Tuy vậy, điểm sáng đáng chú ý là giá gạo xuất khẩu bình quân vẫn duy trì ở mức cao, khoảng 615 USD/tấn, tăng 4,8% so với cùng kỳ. Việt Nam tiếp tục giữ vững vị trí top 3 quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, bên cạnh Ấn Độ và Thái Lan. Điều này cho thấy nhu cầu gạo chất lượng cao từ Việt Nam vẫn ổn định, mở ra dư địa phát triển ở phân khúc giá trị cao.

Ông Lê Anh Tuấn - Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty thương mại Hà Nội (Hapro) - đơn vị xuất khẩu gạo với quy mô lớn cho rằng: “Philippines nhiều năm liền là nước nhập khẩu gạo lớn nhất từ Việt Nam. Việc dừng nhập khẩu từ 1/9 chắc chắn sẽ kéo theo giá gạo giảm, nhưng không nhiều, do thời gian dự kiến dư nguồn cung loại hàng vào nước này không kéo dài và chỉ giảm những loại có nhu cầu cao như Gạo 504, DT8...”.

Bên cạnh đó, theo ông Đỗ Hà Nam - Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) thì: Ngành gạo đang đứng trước bước ngoặt lớn. Thay vì chạy theo sản lượng, doanh nghiệp cần tập trung vào chiến lược nâng cao chất lượng và đa dạng hóa thị trường. Đây là con đường duy nhất để duy trì tốc độ tăng trưởng bền vững trong dài hạn.

Doanh nghiệp chủ động tận dụng cơ hội

Trong bối cảnh thị trường thế giới nhiều biến động, đặc biệt khi Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo tẻ thường, các doanh nghiệp Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ. Theo ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), thay vì phụ thuộc quá nhiều vào một vài thị trường truyền thống, doanh nghiệp cần chủ động đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm rủi ro và khai thác những cơ hội mới.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp đã nhanh chóng mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Trung Quốc, Indonesia, Malaysia, Trung Đông. “Thị trường châu Phi và UAE là hai thị trường xuất khẩu gạo chủ lực của Hapro, cũng là những quốc gia được xem là rất tiềm năng để mở rộng xuất khẩu”, Phó Tổng Giám đốc Hapro khẳng định.

Song song đó, một số doanh nghiệp cũng đang tập trung đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch sang những thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn chất lượng cao như: EU, Nhật Bản và Hàn Quốc. Đây không chỉ là bước đi thích ứng ngắn hạn, mà còn giúp nâng cao thương hiệu gạo Việt trên trường quốc tế.

Theo Bộ Công Thương, thời gian qua, doanh nghiệp xuất khẩu đã tích cực chuyển đổi cơ cấu sản phẩm theo hướng tăng tỷ trọng gạo thơm, gạo chất lượng cao, giảm dần gạo cấp thấp.

Một số doanh nghiệp lớn, cho biết nhiều đối tác truyền thống đang quay trở lại sau thời gian gián đoạn. Tuy nhiên, thay vì đẩy mạnh xuất khẩu ồ ạt, doanh nghiệp đang thận trọng hơn trong ký kết hợp đồng, đồng thời nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc.

Theo đánh giá của Cục Xuất nhập khẩu, sự chủ động và linh hoạt này giúp doanh nghiệp Việt vừa đảm bảo nguồn cung ổn định, vừa nâng cao khả năng cạnh tranh tại các thị trường khó tính. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy ngành gạo Việt Nam đang dịch chuyển dần từ chiến lược tăng trưởng về lượng sang tăng trưởng về chất, phù hợp với xu hướng tiêu dùng và yêu cầu an ninh lương thực toàn cầu.

Mở rộng thị trường xuất khẩu là một trong những biện pháp tiên quyết để nắm bắt cơ hội phát triển gạo Việt Nam. Ảnh minh họa: INT

Chính phủ và doanh nghiệp cùng hành động

Trong bối cảnh xuất khẩu gạo gặp nhiều sức ép, Chính phủ đã kịp thời vào cuộc. Ngày 9/9, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký ban hành Công điện số 160/CĐ-TTg nhằm thực thi đồng bộ các biện pháp nhằm ổn định sản xuất, xuất khẩu và thị trường gạo.

Theo đó, đa dạng hóa thị trường và xúc tiến linh hoạt là phương án trọng tâm. Bộ Công Thương phối hợp tổ chức xúc tiến thương mại, giữ vững các thị trường truyền thống, đồng thời mở rộng vào các thị trường tiềm năng như EU, Mỹ, Hàn Quốc, các nước FTA và thị trường ngách gạo thơm, chất lượng cao.

Hệ thống thương vụ tại nước ngoài cần tăng cường theo dõi quy định mở cửa nhập khẩu, kịp thời cảnh báo doanh nghiệp, bảo vệ lợi ích xuất khẩu. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh nghiên cứu thị trường, dự báo nhu cầu nhập khẩu, từ đó hỗ trợ doanh nghiệp và Hiệp hội Lương thực Việt Nam xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp.

Về nội lực, Chính phủ yêu cầu chính sách khuyến khích cân đối giữa xuất khẩu và tiêu thụ trong nước, đảm bảo an ninh lương thực và ổn định giá nội địa. Cùng đó cần đơn giản hóa thủ tục hải quan, đẩy nhanh hoàn thuế VAT; Tổ chức mua gạo dự trữ quốc gia nhằm hỗ trợ nông dân quay vòng vốn sản xuất.

Các ngân hàng thương mại được chỉ đạo mở rộng hỗ trợ tín dụng cho doanh nghiệp sản xuất, thu mua, chế biến và xuất khẩu gạo nhằm giúp họ ứng phó với biến động thị trường. UBND các tỉnh, thành phố cũng được yêu cầu theo dõi sát xung quanh hoạt động xuất khẩu để kịp thời tháo gỡ khó khăn.

Về dài hạn, cần xây dựng vùng nguyên liệu lúa chuyên canh chất lượng cao, phát triển giống hợp thị trường, đầu tư hạ tầng bảo quản, chế biến, ứng dụng công nghệ số, hướng đến sản xuất xanh và tiếp tục phát triển thương hiệu “Gạo Việt Nam”. Đây chính là động lực quan trọng để nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh xuyên biên giới.

Hương Trang