Xu hướng xanh hóa bê tông hạ tầng giao thông đô thị

Trong bối cảnh đó, xu hướng tự nhiên hóa các công trình nhân tạo, xanh hóa bê tông đang nổi lên như một kim chỉ nam cho sự phát triển đô thị tương lai, cải thiện chất lượng môi trường và mang lại không gian sống trong lành, bền vững.

Từ nhựa đường tới hoa lá

Năm 2012, trung tâm TP Katowice (Ba Lan) vẫn còn là hình ảnh quen thuộc của một đô thị hậu công nghiệp tràn ngập xe cộ, nhựa đường và những bãi đỗ xe trải dài. Không gian công cộng bị cắt xẻ triệt để cho giao thông cơ giới, cây xanh hiếm hoi, và con người bị đẩy ra bên lề đô thị. Katowice khi đó là một TP được quy hoạch ưu tiên cho xe cộ thay vì cho con người - nơi hạ tầng phục vụ tốc độ và tiện lợi, nhưng lại bỏ quên cảm xúc và chất lượng sống.

Một góc Hà Nội nhìn từ trên cao. Ảnh: Thanh Hải

Chỉ hơn một thập kỷ sau, vào năm 2023, Katowice đã khoác lên mình một diện mạo hoàn toàn mới. Những tuyến Tramway (xe điện mặt đất) chạy qua thảm hoa rực rỡ, những hàng cây xanh mát phủ bóng râm, và các không gian công cộng rộng mở cho người đi bộ. Đây là minh chứng cho một cuộc cách mạng xanh đang diễn ra mạnh mẽ. Từ một TP của “nhựa đường và xe hơi”, Katowice đã chuyển mình ngoạn mục thành một đô thị của “hoa lá và xe điện” - bước ngoặt thể hiện sự thay đổi sâu sắc trong tầm nhìn phát triển đô thị.

Phong trào Tactical Urbanism (Đô thị chiến thuật) đã đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi này. Những can thiệp quy mô nhỏ nhưng có chủ đích như biến bãi đỗ xe thành công viên tạm thời, mở rộng vỉa hè bằng vật liệu tái sử dụng, hay trồng hoa dọc tuyến Tramway không chỉ tạo ra sự thay đổi về mặt vật lý, mà còn khơi dậy cảm giác gắn bó với đô thị của người dân. Từ đó, Katowice bắt đầu dứt khoát nói “không” với việc ưu tiên xe hơi và “có” thêm những không gian đô thị sống động, nhân văn hơn.

Một trong những biểu tượng nổi bật nhất của sự chuyển mình này chính là hình ảnh: Xe điện chạy giữa thảm hoa. Đây không chỉ là một công trình cảnh quan đẹp mắt mà còn là biểu tượng sống động cho định hướng “giảm xe, thêm không gian cho TP”. Xe điện được tái định nghĩa như một phần của hệ sinh thái đô thị thân thiện, yên tĩnh và hiệu quả, thay vì tiếng ồn và khí thải từ phương tiện cá nhân sử dụng động cơ đốt trong.

Chiến lược “gỡ nhựa đường để trồng cây” không chỉ giúp làm mát không gian đô thị, tăng khả năng thoát nước, giảm hiệu ứng đảo nhiệt, mà còn giúp cộng đồng tái kết nối với thiên nhiên. Những khoảng xanh nhỏ bé ấy đã trở thành điểm hẹn, nơi nghỉ chân, hay đơn giản chỉ là một mảng màu dịu mắt giữa không gian bê tông xám xịt.

Katowice không phải là trường hợp đơn lẻ, khắp châu Âu, nhiều TP đang tích cực thực hiện các dự án đầy tham vọng nhằm tái tạo không gian công cộng, biến những con đường khô cứng thành nơi sống động, thân thiện hơn với môi trường và con người. Dự án Madrid Río ở Tây Ban Nha là một ví dụ điển hình cho việc biến đổi hạ tầng giao thông thành không gian xanh, minh chứng cho việc “biến đường thành sông”.

Trước đây, một phần lớn dòng sông Manzanares bị chôn vùi dưới đường cao tốc M-30. Sau khi đường cao tốc được chuyển xuống lòng đất, khu vực phía trên đã được cải tạo thành một công viên đô thị dài hơn 10km với hàng nghìn cây xanh, sân chơi, khu vực thể thao và lối đi dạo dọc bờ sông. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc tái chiếm không gian từ xe cộ để trả lại cho thiên nhiên và cộng đồng.

TP Paris (Pháp) cũng đã thành công trong việc biến đổi các làn đường xe chạy dọc bờ sông Seine thành những không gian công cộng đa chức năng, đặc biệt là Paris Plages (bãi biển nhân tạo) vào mùa Hè. Các bãi đỗ xe và đường đi bộ dọc sông đã được phủ cát, trang bị ghế dài, cây cối, tạo thành một không gian thư giãn tuyệt vời, minh họa cho việc biến đường nhựa thành thảm cỏ và bê tông thành cây xanh. Bên cạnh đó, Paris còn xây dựng các khu vườn nổi và đưa cây xanh vào những khu vực bê tông trước đây nhằm tăng cường mảng xanh đô thị.

Hồi sinh thiên nhiên giữa lòng đô thị

Tại châu Á - nơi tốc độ đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ nhất, xu hướng tự nhiên hóa cũng đang được đẩy mạnh với nhiều dự án ấn tượng, cho thấy sự nỗ lực chung trong việc kiến tạo đô thị xanh, bền vững.

Một trong những ví dụ tiêu biểu nhất chính là dự án khôi phục suối Cheonggyecheon ở TP Seoul (Hàn Quốc). Từng bị chôn vùi dưới một đường cao tốc và cầu vượt, con suối này đã được hồi sinh ngoạn mục, biến một công trình bê tông dày đặc thành một dòng suối xanh mát dài gần 11km chảy giữa lòng TP - một điển hình cho việc biến đường thành sông. Dự án không chỉ cải thiện cảnh quan, giảm ô nhiễm mà còn tạo ra không gian công cộng sống động, thu hút người dân và du khách, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa vi khí hậu đô thị.

Singapore là hình mẫu toàn cầu về việc xanh hóa đô thị một cách toàn diện, biến bê tông thành cây xanh và thảm cỏ. Từ chính sách “TP trong vườn”, Singapore đã biến những tòa nhà chọc trời thành những khu vườn thẳng đứng, những khu đô thị mới thành công viên khổng lồ, và xây dựng các “siêu cây” tại Gardens by the Bay với chức năng không chỉ là biểu tượng mà còn là hệ thống thu gom nước mưa và năng lượng mặt trời. Mọi không gian, dù là nhỏ nhất, đều được tận dụng để phủ xanh, biến Singapore thành một ốc đảo xanh mát giữa lòng đô thị hiện đại.

Dù là một trong những đô thị đông đúc nhất thế giới, TP Tokyo (Nhật Bản) vẫn nỗ lực tăng cường không gian xanh. Nhiều tòa nhà cao tầng được thiết kế với vườn trên mái, ban công cây xanh, và thậm chí là những khu vườn thẳng đứng khổng lồ, thể hiện rõ xu hướng “xanh hóa bê tông”. Các dự án tái phát triển đô thị luôn tích hợp yếu tố cây xanh, công viên nhỏ và không gian mở, góp phần giảm thiểu hiệu ứng đảo nhiệt, cải thiện chất lượng không khí và mang lại cảm giác thư thái cho cư dân đô thị.

Katowice, cùng với Madrid, Paris, Seoul và Singapore… đã chứng minh một điều tưởng chừng mâu thuẫn: rằng những thay đổi vĩ đại có thể bắt nguồn từ những hành động nhỏ bé. Một bông hoa thay thế một tấm nhựa đường có thể là khởi đầu cho một TP đáng sống. Và hơn hết, những câu chuyện này đã khẳng định một chân lý: TP không chỉ là nơi để đi qua, mà nên là nơi để ở lại, tận hưởng và yêu thương. Xu hướng tự nhiên hóa các công trình nhân tạo và xanh hóa bê tông không chỉ là một trào lưu, mà là một hướng đi tất yếu để kiến tạo những đô thị bền vững, nhân văn và đáng sống hơn trong tương lai.

Chuyên gia giao thông, thạc sĩ Lê Trung Hiếu