Xuân về trên Tỉnh lộ 721

Gian hàng bán chuối rừng của chị Hồng Hạnh

Nhớ 30 năm trước, trong chuyến đi sáng tác vào buôn làng dân tộc với các anh em nghệ sĩ Lâm Đồng tại vùng Đạ Ploa - Đoàn Kết - Tà Pứa, tình cờ gặp một ông già K’Ho ngồi dưới tán cây trước nhà. Lúc ấy, ông ngồi bất động, người nhỏ thó, da nâu nhìn ra đường trông như tượng nhà mồ ở Tây Nguyên. Có lẽ ông được sinh ra và lớn lên ở trên đèo heo hút này, nên dáng người của ông hội tụ hình bóng của núi rừng, làn da khô cứng như quả đười ươi đã phơi vài cơn nắng đã chống chọi với mọi thời tiết. Nhìn vóc dáng của ông như một cây Kơnia già còn sót ở Nam Tây Nguyên.

Khi được hỏi ông ngồi đây chờ ai một mình bằng tiếng K’Ho, ông vui vẻ hẳn lên rồi trả lời khá dài, vốn từ K’Ho của tôi không nhiều nên hiểu không hết nhưng đại để là ngồi nhìn chiếc xe sắt đen như con bọ hung đang hì hục ủi triền núi làm đường. Được gặp Kon Youn (người Kinh) nói tiếng K’Ho, ông đứng lên hai tay xoa xoa vui mừng như người quen lâu ngày trở lại. Ông mời chúng tôi ngồi dưới đất rồi tự giới thiệu mình là K’Prẻoh đã sống qua 80 mùa rẫy ở núi rừng heo hút này. Khi được hỏi về ký ức buôn làng thời xa vắng, ông K'Prẻoh hua hua tay vẻ một vòng tròn trên không trung rồi trả lời theo phong cách của người già đầy trải nghiệm: “Cha tôi nói dân Đạ Ploa - Tà Pứa này gốc gác ở Cát Tiên là người Mạ chuyển về đây theo lời chỉ dẫn của thần linh. Ngày ấy, vùng này rất nhiều cọp, cọp Tà Pứa đã bắt rất nhiều người nhưng nhờ thần linh chỉ cách đuổi đi mới được yên ổn đến giờ”.

Theo tư liệu cũ từ thời nhà Nguyễn để lại, việc khám phá và mở đường lên cao nguyên bắt đầu từ Phan Thiết lên Tánh Linh rồi qua đèo Tà Pứa trước thời toàn quyền Paul Doumer là danh sĩ Nguyễn Thông, đốc học Bình Thuận. Năm 1869, ông đốc học đã dâng tờ trình Khai Sơn Quốc Nghị lên vua Tự Đức, nhưng mãi đến năm 1881 vua mới phong cho ông chức Điền Nông Phó Sứ để khai khẩn đất hoang. Với chức vụ cuối đời này, ông tiếp tục “khai sơn” từ miền hạ lên miền thượng, trong cuộc viễn hành này, đoàn người và ngựa của ông đã bị cọp vồ mang đi khá nhiều, nhất là đoạn đường lên Tà Pứa đến Bà Sa. Theo tài liệu của Pháp, Quốc lộ 20 ngày xưa hoàn thành ngày 31/5/1927 với 400 culi làm việc suốt ngày đêm, không ít người làm đường thời ấy bị cọp bắt tha đi, những ngày sau người ta phát hiện những bộ đầu lâu nằm trong bụi rậm ven đường. Tư liệu còn viết, ngày ấy đoạn đường đầu đèo Bảo Lộc, nhất là đoạn đến Bà Sa, cọp từ Tà Pứa đi lên hàng ngày, khoảng 3 - 4 giờ chiều ra đường ngồi nhìn dọc ngang đông như đàn khỉ rừng.

***

Mấy chục năm trước, những ai có dịp qua buôn làng đường 721 hôm nay đều quen với hình ảnh một gia đình K’Ho đi rẫy. Đàn chó đi đầu, kế tiếp là người cha trên vai trái 1 cây xà gạc, vai phải cây cung nỏ để săn thú và bảo vệ, lưng mang bó tên thường và tẩm thuốc độc. Phía sau ông là đàn con, mỗi đứa đều mang gùi và cây xà gạc nhỏ nhắn theo từng độ tuổi và cuối cùng là người mẹ mang gùi chứa bắp khô, mắm muối và địu thêm em bé trước ngực. Hành trình của họ có thể vài ngày hay cả tháng sống trong nương rẫy.Còn bây giờ, trong làng K’Ho tổ chức cưới hỏi, chú rể mặc áo vest, cô dâu mặc ùi (áo dài dệt bằng tay từ thổ cẩm mặc trong các lễ hội), mở nhạc loa thùng điếc tai, đôi khi có tí men bia, rượu, các cháu tuổi cập kê cầm tay nhau khiêu vũ theo làn điệu valse hay cha cha cha. Chưa hết, trẻ em trên 18 hay người cao tuổi đi xe máy mang theo điện thoại di dộng, có khi tấp quán cà phê hay quán mì, phở ăn sáng. Cách đây 1 tuần, tôi hỏi một chị phụ nữ K’Ho khoảng 30 tuổi đi xe máy cũ: “Năm nay nhà mình thu được nhiều bắp, lúa không chị ơi?”. Cô ấy nhìn tôi từ đầu xuống chân có vẻ ngạc nhiên, trả lời: “Ông ở đâu mới tới hả! Giờ bà con K’Ho chuyển qua cạo mủ cao su, trồng sầu riêng, măng cụt rồi. Trồng lúa sao đủ ăn, hỏi lãng nhách hà!”. Tôi phá lên cười xin phép bắt tay chúc mừng, chị ta cũng cười ré lên như người quen lâu ngày gặp lại.

Thật may mắn chuyến về buôn làng dân tộc xưa được gặp ông Hồ Thanh Đoàn, 47 tuổi, Cử nhân Kinh tế - Luật, Phó Chủ tịch UBND xã Đức Phú. Sau khi dẫn tôi đi thăm một số nơi, trong đó có Thôn 5 Tà Pứa, nơi có 103 hộ 412 khẩu của đồng bào K’Ho định cư qua nhiều thế hệ, ông Đoàn chia sẻ: “Thôn 5, Tà Pứa trước đây là thuộc xã Đoàn Kết, huyện Đạ Huoai, Lâm Đồng. Năm 1994, Chính phủ sáp nhập thôn Tà Pứa thuộc xã Đức Phú, Tánh Linh, Bình Thuận. Từ đó, tỉnh, huyện chủ trương chỉ đạo di dời một số người dân ở thôn khác đi lên lập nghiệp, khai hoang mở đường đèo vào năm 1995 nhưng mãi đến năm 2004 khởi công mở rộng, tráng nhựa đường đèo như hiện nay”. Ông cũng nói thêm: Trước năm 2002, người dân Tà Pứa rất khó khăn, nhưng đến ngày 27/5/2002, Tỉnh ủy Bình Thuận ra Nghị quyết 04 về xây dựng và phát triển toàn diện an sinh, kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số như: Sửa chữa, xây mới, xóa nhà tạm, cung cấp các giống cây trồng hợp khí hậu với vùng cao như: Ca cao, cao su, cà phê, điều, sầu riêng, cung cấp giống bò sinh sản. Xã tổ chức hướng dẫn, tập huấn chuyển giao khoa học - kỹ thuật cho bà con, giao khoán bảo vệ 1.650 ha rừng cho 55 hộ để bà con tăng thu nhập, cải thiện đời sống, đến nay, 100% bà con có điện thắp sáng.

Từ những năm đầu triển khai Nghị quyết 04 của Tỉnh ủy, có hơn 40% hộ nghèo, đến nay chỉ còn 8% hộ nghèo và cận nghèo. Hiện nay, bà con đồng bào K’Ho có thu nhập cơ bản tốt, đời sống vật chất, tinh thần được nâng cao, phương tiện đi lại dễ dàng. Tại thôn Tà Pứa có một thác trượt và một thác đầu trâu, hàng năm vào các ngày lễ, tết, Nhân dân nhiều nơi về đây tham quan du lịch trải nghiệm, bà con bán thêm nông sản sạch tại địa phương, khởi đầu cho việc buôn bán phục vụ cho khách du lịch tương lai.

***

Rời làng K’Ho vùng Đạ Ploa - Đoàn Kết - Tà Pứa nằm ven Tỉnh lộ 721 đầy hoa vàng của đồng bào sau 30 năm khởi sắc, ghé thăm gian hàng bên vệ đường của chị Hồng Hạnh ở chân đèo, chuyên kinh doanh chuối rừng. Loại chuối hoang dã này được gia đình chị mua về phơi khô rồi bán cho du khách mang về ngâm rượu làm thuốc chuyên trị xương khớp, xơ vữa động mạch... Khi được hỏi: “Chuối rừng này chủ yếu do bà con K’Ho ở Thôn 5 đi chặt rồi gùi đến bán hả cô?”, chị Hạnh trả lời: “Trời! Bây giờ bà con K’Ho chở chuối rừng đến vựa toàn đi xe máy không hà, lại còn điện thoại báo trước số lượng và giờ đến nữa chớ! Đâu còn ai mang gùi lầm lũi đi nữa. Ông tính coi, một ký chuối hột rừng tươi mang trong rừng ra là 30 ngàn, mỗi lần bán 30 ký cũng được kha khá, đủ tiền mua gạo ăn cả tháng đó ông ơi!”.

TRẦN ĐẠI